Cuộc tranh luận về việc Nhật Bản có nên mua tàu ngầm hạt nhân hay không được cho là bắt đầu từ sau khi Anh, Mỹ, Australia tuyên bố thành lập liên minh an ninh AUKUS vào ngày 15-9. Động thái này được cho là hiện thực hóa đề xuất của Mỹ về việc trao công nghệ tàu ngầm hạt nhân của Anh và Mỹ cho Australia trong khuôn khổ thỏa thuận an ninh 3 bên. 

Sau động thái trên của liên minh AUKUS, Hàn Quốc cũng lập tức tỏ ra quan tâm đến việc mua tàu ngầm hạt nhân. Điều này càng tiếp thêm "nhiên liệu" cho cuộc tranh luận tại Nhật Bản về khả năng nước này sở hữu tàu ngầm hạt nhân. Đáng quan tâm là vấn đề này đã gây tranh cãi trong đảng cầm quyền. Phe ủng hộ bao gồm một số ứng viên tranh cử vị trí lãnh đạo Đảng Dân chủ tự do (LDP) thời điểm đó.

leftcenterrightdel
 Tàu sân bay trực thăng Izumo của Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản. Ảnh: AP

Trong đó, bà Sanae Takaichi, cựu Bộ trưởng Nội vụ và hiện là người đứng đầu cho chính sách mới của LDP cho rằng, so với tàu ngầm thông thường, các tàu ngầm hạt nhân có kích thước lớn, di chuyển với tốc độ nhanh hơn, khả năng tấn công mạnh hơn, khó bị phát hiện và có thể lặn dưới nước trong thời gian dài mà không cần tiếp nhiên liệu.

Tuy nhiên, ông Kishida Fumio, người chiến thắng trong cuộc bầu cử lãnh đạo LDP và đang giữ chức Thủ tướng Nhật Bản, có lập trường thận trọng hơn. Ông cho rằng, phải đánh giá đất nước Nhật Bản cần tàu ngầm hạt nhân ở mức độ nào khi xem xét các thỏa thuận an ninh quốc gia.

Dưới thời chính quyền Thủ tướng Kishida Fumio, Nhật Bản có kế hoạch sửa đổi 3 chiến lược quốc phòng quan trọng: Chiến lược An ninh Quốc gia, Hướng dẫn Chương trình Quốc phòng Quốc gia và Chương trình Phòng thủ Trung hạn vào cuối năm 2022.

Ông Kishida Fumio đã nhắc lại tuyên bố “xem xét tất cả các lựa chọn và tăng cường khả năng phòng thủ cần thiết” trong việc xây dựng các chiến lược đó. Vì vậy, khả năng Chính phủ Nhật Bản xem xét lại vấn đề sở hữu tàu ngầm hạt nhân vẫn còn bỏ ngỏ.

Việc sở hữu tàu ngầm hạt nhân hay không sẽ là phép thử cơ bản đối với Nhật Bản, quyết định liệu nước này một lần nữa có thể trở thành cường quốc quân sự, cũng như có đặt dấu chấm hết cho Hiến pháp Hòa bình, vốn hạn chế đáng kể khả năng hoạt động ở nước ngoài của Lực lượng Phòng vệ Biển Nhật Bản (JSDF) hay không?

Điều 9 Hiến pháp Hòa bình viết rằng, nhân dân Nhật Bản “cam kết vĩnh viễn không phát động chiến tranh như là một phương tiện giải quyết xung đột quốc tế” và “lục quân, hải quân và không quân cũng như các tiềm lực chiến tranh khác sẽ không được duy trì. Quyền tham chiến của Nhật Bản sẽ không được công nhận”. Nhưng việc sửa đổi Điều 9 này đã trở thành giấc mơ dang dở của thủ tướng tiền nhiệm Abe Shinzo và cả những đời thủ tướng trước của Nhật Bản.

Việc viết lại Điều 9 và biến Nhật Bản trở thành “quốc gia bình thường” có quân đội dường như là điều không thể bởi người dân không ủng hộ việc này. Chủ nghĩa hòa bình đã ăn sâu vào suy nghĩ của người dân đất nước Mặt trời mọc.

Giới chuyên gia cũng có những chia rẽ trong vấn đề "Nhật Bản nên có tàu ngầm hạt nhân hay không?". Ông Ridzwan Rahmat, nhà phân tích quốc phòng trên tạp chí quân sự Jane Defence Weekly nhận định, việc sở hữu tàu ngầm sẽ khiến các đối thủ của Nhật Bản phải suy nghĩ kỹ khi tiến hành các "hoạt động khiêu khích" ở vùng biển tranh chấp. “Họ sẽ khó phát hiện và theo dõi tàu ngầm hạt nhân do khả năng tàng hình của chúng. Điều này sẽ có lợi cho khả năng phòng thủ của Nhật Bản”.

Trong khi đó, nhà phân tích hải quân Tim Fish tại London cho rằng Nhật Bản không cần tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân. Theo chuyên gia Tim Fish, hạm đội tàu ngầm chạy bằng động cơ diesel-điện của Nhật Bản là “nền tảng phù hợp để hoạt động ở biển Nhật Bản, Hoàng Hải, biển Hoa Đông, Biển Đông và rộng hơn là Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương”.

Vấn đề tài chính cũng sẽ là một trở ngại đáng kể. Việc đóng tàu ngầm hạt nhân sẽ là một dự án đắt đỏ, trong khi được đánh giá là sẽ không bổ sung nhiều vào Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản đã có với 3 lực lượng trên biển, trên không và trên bộ. Trong bối cảnh nợ công của Nhật Bản đang ở mức 266% GDP-cao nhất thế giới và cao gấp đôi so với Mỹ, nước này cần phải đặt giới hạn nghiêm ngặt đối với thâm hụt ngân sách.

Ngoài ra, Chính phủ Nhật Bản cũng cần phải thuyết phục người dân nước này rằng, việc sở hữu tàu ngầm hạt nhân sẽ không gây ra các rủi ro và là một chính sách quốc phòng an toàn, nếu họ muốn mua chúng.

Dư âm của vụ ném bom nguyên tử năm 1945 và thảm họa nhà máy điện hạt nhân Fukushima năm 2011 đã tạo ra “cơn ác mộng kéo dài” đối với người dân Nhật Bản, khiến việc xây dựng sự đồng thuận quốc gia về mọi chính sách liên quan đến hạt nhân trở thành một thách thức lớn.

XUÂN PHONG