Vừa qua, tại một hội nghị của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), các nước thành viên đã nhất trí khởi động đàm phán chính thức về một kế hoạch tăng cường cung ứng vaccine ngừa Covid-19 cho những quốc gia đang phát triển. Dự kiến, WTO sẽ bắt đầu thảo luận để quyết định thể thức đàm phán và xây dựng dự thảo tiến độ tiếp cận vaccine nhằm phục vụ cho chương trình nghị sự cuộc họp của Đại hội đồng WTO-cơ quan ra quyết định chính của tổ chức này, diễn ra hai ngày 21 và 22-7 tới đây.

Trước đó, Tổng giám đốc WTO Ngozi Okonjo-Iweala đã kêu gọi các nước sớm đạt được một thỏa thuận quốc tế về bảo đảm sự tiếp cận vaccine ngừa Covid-19 công bằng hơn trong bối cảnh xuất hiện nhiều tranh cãi xung quanh vấn đề miễn áp dụng bản quyền sáng chế đối với vaccine. Thỏa thuận được cho là sẽ tạo ra một cơ chế mới, ràng buộc và bao trùm nhằm bảo đảm sự công bằng trong tiếp cận chế phẩm này. “Kinh tế toàn cầu không thể phục hồi bền vững nếu chúng ta không tìm ra cách bảo đảm tiếp cận công bằng với vaccine cũng như các phương pháp chẩn đoán và điều trị bệnh”, nhà lãnh đạo WTO nhấn mạnh.

Nhân viên y tế tiêm vaccine ngừa Covid-19 cho người dân ở New Delhi, Ấn Độ. Ảnh: Bloomberg 

Thời gian qua, một số nước đã đề xuất tạm thời miễn áp dụng những nghĩa vụ phát sinh theo Hiệp định về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ (TRIPS) đối với vaccine ngừa Covid-19 để bất kỳ quốc gia nào cũng có thể sản xuất vaccine. Tuy nhiên, đề xuất này cũng ghi nhận những phản ứng trái chiều. Phía ủng hộ cho rằng, điều này giúp tăng sản lượng vaccine tại các nước đang phát triển, nơi cho đến nay nhận được quá ít vaccine. Ngược lại, phía phản đối lại khẳng định, bản quyền vaccine không phải là rào cản chính ảnh hưởng đến sản lượng. Mới đây, Ấn Độ và Nam Phi đã trình lên WTO đề xuất điều chỉnh, theo đó việc từ bỏ quyền sở hữu trí tuệ nên áp dụng với vaccine và cả các phương pháp chẩn đoán và điều trị, cũng như trang thiết bị y tế và bảo hộ hay các nguyên liệu và thành phần cần thiết để sản xuất những sản phẩm phòng ngừa virus SARS-CoV-2. Đến nay, đề xuất mới đã được hơn 100 nước thành viên WTO ủng hộ. Tuy nhiên, để được WTO thông qua, thỏa thuận cần phải được sự nhất trí của tất cả 164 nước thành viên. 

Việc ngày càng có nhiều vaccine ngừa Covid-19 hơn được cung cấp cho thế giới là tín hiệu lạc quan trong cuộc chiến chống cuộc khủng hoảng sức khỏe toàn cầu, góp phần giúp các nước đẩy nhanh chương trình tiêm chủng để tạo miễn dịch cộng đồng. Tuy nhiên, thời gian qua đã chứng kiến sự gia tăng quan ngại về tình trạng bất bình đẳng trong tiếp cận vaccine giữa các quốc gia giàu và nghèo là nguyên nhân khiến đại dịch kéo dài hơn, trở nên phức tạp hơn.

Thống kê của Đại học Oxford (Anh) tính đến ngày 18-6 cho thấy, đã có hơn 2,5 tỷ liều vaccine ngừa Covid-19 được cung cấp, sử dụng trong các chiến dịch tiêm chủng trên toàn thế giới, tương đương với trung bình 33 liều/100 người. Dù vậy, tỷ lệ trên lại phân bố không đồng đều. Trong khi Mỹ hay châu Âu đã đạt nhiều tiến triển trong tiêm chủng đại trà, thì nhiều nước ở châu Á và châu Phi vẫn gặp khó khăn về nguồn cung và tiêm chủng. Cá biệt, tỷ lệ tiêm chủng tại “lục địa đen” chỉ đạt 3,1 liều/100 người, cách quá xa con số 68 liều/100 người ở Bắc Mỹ hay 58 liều/100 người ở châu Âu. Tổng giám đốc Tổ chức Y tế thế giới (WHO) Tedros Adhanom Ghebreyesus phải lên tiếng rằng, quá trình phân phối vaccine đang bất công một cách rõ rệt khi 10 quốc gia đứng đầu danh sách đã sử dụng tới 75% lượng vaccine toàn cầu. “Một số ít quốc gia sản xuất và mua phần lớn vaccine lại nắm vai trò quyết định số phận của phần còn lại của thế giới”, ông Ghebreyesus thừa nhận.

Sự ra đời của cơ chế Covax do WHO khởi xướng là một nỗ lực quan trọng để thúc đẩy quyền tiếp cận vaccine ngừa Covid-19 nhanh và bình đẳng trên toàn cầu. Mục tiêu ban đầu của Covax là cung cấp 2 tỷ liều vaccine vào năm 2021 và 1,8 tỷ liều vào đầu năm 2022 cho các nền kinh tế có thu nhập thấp. Tuy nhiên, đến cuối tháng 5 vừa qua, Covax mới chuyển giao được hơn 68 triệu liều, tức là chỉ đi được 3,4% con số đề ra. Mặt khác, theo tổ chức phi lợi nhuận ONE Campaign, Mỹ, Liên minh châu Âu (EU), Anh, Australia, Canada và Nhật Bản đã ký hợp đồng mua hơn 3 tỷ liều vaccine, trong khi chỉ cần 2,06 tỷ liều để hoàn thành kế hoạch tiêm chủng hai mũi cho toàn bộ dân số. ONE Campaign khuyến cáo, cùng với các nguồn cung đến từ Covax, các nước giàu cần chủ động và sẵn sàng chia sẻ vaccine để đem lại cơ hội cho hàng tỷ người được bảo vệ trước virus gây bệnh.

“Thế giới chỉ an toàn khi mọi người được bảo vệ” có lẽ đã thành câu cửa miệng nhằm nhấn mạnh tới vai trò của việc tiếp cận vaccine ngừa Covid-19 công bằng và rộng khắp. Tuy nhiên, câu nói đó sẽ còn được nhắc lại nhiều lần nữa cho đến khi mục tiêu trên được thực hiện triệt để.

VĂN HIẾU