Khẳng định vai trò trong nền kinh tế thị trường

Trong công tác lập và giao dự toán ngân sách, qua kiểm toán đã chỉ ra nhiều sai phạm, thiếu sót, bất cập ở các bộ, ngành, cơ quan Trung ương và nhiều địa phương. Đặc biệt là tình trạng phân bổ, giao dự toán cho các đơn vị trực thuộc chưa đúng quy định; lập và giao dự toán thu chưa đầy đủ, bao quát hết nguồn thu; kế hoạch vốn chưa phân bổ hết ngay từ đầu năm; phân bổ nhiều lần; giao vốn dàn trải; không đúng thẩm quyền; bố trí vốn không có trong kế hoạch đầu tư công trung hạn, sai nội dung nguồn vốn đầu tư...  Từ năm 2015-2017, KTNN đã kiểm toán tại 195 lượt đơn vị đầu mối, kết quả kiến nghị xử lý tài chính 61.436.059 triệu đồng... Kết quả kiểm toán đã chỉ ra nhiều hạn chế, thiếu sót trong quản lý sử dụng ngân sách nhà nước (NSNN) để các đơn vị khắc phục, nhằm thực hiện tốt các quy định của nhà nước trong quản lý sử dụng NSNN. Thông qua kiểm toán đã góp phần tăng thu và giảm chi ngân sách thông qua thực hiện các kiến nghị xử lý tài chính góp phần hoàn thành dự toán hằng năm của NSNN và kiểm soát bội chi ngân sách; cung cấp thông tin kịp thời, có độ tin cậy và tính thuyết phục cao cho Nhà nước về thực trạng cơ chế và thể chế quản lý, giúp Chính phủ, các bộ, ngành, cơ quan chức năng nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật, chính sách quản lý, hệ thống định mức phân bổ ngân sách, định mức, tiêu chuẩn, chế độ chi tiêu, tăng cường và minh bạch trong quản lý, sử dụng tài chính, tài sản công của các bộ, ngành, địa phương, đơn vị được kiểm toán và nhằm “bịt các lỗ hổng” trong quản lý, điều hành ngân sách... Từ năm 2015-2017, KTNN kiến nghị các các bộ, ngành, cơ quan Trung ương và địa phương rà soát để hủy bỏ hoặc thay thế, sửa đổi, bổ sung, ban hành mới 412 văn bản...

Dự án dự án đường sắt đô thị thành phố Hà Nội tuyến Cát Linh - Hà Đông sẽ được kiểm toán trong năm 2018. Ảnh minh họa. Nguồn: qdnd.vn

Trong công tác quyết toán ngân sách, qua kiểm toán đã chỉ ra tình trạng quyết toán chi chuyển nguồn có xu hướng tăng. Một số bộ, ngành, cơ quan Trung ương thực hiện chuyển số dư không còn nhiệm vụ chi hoặc cấp thừa nhưng chưa hủy hoặc thu hồi theo quy định. Nhiều địa phương vẫn còn các khoản chi chuyển nguồn qua nhiều năm... Kết quả kiểm toán đã xác nhận tính trung thực, hợp pháp của báo cáo quyết toán ngân sách bộ, ngành, báo cáo quyết toán ngân sách của các địa phương giúp Quốc hội, HĐND các cấp phê chuẩn báo cáo quyết toán ngân sách hàng năm; giúp các cơ quan nhà nước thanh quyết toán các khoản thu, chi NSNN…

