Trả lời phỏng vấn Tạp chí Tuần Kinh tế (WIWO) của Đức mới đây, Chủ tịch EC đã lên tiếng mạnh mẽ chỉ trích hãng dược phẩm AstraZeneca, đồng thời bảo vệ cho lệnh cấm xuất khẩu vaccine của EU. Bà nêu rõ: "Trong thời gian từ tháng12-2020 đến tháng 3-2021, AstraZeneca mới chỉ bàn giao cho EU dưới 10% lượng hàng đã đặt".

 Tình trạng thiếu hụt vaccine Covid-19 khiến EU khó có thể hoàn thành mục tiêu tiêm chủng đã đề ra. Ảnh: Reuters

Theo bà, do AstraZeneca chậm tiến độ giao hàng nên hồi tháng 1-2021, EC đã thông qua cơ chế minh bạch và kiểm soát xuất khẩu vaccine ngừa Covid-19, buộc các công ty dược phẩm phải xin phép trước khi xuất khẩu vaccine được sản xuất tại EU và có thể bị từ chối yêu cầu xuất khẩu nếu họ không tôn trọng các cam kết cung cấp của mình với EU.

Là khu vực từng chịu ảnh hưởng nặng nề từ đại dịch, EU đã lên kế hoạch tiêm chủng từ rất sớm. Trong năm 2020, EU đặt hàng 2 tỷ liều vaccine Covid-19 từ 6 nhà sản xuất và con số này hiện tiếp tục tăng lên gần 3 tỷ liều, cho tổng dân số của EU là 450 triệu người. Tuy nhiên, hiện tại, sau hơn 3 tháng triển khai chiến dịch tiêm chủng, các nước EU đang có dấu hiệu rơi vào tình trạng hỗn loạn do việc thiếu hụt nguồn cung vaccine. Hiện chỉ có khoảng 8% dân số EU được tiêm vaccine (trong khi con số này tại Anh là hơn 30%).

Trước thực trạng này, EC đang có kế hoạch gia hạn cơ chế minh bạch và kiểm soát xuất khẩu vaccine ngừa Covid-19 sau khi cơ chế này chính thức kết thúc vào ngày 31-3 tới. Thời gian gia hạn có thể kéo dài đến tháng 6 nếu nguồn cung chưa đáp ứng đủ, tỷ lệ tiêm chủng trong khối còn thấp.

Một số quan chức EU ủng hộ cơ chế minh bạch và kiểm soát xuất khẩu vaccine ngừa Covid-19 cho rằng, đây là cách thức “tự vệ chính đáng” của khối trước các tác động tiêu cực của đại dịch Covid-19 cũng như tình trạng khan hiếm vaccine hiện nay. Cơ chế này cũng được cho là chủ yếu nhắm vào hãng dược phẩm AstraZeneca bởi trong thời gian qua, EU và hãng dược phẩm này đã có những tranh cãi gay gắt khi AstraZeneca cho biết, chỉ có thể cung cấp được 40 triệu liều vaccine cho EU trong quý I-2021, dù trước đó đã cam kết sẽ cung cấp 120 triệu liều. Tại EU, AstraZeneca có các cơ sở sản xuất vaccine đặt tại Hà Lan, Bỉ, Đức và Italy.

Hồi tuần trước, Italy trở thành quốc gia đầu tiên trong EU ngăn lô hàng 250.700 liều vaccine Covid-19 của AstraZeneca xuất khẩu sang Australia. Lý giải hành động ngăn xuất khẩu, Bộ Ngoại giao Italy cho biết, quyết định được đưa ra do việc thiếu hụt vaccine thường xuyên tại Italy và EU, sự chậm trễ của AstraZeneca trong việc giao hàng cũng như số lượng lớn liều vaccine mà hãng này muốn xuất khẩu. Hơn nữa, Australia không được coi là quốc gia cấp thiết cần vaccine.  

Tuy được cho là phù hợp với cơ chế minh bạch và kiểm soát xuất khẩu vaccine Covid-19, nhưng hành động của Italy cũng như EU đối mặt với nhiều chỉ trích từ những nước bên ngoài EU. Kế hoạch gia hạn thời gian thực hiện cơ chế trên đến tháng 6 cũng vấp phải sự phản đối từ giới chuyên gia y tế cũng như dư luận trên thế giới. Một số nước cho rằng, EU đang “phát tín hiệu xấu” trong cuộc chiến vaccine. Theo nhận định của Anh, sự phục hồi từ đại dịch dựa vào hợp tác quốc tế, tất cả các nước đều phụ thuộc vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Việc áp đặt các hạn chế sẽ chỉ gây nguy hiểm cho những nỗ lực chống Covid-19 trên toàn thế giới.

Thực tế, EU đưa ra cơ chế trên cũng như tìm cách kéo dài thời gian áp dụng đến tháng 6 hoàn toàn xuất phát từ lý do muốn bảo đảm liều lượng vaccine được cung cấp đến người dân, qua đó tránh nguy cơ xảy ra làn sóng dịch mới. Nhưng ở giai đoạn này, bất cứ một quốc gia đơn lẻ nào đặt ra các lệnh cấm xuất khẩu hay những rào cản xuất khẩu cũng đã đủ để gây cản trở việc vận chuyển và sản xuất vaccine, chứ chưa nói tới một khu vực có năng lực sản xuất vaccine lớn như EU. Bên cạnh đó, việc EU áp dụng lệnh cấm xuất khẩu vaccine cũng có thể khiến các nước khác làm theo, dẫn đến sự sụt giảm nguồn cung vaccine toàn cầu, gây ra một thảm họa ở cấp độ quốc tế.

“Trong bối cảnh dịch bệnh vẫn chưa được kiểm soát trên toàn cầu, các quốc gia trên thế giới cũng giống như những con tàu trên đại dương, hoặc là cùng tiến hoặc là cùng chìm. Bởi vậy, thay vì chỉ nghĩ đến lợi ích của quốc gia, chúng ta cần phải nghĩ rằng lợi ích của tất cả cộng đồng quốc tế đều đang gắn liền với nhau”, Giáo sư, Tiến sĩ Gavin Yamey, một chuyên gia y tế toàn cầu của Đại học Duke (Mỹ) nhận định.

NGỌC HÂN