QĐND - Liên minh châu Âu (EU) vào tình thế “tiến thoái lưỡng nan” khi những giá trị và lợi ích châu Âu mà liên minh này đặt ra cách đây hơn 60 năm đang bị thách thức bởi làn sóng di cư có quy mô chưa từng thấy từ trước tới nay. Một cuộc khủng hoảng đang tạo ra thách thức lớn hơn cả khủng hoảng tài chính vừa mới diễn ra ở xứ sở thần thoại Hy Lạp.

Cuộc khủng hoảng chưa từng có và nghiêm trọng nhất kể từ sau Chiến tranh Thế giới thứ hai, đó là cách người ta nói về cuộc khủng hoảng di cư ở châu Âu hiện nay khi mà các cuộc xung đột và tình hình bất ổn ở Trung Đông và Bắc Phi vẫn tiếp diễn liên miên, hàng trăm nghìn người tị nạn vẫn cố tìm cách để tới được “miền đất hứa” châu Âu. Hình ảnh hàng nghìn người tỵ nạn chen chúc nhau ở cảng Ca-le, miền Bắc Pháp, để tới đường hầm vượt qua biển Măng-sơ sang Anh hay người tỵ nạn chui hàng rào từ Xéc-bi-a để vào Hung-ga-ri… giờ đây đã trở nên quá quen thuộc và trở thành nỗi ám ảnh của người dân EU khi nói về cuộc khủng hoảng này. Theo ghi nhận của Tổ chức Di cư Quốc tế (IOM), có hơn 350.000 người di cư tại biên giới các nước EU trong 8 tháng vừa qua, tăng hơn 100.000 người so với cả năm 2014. Phần lớn trong số họ đến từ Xy-ri, Áp-ga-ni-xtan, Ê-ri-tơ-ri-a, Ê-ti-ô-pi-a, Xu-đăng và Xô-ma-li.

Khỏi phải nói cuộc khủng hoảng di cư đã tác động đến EU như thế nào. Trong khi phải gồng mình đối phó với gánh nặng nợ công và tỷ lệ thất nghiệp cao, cuộc khủng hoảng di cư còn đặt EU vào nguy cơ bất ổn an ninh khi những thông tin tình báo gửi về cho thấy nhiều chiến binh tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) đã trà trộn trong dòng người nhập cư đổ về châu Âu.

Người di cư tại bờ biển Ventimiglia, Italy ngày 14-6 sau khi bị từ chối nhập cảnh vào Pháp. (Ảnh: TTXVN)

Những mối lo ngại hoàn toàn có cơ sở trên là một trong những nguyên nhân khiến các nước EU bất đồng trong việc giải quyết cuộc khủng hoảng di cư. Trong khi Chính phủ Đức đồng ý mở cửa “vô điều kiện” cho dòng người tị nạn đến từ Xy-ri, thì chính quyền Hung-ga-ri và Áo lại lên tiếng chỉ trích quyết sách của Đức làm gia tăng tình trạng hỗn loạn tại các nhà ga xe lửa, đường sá và các tuyến biên giới của hai quốc gia này. Thậm chí, chính quyền Bu-đa-pét còn dựng hàng rào thép gai dài 175km dọc biên giới với Xéc-bi-a để ngăn chặn dòng người nhập cư. Không chỉ Hung-ga-ri, một số nước khác như Áo, Ma-xê-đô-ni-a… cũng có kế hoạch dựng hàng rào tương tự. Chưa bao giờ kể từ sau "Chiến tranh lạnh", các quốc gia châu Âu lại trở nên “khép kín” như hiện nay.

Tuy nhiên, việc dựng hàng rào thép gai của Hung-ga-ri đã bị Ngoại trưởng Pháp Lô-răng Pha-bi-út (Laurent Fabius) cáo buộc là hành động “không tôn trọng các giá trị chung của EU”. Còn nhà phân tích Do-ran Ác-bu-ti-na (Zoran Arbutina) bình luận trên trang tin DW (Đức) cho rằng, việc Hung-ga-ri dựng các hàng rào kẽm gai, thiết chặt quân đội tại biên giới và ra các chính sách kỳ thị người tị nạn là không khác gì “các pháo đài châu Âu thời Trung cổ” và làm phá vỡ hình ảnh “miền đất hứa” mà các quốc gia thành viên EU cố gắng xây dựng bấy lâu nay.