Những khó khăn, thách thức đang đặt ra

Chiến lược phát triển KTNN đến năm 2020 đã được Ủy ban Thường vụ Quốc hội phê chuẩn với mục tiêu phát triển KTNN đến năm 2020 là "Nâng cao năng lực hoạt động, hiệu lực pháp lý, chất lượng và hiệu quả hoạt động của KTNN như một công cụ hữu hiệu của Nhà nước trong kiểm tra, giám sát quản lý và sử dụng tài chính công, tài sản công; xây dựng KTNN có trình độ chuyên nghiệp cao, từng bước hiện đại, trở thành cơ quan kiểm tra tài chính công có trách nhiệm và uy tín, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp CNH-HĐH đất nước, phù hợp với các thông lệ và chuẩn mực quốc tế". Thực tế đã và đang đặt ra nhiều thách thức đối với hoạt động kiểm toán của KTNN. Đáng chú ý là yêu cầu về công tác quản lý, điều hành tài chính-ngân sách của Chính phủ, giám sát của Quốc hội và công tác quản trị ở các đơn vị công đòi hỏi phải có những thông tin tin cậy, thích hợp, kịp thời và có chất lượng. Để đáp ứng yêu cầu này, KTNN cần phân tích và dự báo kinh tế-tài chính để giúp Chính phủ có thêm thông tin trong quá trình xây dựng, quyết định chính sách, từ đó đề ra gói giải pháp kích thích kinh tế đồng bộ, toàn diện, nhưng có trọng tâm, trọng điểm; nâng cao chất lượng kiểm tra, phân tích, đánh giá dự toán NSNN giúp Quốc hội có nguồn thông tin tin cậy, độc lập, khách quan để quyết định dự toán NSNN, phân bổ ngân sách Trung ương, quyết định đầu tư dự án, công trình quan trọng quốc gia. Vì vậy, KTNN cần nhạy bén với những thay đổi, biến động và xu hướng của nền kinh tế để giúp Chính phủ và các nhà quản trị những thông tin hữu ích. Theo đó, đòi hỏi đội ngũ kiểm toán viên phải có những kiến thức sâu rộng trên các lĩnh vực, đặc biệt là khả năng phân tích, tổng hợp và đánh giá chính sách kinh tế vĩ mô. Cùng với đó, hoạt động kiểm toán là lĩnh vực nhạy cảm, tiến hành trên phạm vi rộng; kiểm toán viên phải đối mặt với những cám dỗ, mua chuộc, đe dọa của đơn vị được kiểm toán. Các vấn đề trên cũng là những thách thức không nhỏ trong xây dựng và phát triển nguồn nhân lực của KTNN.

Theo quy định của Luật KTNN, kết quả kiểm toán được công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng. Khi kết quả kiểm toán được công khai sẽ có tác dụng tuyên truyền, phổ biến kiến thức, kinh nghiệm quản lý; cung cấp thông tin tác động đến xã hội, đến các doanh nghiệp để các đơn vị nhận thức và quan tâm hơn đến việc đề phòng, ngăn ngừa, hạn chế những thiệt hại do lãng phí nguồn lực gây nên; có những tác động mạnh mẽ mang tính hiệu ứng, tạo nên dư luận xã hội rộng rãi đến đông đảo công chúng, động viên được quần chúng nhân dân tham gia vào quá trình kiểm tra, giám sát các hoạt động kinh tế, tài chính góp phần đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí trong quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công. Tuy nhiên, khi kết quả kiểm toán được công khai đã gây sức ép rất lớn cho KTNN, nó đòi hỏi kết quả kiểm toán phải phản ánh chính xác, trung thực và khách quan; kết luận, kiến nghị kiểm toán phải có luận cứ rõ ràng, cụ thể và khả thi, do đó nâng cao chất lượng kiểm toán là vấn đề cốt lõi trong hoạt động kiểm toán của KTNN.

Thời gian vừa qua, khi kiểm toán ngân sách địa phương hằng năm của các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, các đoàn kiểm toán của KTNN đã thực hiện kiểm tra đối chiếu số liệu báo cáo của người nộp thuế tại cơ quan thuế. Kết quả kiểm toán đều phát hiện tăng thu ngân sách về thuế đối với hầu hết các doanh nghiệp được kiểm tra đối chiếu thuế. Tuy nhiên, do chưa có văn bản quy định cụ thể, rõ ràng về đối tượng kiểm tra đối chiếu; chưa quy định rõ trách nhiệm, nghĩa vụ, quyền lợi của người nộp thuế trong việc kiểm tra đối chiếu, cho nên hiệu lực của công tác kiểm tra đối chiếu chưa cao, nhận thức của một số người nộp thuế về công việc kiểm tra cũng chưa đầy đủ... Đây là điều dẫn đến tình trạng nhiều đơn vị chưa có sự phối hợp tốt, không nghiêm túc chấp hành; một số đơn vị có biểu hiện chây ì, đưa ra nhiều lý do tránh né việc kiểm tra đối chiếu hoặc kéo dài thời gian cung cấp hồ sơ, cung cấp tài liệu không đủ, không đồng bộ… Về vấn đề này, KTNN cũng chưa có chế tài để xử lý.

