Nhà tù Altamira, nằm cách thủ phủ bang Pará khoảng 850km, có sức chứa khoảng 200 tù nhân nhưng hiện đang giam giữ hơn 300 tù nhân. Đêm 29-7, một vụ bạo loạn xảy ra khi hai tù nhân được đưa vào phòng giam của một băng nhóm có thế lực trong nhà tù. Hai đối tượng này đã có xích mích với các tù nhân khác và phóng hỏa khu vực này khiến tình hình trở nên mất kiểm soát. Tù nhân của hai băng nhóm sau đó đã bị cuốn vào cuộc xung đột hỗn loạn, đập phá và đốt cháy nhiều khu vực nhà giam. Một số tù nhân đã bị chết ngạt do khói bao trùm các phòng giam bị khóa trái cửa. Trong số 57 tù nhân thiệt mạng, có 19 tử tù.

Đây là vụ bạo loạn thứ hai xảy ra trong nhà tù ở Brazil kể từ đầu năm nay. Hồi tháng 5 vừa qua, một vụ bạo loạn đã xảy ra tại nhà tù ở thành phố Manaos khiến ít nhất 55 tù nhân thiệt mạng. Trước đó vào tháng 1-2017, hơn 100 tù nhân đã thiệt mạng trong cuộc chiến băng đảng ở vùng Amazon và Đông Bắc.

Lực lượng an ninh đi tuần bên ngoài nhà tù Altamira sau vụ bạo loạn đêm 29-7 vừa qua. Ảnh: liberation.fr

Vì sao lại xảy ra liên tiếp các cuộc bạo loạn trong nhà tù ở Brazil? Nhà nghiên cứu Bruno Paes Manso thuộc Trung tâm Nghiên cứu bạo lực, Đại học São Paulo giải thích rằng, bạo lực trong nhà tù là kết quả của sự bành trướng hoạt động của băng đảng PCC.

Trong cuốn sách “Chiến tranh” của mình, nhà nghiên cứu Bruno Paes Manso cho biết, PCC được thành lập vào năm 1993 tại nhà tù São Paulo, nơi giam giữ những tội phạm nguy hiểm, kẻ cướp ngân hàng. Từ nơi giam giữ phạm nhân, nhà tù đã biến thành “cơ quan đầu não” điều hành mạng lưới buôn bán ma túy bên ngoài hệ thống nhà tù. Những kẻ cầm đầu PCC liên lạc với nhau qua điện thoại di động được cho phép sử dụng trong tù. Cũng theo ông Bruno Paes Manso, PCC đã điều hành đường dây buôn ma túy xuyên quốc gia, từ Brazil sang các quốc gia khác, như Bolivia và Paraguay. Tuy nhiên, nhóm tội phạm này đã vấp phải sự chống cự của các băng đảng địa phương.

Từ những năm 2000, PCC thiết lập mô hình quản lý mới và đã thành công trong việc kiểm soát 90% các nhà tù ở bang São Paulo. Lý do mà PCC lộng hành trong nhà tù được nhà nghiên cứu Bruno Paes Manso chỉ ra là do sự bất cập của việc quản lý tù nhân của chính quyền địa phương. Trong những năm 1990, cả nước Brazil có khoảng 90.000 tù nhân. Đến nay, con số này đã vượt quá 725.000 người, đưa quốc gia Nam Mỹ này trở thành nước có số tù nhân lớn thứ ba trên thế giới. Tình trạng quá tải tù nhân đã đặt Brazil vào tình thế nan giải: Không có đủ nhà giam. Theo thống kê, các nhà tù ở Brazil chỉ có đủ điều kiện tiếp nhận khoảng 368.000 tù nhân, trong khi số phạm nhân thực tế cao gấp đôi. Việc xây dựng nhà tù cũng không đáp ứng kịp số tù nhân tăng vùn vụt hằng ngày.

Trước thực trạng khó kiểm soát tình hình trong các trại giam, chính quyền nhiều bang của Brazil đã chuyển quyền cai quản cho chính phạm nhân. Đây là điều kiện để “mọc lên” PCC ở nhà tù São Paulo năm 1993, trở thành băng đảng quản lý tội phạm trong tù duy nhất ở Brazil thời điểm đó. Các phạm nhân tuân theo những quy định của PCC sẽ được sống bình yên ở trong tù. Người ta gọi đó là "bảo hiểm nhà tù". Cùng với đó, cho rằng "có công" giúp chính quyền, PCC ngày càng lộng hành trong các nhà tù nên vấp phải sự chống đối từ các băng đảng khác. Đó là nguyên nhân dẫn tới sự gia tăng các vụ bạo loạn trong tù ở Brazil thời gian gần đây.

BÌNH NGUYÊN