Kể từ khi thành lập ngày 9-5-1950, EU đã đặt tính thống nhất của khối lên hàng đầu. Hiệp ước Schengen, ra đời ngày 19-6-1990 cho phép người dân ở các nước thành viên được phép đi lại tự do trong khu vực Schengen, càng củng cố tính thống nhất của EU mà không có châu lục nào trên thế giới có được. Thế nhưng, cuộc khủng hoảng di cư đang dần phá vỡ những giá trị và lợi ích cơ bản đó của châu Âu khi các nước trong khu vực bất đồng xung quanh việc giải quyết cuộc khủng hoảng di cư hiện nay.

Cho đến nay, các nhà lãnh đạo châu Âu đã tổ chức nhiều cuộc họp thượng đỉnh để tìm lời giải cho bài toán người nhập cư. Tuy nhiên, EU chưa thể đưa ra một giải pháp chung để giải quyết cuộc khủng hoảng người tị nạn lớn nhất khu vực do sự mâu thuẫn quá lớn trong lòng châu Âu. Vướng mắc lớn nhất hiện nay giữa các nước là kế hoạch phân bổ tiếp nhận người nhập cư nhằm thể hiện tình đoàn kết và chia sẻ gánh nặng với các nước tuyến đầu trong cuộc khủng hoảng.

Tinh thần đoàn kết và chia sẻ mà các nhà lãnh đạo châu Âu đưa ra nhận được sự đồng thuận về mặt chủ trương, thế nhưng khi đưa vào thực hiện lại chứng kiến sự chia rẽ sâu sắc. Một số nước phản đối hạn ngạch bắt buộc, từ chối tiếp nhận thêm người tị nạn do kinh tế trong nước còn trì trệ và nạn thất nghiệp vẫn ở mức cao. Không những chia rẽ về hạn ngạch phân bổ người tị nạn, các nước châu Âu cũng không thống nhất về cách tiếp cận vấn đề, giữa một bên là tạo điều kiện cho người nhập cư theo tinh thần nhân đạo, một bên là siết chặt các quy định với dòng người nhập cư. Nếu như Đức sẵn sàng nới lỏng các quy định với người nhập cư, thì Anh lại thực hiện theo hướng ngược lại khi đưa ra hàng loạt chính sách mạnh tay với lao động nhập cư trái phép. Ngoại trưởng Anh Phi-líp Ham-mơn (Philip Hammond) từng tuyên bố rằng, người di cư đang đe dọa tiêu chuẩn sống của EU cũng như cấu trúc xã hội của liên minh, vì vậy châu Âu không thể cứ “giang tay” tiếp nhận hàng triệu người đang tìm kiếm cuộc sống mới.

Bất chấp những chỉ trích từ những người đồng cấp tại Đông Âu, Đức vẫn cho rằng, vấn đề tị nạn không phải là vấn đề riêng của từng quốc gia mà là vấn đề chung của cả châu Âu. Béc-lin đang cố gắng thuyết phục những thành viên còn lại trong EU “chia sẻ gánh nặng” cùng Đức và tham gia vào một hệ thống phân bổ dòng người tị nạn “công bằng hơn” trên toàn bộ lãnh thổ EU bởi lẽ “Béc-lin muốn thấy châu Âu thống nhất về chính sách những người tị nạn”.

Đó là lý do vì sao Đức tuyên bố sẽ nới lỏng quy chế tị nạn cho người di cư. Đây có thể là tin vui với những người đang tìm đường đến “lục địa già”, tin vui cho những nước cửa ngõ như Hy Lạp và I-ta-li-a, nhưng chính sách này có được sự đồng thuận, ủng hộ của các quốc gia khác hay không, có tạo nên tiền lệ để các nước khác thực hiện theo hay không thì vẫn là câu hỏi còn để ngỏ và còn phải chờ đợi đến cuộc họp khẩn của 28 nước thành viên EU vào ngày 14-9 tới mới có thể đoán định được.

Cho dù kết quả của cuộc họp như thế nào đi chăng nữa, thì vấn đề quan trọng nhất với các nhà lãnh đạo châu Âu là phải có sách lược chung trong việc hỗ trợ giải quyết tình hình chính trị bất ổn ở Trung Đông và Bắc Phi, phải giải quyết cuộc khủng hoảng từ “phần gốc” chứ không chỉ loay hoay trên “phần ngọn”. Tìm được lời giải cho bài toán khó nhập cư này cũng là lúc châu Âu tìm ra được các giá trị thực sự của mình và cũng chứng minh được tính thống nhất của khối.

LINH OANH