Cũng giống như nhiều khu vực khác trên thế giới, sự bùng phát của đại dịch Covid-19 đã làm đảo lộn cuộc sống và tác động nghiêm trọng đến thành quả kinh tế-xã hội mà các quốc gia Đông Nam Á tích lũy nhiều năm qua. Khó khăn ấy càng thêm chất chồng với các quốc gia trong khu vực bởi thiên tai, bão lũ. Trong bối cảnh như thế, Chính phủ các quốc gia Đông Nam Á đã nhanh chóng hành động quyết liệt ngay từ những ngày đầu. Nhờ vậy, tuy dịch bệnh còn diễn biến phức tạp trên thế giới, song các quốc gia trong khu vực đã cơ bản kiểm soát tốt tình hình, trong đó có những quốc gia như Việt Nam còn được ví là hình mẫu về ứng phó Covid-19. Để rồi khu vực Đông Nam Á đã bước sang “trạng thái bình thường mới” như có thể thấy qua việc tổ chức các cuộc tổng tuyển cử tại Singapore hay Myanmar. Cho dù tốc độ tăng trưởng tổng sản phẩm quốc nội (GDP) được dự báo ở mức thấp hơn so với những năm trước-vốn là xu thế chung tất yếu của thế giới bởi tác động của dịch bệnh, các nền kinh tế Đông Nam Á nhìn chung được đánh giá vẫn giữ được ổn định.

Ở cấp độ khu vực, trong lịch sử hơn 5 thập niên hình thành và phát triển, sau mỗi khó khăn, thách thức và khủng hoảng, ASEAN lại mạnh mẽ hơn trước. 2020 chính là thời điểm ASEAN tiếp tục phát huy truyền thống quý báu đó, khẳng định sức mạnh của tình đoàn kết, năng lực tự cường, khả năng thích ứng linh hoạt với các thách thức và thể hiện sứ mệnh của mình như là chỗ dựa cho các quốc gia thành viên trong lúc gian nguy nhất. Với tay lái vững vàng của “thuyền trưởng” Việt Nam trên cương vị Chủ tịch ASEAN 2020, “gắn kết và chủ động thích ứng”  đã trở thành “thương hiệu” để “con tàu” ASEAN vượt phong ba bão táp, tự tin tiến về phía trước. 

Là tổ chức đóng vai trò trung tâm ở khu vực, ASEAN chính là “mái nhà chung” để các quốc gia thành viên cùng nhau vượt qua cơn bão đại dịch. Sự tích cực chia sẻ thông tin, kinh nghiệm ngay từ những ngày đầu dịch, các sáng kiến như: Quỹ ứng phó dịch Covid-19; Kho dự phòng vật tư y tế khẩn cấp; Khung chiến lược ứng phó các tình huống y tế khẩn cấp; Khung phục hồi tổng thể... đã cho thấy những hành động mạnh mẽ, cách tiếp cận đồng bộ, tổng thể, thể hiện bản lĩnh vững vàng của một Cộng đồng ASEAN đoàn kết và gắn bó, đầy tình "tương thân tương ái" trong cuộc chiến chống kẻ thù chung.

Tuy phải tập trung trí và lực ứng phó với cuộc khủng hoảng chưa từng có tiền lệ do đại dịch, song không vì thế mà ASEAN sao nhãng tiến trình xây dựng cộng đồng. Thay vào đó, tiến trình ấy tiếp tục được đẩy mạnh với việc hoàn tất rà soát giữa kỳ các kế hoạch tổng thể trên 3 trụ cột thực hiện Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025, thông qua Tuyên bố Hà Nội về Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN sau 2025, thúc đẩy phát triển tiểu vùng với tiến trình phát triển của ASEAN khi lần đầu tiên nội dung hợp tác tiểu vùng được chính thức đưa vào chương trình nghị sự của ASEAN, nâng cao hình ảnh và nhận diện về Cộng đồng ASEAN thông qua việc khuyến khích treo cờ ASEAN tại các quốc gia thành viên và sử dụng ASEAN ca trong các hoạt động chính thức của hiệp hội.

Cũng phải khẳng định rằng trong năm 2020, sự đoàn kết, thống nhất và vai trò trung tâm của ASEAN tiếp tục được đề cao giữa lúc hòa bình, ổn định và an ninh thế giới chưa thật sự bền vững bởi các nguy cơ chất chồng đến từ hành xử khó đoán định của một số quốc gia, cọ xát chiến lược ngày càng trở nên gay gắt giữa các cường quốc, chủ nghĩa đa phương gặp nhiều thách thức. Việc ASEAN duy trì lập trường nguyên tắc về đề cao thượng tôn pháp luật, tăng cường đối thoại, xây dựng lòng tin, kiềm chế, không có hành động làm phức tạp tình hình, giải quyết hòa bình các khác biệt trên cơ sở luật pháp quốc tế đối với những vấn đề tác động tới hòa bình, ổn định, an ninh khu vực; các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN ra Tuyên bố chung về tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình và ổn định ở Đông Nam Á hay Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) được ký kết chính là những minh chứng rõ nét cho thấy ASEAN đã tỉnh táo, kiên định tiếp cận cân bằng và hài hòa, không bị chao đảo, cuốn vào các dòng xoáy biến động của thời cuộc. Tuyên bố của nhiều nước đối tác ủng hộ tài liệu quan điểm của ASEAN về Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương (AOIP), việc nâng cấp quan hệ ASEAN-Liên minh châu Âu lên Đối tác chiến lược hay mở rộng Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC) cũng một lần nữa khẳng định vị thế, uy tín của ASEAN ngày càng được coi trọng, nâng cao trên trường quốc tế.

Năm 2020 thực sự là một năm đầy thử thách với khu vực Đông Nam Á. Dẫu vậy, các quốc gia trong khu vực đã thể hiện rõ sức mạnh của sự gắn kết, thực sự linh hoạt và chủ động thích ứng với các biến động của thời cuộc. Những hành trang phong phú của năm 2020 sẽ tiếp thêm sức mạnh để các quốc gia Đông Nam Á vững vàng, tự tin vượt lên những khó khăn, thử thách ở phía trước, khôi phục tăng trưởng kinh tế, tiếp tục đóng góp hiệu quả cho hòa bình, ổn định, thịnh vượng, phát triển bền vững ở khu vực cũng như trên thế giới.

HOÀNG VŨ