Phát biểu với báo giới, một quan chức Mỹ cho biết, chính quyền Mỹ biết những báo cáo về việc liên minh do A-rập Xê-út dẫn đầu đã sử dụng bom chùm trong cuộc xung đột vũ trang ở Y-ê-men, bao gồm cả những khu vực có thường dân. Oa-sinh-tơn nghiêm túc quan ngại trước những thông tin này và đang tìm hiểu kỹ hơn vấn đề. Nhóm hoạt động chống chiến tranh CodePink ngày 29-5 đã hoan nghênh quyết định trên của chính phủ Mỹ.
Bom chùm là loại vũ khí có sức sát thương trên diện rộng. Đặc biệt, việc sử dụng bom chùm để lại một lượng lớn vật liệu nổ còn sót lại gây nguy hiểm cho người dân. Theo Công ước Cấm sử dụng Bom chùm mà 116 nước đã ký năm 2008, bom chùm bị cấm sử dụng vì gây nguy cơ nghiêm trọng cho người dân do phạm vi sát thương lớn.
Nhiều ngôi nhà ở Y-ê-men bị sập sau vụ oanh tạc hồi tháng 1-2016 của liên quân do A-rập Xê-út đứng đầu. Ảnh: Tân Hoa xã
Tháng 3-2015, lực lượng liên minh khu vực do A-rập Xê-út đứng đầu đã tiến hành các cuộc không kích chống phiến quân Hu-thi ở Y-ê-men. Tuy nhiên, chỉ vài tháng sau khi triển khai chiến dịch trên, liên minh này đã bị cáo buộc vi phạm nghiêm trọng các đạo luật chiến tranh với việc ném vũ khí bừa bãi vào khu vực đông dân cư ở thủ đô Y-ê-men. Trong một báo cáo công bố tháng 1-2016, Tổ chức giám sát nhân quyền quốc tế (HRW) cho biết, các "hình ảnh, video và bằng chứng khác" mà HRW có được cho thấy, lực lượng liên quân sử dụng bom chùm ở tỉnh Xa-đa, miền Bắc Y-ê-men vào tháng 4-2015. Tổ chức này nhấn mạnh, việc sử dụng bom chùm lặp lại của liên quân này ở giữa khu vực đông đúc trung tâm thành phố cho thấy có ý định làm hại dân thường. “Dù không có báo cáo thương vong với dân thường trong các cuộc tấn công của liên quân, nhưng bom chùm đã gây hư hại cho các tòa nhà và nhiều xe hơi. Đó là một tội ác chiến tranh”, Giám đốc vũ khí HRW Xti-vơ Gu-xơ (Steve Goose) nhấn mạnh.
Theo báo cáo của HRW, loại đạn dược được sử dụng ở Y-ê-men là bom bi BLU-63 và các thành phần của một bom chùm CBU-58 do Mỹ sản xuất. Các phần tàn tích bom có những dấu hiệu chỉ ra rằng chúng được sản xuất tại Mỹ năm 1978. Các hồ sơ xuất khẩu của Mỹ mà HRW có được chỉ ra rằng, Mỹ đã chuyển 1.000 quả bom như vậy cho A-rập Xê-út vào khoảng giữa năm 1970 đến năm 1995. “Mỹ là một bên trong cuộc xung đột vũ trang ở Y-ê-men, đóng vai trò trực tiếp trong việc điều phối các hoạt động quân sự, và như vậy, có nghĩa vụ điều tra cáo buộc vi phạm các đạo luật chiến tranh mà lực lượng của họ đã tham gia", HRW nêu trong báo cáo. “Có thể đã 20 năm trôi qua kể từ khi Mỹ lần cuối cùng cung cấp bom chùm cho A-rập Xê-út, nhưng chúng vẫn đang được sử dụng để giết hại dân thường”, ông Xti-vơ Gu-xơ nói, đồng thời cảnh báo nếu Mỹ không ngăn chặn được việc tiếp tục sử dụng bom chùm của liên quân A-rập Xê-út, nước này “có nguy cơ trở thành đồng lõa trong việc sử dụng này”.
Trong khi cuộc điều tra về việc bom chùm của Mỹ được sử dụng ở Y-ê-men đang diễn ra thì mới đây, Báo Independent của Anh dẫn lời các nhà bảo vệ nhân quyền cũng cho biết, nhiều bom chùm do một công ty Anh sản xuất được phát hiện thấy ở Y-ê-men, cách biên giới A-rập Xê-út 6km. Theo tờ báo này, vào thập niên 1980 và 1990, Anh đã bán cho A-rập Xê-út và Các tiểu vương quốc A-rập thống nhất (UAE) số lượng lớn bom chùm. Bom chùm do tập đoàn Hunting Engineering sản xuất chứa 147 mảnh đạn, khi phát nổ tấn công diện tích lớn. Trước đó, A-rập Xê-út đã mua của Anh các máy bay Tornado chuyên thả loại bom này.
Đến nay, cả Oa-sinh-tơn và Luân Đôn đều bác bỏ mọi cáo buộc về sử dụng bom chùm ở Y-ê-men. Tuy nhiên, quyết định của Oa-sinh-tơn phong tỏa thương vụ mua bán bom chùm cho A-rập Xê-út cho thấy Oa-sinh-tơn dường như đã nắm bắt được những thông tin liên quan đến số người thương vong do bom chùm gây nên ở Y-ê-men. Theo ước tính của Liên hợp quốc, xung đột tại Y-ê-men đã cướp đi sinh mạng của hơn 6.400 người và nhiều khả năng trong số đó có nhiều người là nạn nhân của bom chùm. Do đó, quyết định trên của Oa-sinh-tơn đã nhận được sự hoan nghênh của nhiều tổ chức nhân quyền, tổ chức chống chiến tranh ở Mỹ. Với họ, quyết định trên dù muộn nhưng vẫn còn hơn không.
BÌNH NGUYÊN