Cảnh tượng này càng khiến vụ bê bối môi trường do PFAS tại vùng Wallonia gây nhiều chú ý, đồng thời gióng lên hồi chuông cảnh báo về hiểm họa từ các hóa chất nhân tạo tồn lưu trong môi trường tại châu Âu. Sự phẫn nộ tại Bỉ bắt đầu bùng lên từ năm 2023, khi báo chí phanh phui rằng nhiều cảnh báo về nồng độ PFAS cao bất thường đã bị chính quyền bỏ qua trong thời gian dài. Hậu quả là hàng nghìn người dân tại vùng Wallonia buộc phải tiến hành xét nghiệm, trong khi đất đai, nguồn nước, nông sản địa phương đều được khuyến cáo hạn chế sử dụng.

 Ảnh minh họa: HEALTH

Bà Isabelle Collard, có mặt trong dòng người xếp hàng, chia sẻ: “Tôi nghe về PFAS khá muộn. Tôi từng sống ở các khu vực bị ô nhiễm 12 năm nên đã đồng ý tham gia khảo sát vì muốn đóng góp cho khoa học và cũng tò mò xem bản thân có bị ảnh hưởng không”. Còn theo bà Ingrid Ruthy, thuộc Viện Khoa học công cộng và Môi trường (ISSEP) của Bỉ, cho biết: “Chúng tôi biết người dân có thể đã uống nước chứa quá nhiều PFAS. Đây là chất không có ích cho cơ thể và càng tồn tại trong máu lâu, nguy cơ đối với sức khỏe càng lớn”.

Điều đáng lo ngại là, nhiều dấu hiệu bệnh lý liên quan đến PFAS đã được ghi nhận. Ông Yves Coppieters, Bộ trưởng Y tế và Môi trường vùng Wallonia cảnh báo: “Sự xuất hiện ngày càng nhiều bệnh rối loạn nội tiết, ung thư tuyến giáp cho thấy mối liên hệ rõ ràng giữa PFAS và sức khỏe cộng đồng”.

PFAS được sản xuất từ thập niên 1940, nhanh chóng được coi là “nguyên liệu thần kỳ” bởi tính năng chống nước, dầu mỡ, chịu nhiệt và bền bỉ. Chúng hiện diện ở khắp nơi: Từ chảo chống dính, quần áo không thấm, bao bì thực phẩm, bọt chữa cháy cho tới linh kiện máy bay và turbine gió. Nhưng cũng chính sự bền bỉ ấy lại biến PFAS thành “hóa chất vĩnh cửu”-tồn tại dai dẳng trong môi trường hàng trăm năm, tích tụ trong đất, nước, thậm chí trong máu con người. Đáng nói, một khi đã nhiễm, việc loại bỏ PFAS khỏi cơ thể gần như là không thể.

Các chuyên gia Bỉ so sánh tình hình hiện nay với cuộc chiến chống amiang-một vật liệu xây dựng từng được ca ngợi, nhưng phải mất hơn 30 năm, thế giới mới chuyển từ bằng chứng khoa học chất này gây ra các vấn đề về sức khỏe cho con người đến hành động chính trị.

Một góc vùng Wallonia của Bỉ. Ảnh minh họa: blog.poferries.com 

Trước sức ép dư luận, chính quyền Wallonia lập tức đưa ra hàng loạt biện pháp khẩn cấp như siết chặt tiêu chuẩn nước sinh hoạt xuống còn 100 nanogram/lít đối với 20 loại PFAS; khuyến cáo người dân không ăn trứng và rau tự trồng; thậm chí tính đến việc cấm dùng đất bị ô nhiễm trong nông nghiệp. Nhưng ngay chính Bộ trưởng Coppieters cũng thừa nhận: “Đây mới chỉ là biện pháp chữa cháy. Giải pháp lâu dài phải là chặn nguồn ô nhiễm và điều đó không thể chỉ thực hiện ở cấp vùng, mà phải ở tầm Liên minh châu Âu (EU), thậm chí toàn cầu”.

Chia sẻ quan điểm, ông Ali Ling, chuyên gia Đại học St.Thomas (Anh), nhận định: “Chi phí để hạn chế phát thải PFAS thấp hơn nhiều so với việc xử lý hậu quả ô nhiễm. Đây là lúc cần một chiến lược trên toàn châu Âu, thậm chí toàn cầu”.

Đối với các quốc gia châu Âu khác, sự kiện này là lời cảnh báo ô nhiễm PFAS không phải vấn đề của riêng ai. Với đặc tính “vĩnh cửu”, một khi thải ra, chúng sẽ di chuyển qua nguồn nước, đất, không khí, trở thành mối nguy xuyên biên giới. Thực tế là đã từ lâu, châu Âu không còn xa lạ với PFAS. Một nghiên cứu từ dự án Forever Lobbying Project ước tính, chi phí làm sạch ô nhiễm PFAS ở Anh và châu Âu có thể vượt 1,6 nghìn tỷ bảng trong 20 năm tới-tương đương 84 tỷ bảng mỗi năm.

Trước bối cảnh đáng báo động, EU đang tăng tốc trong nỗ lực kiểm soát. Ủy ban châu Âu (EC) đã công bố kế hoạch cấm PFAS trong sản phẩm tiêu dùng, chỉ giữ lại một số ứng dụng công nghiệp thiết yếu. Cơ quan Hóa chất châu Âu (ECHA) cũng mở rộng đề xuất hạn chế PFAS sang 8 lĩnh vực công nghiệp, từ y tế, quốc phòng đến in ấn và đóng gói.

Dự kiến, tháng 12-2025, EU sẽ công bố cải tổ toàn diện luật an toàn hóa chất REACH-một khung pháp lý được coi là nghiêm ngặt nhất thế giới, nhằm tiến tới loại bỏ gần như hoàn toàn PFAS, ngoại trừ vài lĩnh vực chưa có giải pháp thay thế.

Các chuyên gia sức khỏe công cộng cảnh báo, nếu không có những quyết định chính trị mạnh mẽ và thống nhất, PFAS sẽ trở thành “amiang thế kỷ 21”, gây tổn thất không thể bù đắp cho nhiều thế hệ. Vụ ô nhiễm PFAS tại Bỉ không chỉ là bê bối môi trường mà là tấm gương phản chiếu tình trạng lạm dụng hóa chất ở châu Âu và trên toàn cầu. Giải quyết “hóa chất vĩnh cửu” không thể là việc của một quốc gia đơn lẻ. Sự chậm trễ ngày hôm nay sẽ đồng nghĩa với một cái giá đắt đỏ mà nhiều thế hệ tương lai phải gánh chịu.

MAI NGUYÊN

*Mời bạn đọc vào chuyên mục Quốc tế xem các tin, bài liên quan.