QĐND - Nhìn thoáng qua, căn nhà 341/10 Gia Phú, phường 1, quận 6 không khác mấy so với những ngôi nhà người Hoa ở TP Hồ Chí Minh. Ít ai ngờ rằng, trong kháng chiến chống Mỹ, nơi đây có đến 3 hầm bí mật dùng để in ấn tài liệu, Bản tin giải phóng tiếng Hoa của Ban Tuyên huấn Hoa vận, Đặc khu Sài Gòn-Chợ Lớn-Gia Định. Ngày nay, hầm in bí mật được công nhận là Di tích lịch sử cấp Quốc gia.

Chị Trường Thanh là hướng dẫn viên của di tích cho biết: Năm 2013, di tích xuống cấp trầm trọng, được thành phố trùng tu, sửa chữa. Trong thời gian này, chị may mắn có cơ hội tiếp chuyện với các bác trong tổ in năm xưa để nghe họ kể về lịch sử căn hầm. Năm 1962, đế quốc Mỹ tăng cường "chiến tranh đặc biệt" tại miền Nam Việt Nam với vũ khí tối tân, hiện đại. Trước làn sóng đấu tranh dâng cao, Ban Tuyên huấn Hoa vận cần thành lập ngay tổ in để tăng cường tuyên truyền, phổ biến các tài liệu, tin tức cũng như các chỉ thị, chủ trương của Đảng đến chiến sĩ và cộng đồng người Hoa tại Sài Gòn-Gia Định. “Dưới sự chỉ đạo của đồng chí Lâm Tư Quang, Phó trưởng ban Hoa vận kiêm Trưởng ban Tuyên huấn Hoa vận, tổ in gồm 15 đồng chí được thành lập và hoạt động trong các hầm bí mật tại căn nhà 81 Gò Công, quận 6. Bản tin "Giải phóng" ra đời được sự ủng hộ nhiệt liệt của cộng đồng người Hoa. Đến năm 1965, cơ sở này không may bị lộ nên tổ in dời về căn nhà số 341/10 Gia Phú”-chị Trường Thanh cho biết.

Chị Trường Thanh giới thiệu về căn hầm xếp chữ của tổ in Ban Tuyên huấn Hoa vận.

Để che mắt địch và tránh sự cố như lần trước, cơ sở được ngụy trang thành xưởng may gia đình. Đây là lựa chọn nhanh nhạy và khôn khéo vì tiếng máy may lớn sẽ át đi tiếng máy in. Đồng chí Hứa Hòa Căn và Trịnh Huệ Ái đóng vai vợ chồng và là chủ hộ. Các thành viên khác đóng vai anh em, chú bác trong nhà. Tại đây, ngoài các truyền đơn, thông báo tuyên truyền, tổ in đã cho ra đời Báo Công nhân (được xem là tiền thân của Báo Sài Gòn Giải Phóng tiếng Hoa sau này), tập hợp những tin tức về tình hình chiến sự, đường lối, chính sách của cách mạng, Di chúc Bác Hồ... Báo sử dụng giấy gói thuốc Trung Quốc, vừa khó rách lại nhanh khô mực, dễ đọc.

Hằng ngày, các đồng chí đóng vai người may vẫn phải may áo quần như bình thường. Quần áo may xong thường đem đi giao ở xa trung tâm Sài Gòn, đến tận Củ Chi, Hóc Môn để tránh việc khách hàng tới tận nơi mua, dễ bị lộ. Các đồng chí được phân công in ấn, sắp chữ, phát báo được bố trí hoạt động trong hầm bí mật nằm dưới giường ngủ mỗi phòng. Hầm xếp chữ có chiều dài 2,2m, rộng 1,6m, sâu 1,2m, đào ở phòng ngủ phía sau. Hầm chứa được 4 người và có ống thông hơi được che chắn bằng một lu nước. Hầm giấu tài liệu và giấy in,  hầm giấu máy in được bố trí ở phòng ngủ phía trước. Hai hầm này chỉ để đựng đồ đạc, không cần người xuống nên diện tích nhỏ như hộc tủ đựng áo quần.

Ở quận 6, thủy triều thường lên nên khu vực này hay bị ngập. Căn hầm xếp chữ phải liên tục được tát nước, lau khô hằng ngày mới có thể làm việc. Xếp chữ xong, mọi người đem lên để in. Để máy in vận hành êm ái, ít tiếng ồn, đồng chí Hai Hùng đã cải tiến chất liệu máy in từ sắt sang nhôm. Tổ in làm việc cả ngày lẫn đêm, mỗi số báo in khoảng 1000 tờ.

Năm 1967, đồng chí Trần Khai Nguyên bị bắt. Dù bị tra tấn đến chết nhưng anh không hé răng nửa lời để bảo vệ cơ sở. Năm 1971, để bảo đảm an toàn, xưởng in được chuyển về số 514/6 Hàm Tử, quận 5 và hoạt động liên tục đến năm 1975 mà không hề bị địch phát hiện. Ngày thống nhất đất nước 30-4-1975, tờ Công nhân ra số đặc biệt chào mừng chiến thắng và mừng Ngày Quốc tế Lao động 1-5. Đó có thể coi là số báo cuối cùng của tổ in.

Bài và ảnh: HẠNH TRANG