Giải pháp cơ bản nâng cao hiệu quả kiểm toán ngân sách

Để nâng cao chất lượng kết quả kiểm toán nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và điều hành NSNN, trước hết cần hoàn thiện hệ thống pháp luật về quản lý NSNN, nhất là đổi mới căn bản quy trình lập, phân bổ, chấp hành và quyết toán ngân sách theo hướng hiện đại, dựa vào kết quả đầu ra, thực hiện các mục tiêu chiến lược ưu tiên của quốc gia; tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình về NSNN; rà soát, sửa đổi, bổ sung các định mức, tiêu chuẩn cho phù hợp với thực tế và bao quát hết các nội dung chi; hoàn thiện các quy định về quản lý nợ công theo hướng quản lý thống nhất, bổ sung các tiêu chí đánh giá phù hợp với thông lệ quốc tế... Đồng thời, xây dựng và hoàn thiện các văn bản thi hành Luật KTNN 2015; đề xuất sửa đổi, bổ sung các nội dung trong các luật liên quan đến KTNN. Tăng cường kiểm tra thực hiện kết luận và kiến nghị kiểm toán. Nghiên cứu hoàn thiện, bổ sung một số chế tài và tổ chức kiểm tra việc thực hiện đối với các hành vi vi phạm Luật KTNN.

Phương pháp kiểm toán cần tiếp tục đổi mới, theo hướng hoàn thiện và kết hợp nhuần nhuyễn kiểm toán tài chính, kiểm toán tuân thủ và kiểm toán hoạt động, đồng thời tích cực chuyển dần trọng tâm sang kiểm toán hoạt động. Tăng cường kiểm toán tổng hợp để đánh giá việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ và hiệu lực của các chính sách, chế độ của Nhà nước; tăng cường kiến nghị tư vấn trong công tác quản trị và điều hành NSNN đảm bảo minh bạch, hiệu quả. Đẩy mạnh việc kiểm toán các chuyên đề chuyên sâu, đặc biệt là các chuyên đề mang tính dài hạn, các chương trình mục tiêu và các lĩnh vực được Quốc hội, công chúng quan tâm.

Mặt khác phải đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động kiểm toán, cần có quy định về cung cấp thông tin tài liệu, truy cập vào hệ thống phần mềm quản lý của đơn vị kiểm toán liên quan đến nội dung kiểm toán; áp dụng những phương pháp kiểm toán mới, tham gia những cuộc kiểm toán liên quốc gia. Tăng cường công tác kiểm tra, kiểm soát hoạt động kiểm toán, quy tắc ứng xử và đạo đức kiểm toán viên; xử lý nghiêm khắc các trường hợp kiểm toán viên vi phạm đạo đức nghề nghiệp; kết hợp tốt giữa kiểm tra, kiểm soát của trưởng đoàn, kiểm toán trưởng với thanh tra, kiểm tra, kiểm soát của các vụ chức năng; đề cao vai trò, trách nhiệm kiểm tra, kiểm soát của trưởng đoàn, kiểm toán trưởng; duy trì thực hiện nghiêm quy định về chế độ thông tin, báo cáo, xác nhận số liệu, thông qua kết quả kiểm toán.

Hệ thống tổ chức bộ máy của KTNN cần được hoàn thiện theo mô hình quản lý tập trung thống nhất, bảo đảm đồng bộ, có đủ cơ cấu và lực lượng thực hiện nhiệm vụ. Tăng cường công tác đào tạo chuyên môn nghiệp vụ, sử dụng phần mềm kiểm toán, phần mềm hỗ trợ quản lý hoạt động kiểm toán, cập nhật và bồi dưỡng kiến thức về các lĩnh vực kiểm toán cho cán bộ, kiểm toán viên; tăng cường công tác giáo dục chính trị tư tưởng, đạo đức nghề nghiệp cho cán bộ, công chức, kiểm toán viên nhà nước để phát triển đội ngũ kiểm toán viên có đạo đức nghề nghiệp, kiến thức và kỹ năng đáp ứng yêu cầu nghề nghiệp, chuẩn bị nhân lực để tiến hành kiểm toán trong môi trường ứng dụng công nghệ thông tin...

Chủ động phối hợp và cung cấp kịp thời các số liệu, thông tin cần thiết, các phát hiện kiểm toán nổi bật phục vụ các phiên họp của Quốc hội, hoạt động giám sát của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, chỉ đạo điều hành của Chính phủ. Đề cao vai trò kiểm toán trong công tác phòng, chống tham nhũng, thực hành tiết kiệm chống lãng phí, chủ động và kịp thời cung cấp hồ sơ có dấu hiệu vi phạm sang cho các cơ quan điều tra. Phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành trong hoạt động kiểm toán, nhất là trong công tác theo dõi, đôn đốc thực hiện kiến nghị kiểm toán.

VŨ KHÁNH TOÀN, Kiểm toán trưởng, Kiểm toán Nhà nước khu vực I