EU chia rẽ hơn khi phong tỏa vô thời hạn tài sản của Nga

Ngày 13-12, EU đã đạt được thỏa thuận phong tỏa vô thời hạn các tài sản của Ngân hàng Trung ương Nga đang bị giữ tại châu Âu, trị giá khoảng 210 tỷ euro (hơn 246 tỷ USD), thay vì phải gia hạn lệnh đóng băng định kỳ 6 tháng một lần như trước đây. Quyết định này nhằm loại bỏ rủi ro chính trị khi một số nước thành viên có quan hệ thân thiện hơn với Moscow, như Hungary hoặc Slovakia, tiếp tục đe dọa phủ quyết gia hạn phong tỏa tài sản Nga và buộc EU phải hoàn trả số tiền.

Cờ của Liên minh châu Âu và Ukraine tại trung tâm thủ đô Kiev của Ukraine. Ảnh minh hoạ: Reuters

Động thái còn là bước đi then chốt nhằm tháo gỡ rào cản pháp lý đối với việc sử dụng nguồn tiền này để hỗ trợ Ukraine. EU coi cuộc xung đột tại Ukraine là mối đe dọa trực tiếp đối với an ninh của khối và đặt mục tiêu duy trì năng lực tài chính cho Kiev trong giai đoạn tới. Việc đóng băng vô thời hạn được kỳ vọng sẽ thúc đẩy kế hoạch cho Ukraine vay tối đa 165 tỷ euro trong giai đoạn 2026-2027, trang trải cả nhu cầu quân sự lẫn dân sự. Ukraine chỉ phải hoàn trả khoản vay một khi Nga bồi thường thiệt hại chiến tranh.

Khoản tiền khoảng 210 tỷ euro trên thực tế là tài sản chủ quyền của Nga, phần lớn được lưu giữ tại trung tâm thanh toán Euroclear (Bỉ). Việc EU nhất trí đóng băng vô thời hạn khoản tài sản này không chỉ là một bước đi kỹ thuật nhằm duy trì hỗ trợ tài chính cho Ukraine mà còn có nguy cơ gây ra những hệ lụy pháp lý, tài chính và địa chính trị sâu rộng, có thể vượt xa khuôn khổ cuộc xung đột Ukraine. Giới chuyên gia đánh giá đây bước đi rõ rệt từ “đóng băng tài sản” sang việc hợp thức hóa khả năng sử dụng tài sản chủ quyền của một quốc gia khác.

Việc sử dụng tài sản bị đóng băng của Nga để tài trợ cho Ukraine từ lâu đã là vấn đề gây tranh cãi trong EU do lo ngại những rắc rối về pháp lý, cũng như nguy cơ xung đột kéo dài. Chính vì thế, dù các nước EU nhất trí với thỏa thuận, nhưng quyết định này chưa phản ánh sự đồng thuận tuyệt đối của EU. Hungary và Slovakia đã công khai phản đối, coi đây là hành động “vượt ranh giới pháp lý”, cho rằng việc sử dụng tài sản Nga có thể làm gia tăng căng thẳng và cản trở các nỗ lực hòa bình. Thủ tướng Hungary Viktor Orban chỉ trích quyết định được EU thông qua bằng cơ chế biểu quyết thiếu công bằng. Ông cũng cảnh báo rằng quyết định này sẽ gây tổn hại không thể khắc phục cho EU và tuyên bố Budapest sẽ tìm cách "khôi phục trật tự pháp lý".

Về phần mình, Thủ tướng Slovakia Robert Fico nhấn mạnh, tại cuộc họp của Hội đồng châu Âu sắp tới, ông sẽ không thể ủng hộ bất kỳ giải pháp nào cho nhu cầu tài chính của Ukraine, bao gồm việc chi trả chi phí quân sự trong những năm tới.  Theo Thủ tướng Fico, chính sách hòa bình mà ông luôn ủng hộ không cho phép ông ủng hộ những quyết định có thể kéo dài xung đột quân sự.

Trong khi đó, theo truyền thông Mỹ, một số quốc gia khác, trong đó có Italy, Malta và Bulgaria, cũng đã bày tỏ lo ngại về các rủi ro pháp lý, tài chính và tiền lệ lâu dài của việc sử dụng tài sản bị đóng băng, đồng thời kêu gọi EU tiếp tục xem xét các phương án thay thế, như phát hành nợ chung của EU để hỗ trợ Ukraine.

Trong bối cảnh còn những tranh cãi liên quan quyết định mới của EU, Hội đồng châu Âu dự kiến họp thượng đỉnh vào ngày 18-12 tới để hoàn tất các chi tiết liên quan, trong đó có việc bảo đảm chia sẻ rủi ro pháp lý cho Bỉ trong trường hợp Nga tiến hành kiện tụng. Không thể loại trừ nguy cơ EU phải gánh rủi ro tài chính nếu Nga thắng kiện. Việc Bỉ yêu cầu cơ chế chia sẻ trách nhiệm pháp lý cho thấy ngay cả các nước “trung tâm” của EU cũng không hoàn toàn yên tâm.

Về phía Nga, Ngân hàng Trung ương Nga tuyên bố việc EU sử dụng hoặc duy trì phong tỏa vô thời hạn tài sản chủ quyền là “trái với luật pháp quốc tế”, vi phạm nguyên tắc miễn trừ chủ quyền quốc gia. Ngày 12-12, Ngân hàng Trung ương Nga cảnh báo sẽ tiến hành các biện pháp pháp lý trên diện rộng nhằm đáp trả kế hoạch mới của EU liên quan tới việc sử dụng tài sản Nga bị đóng băng. Nga từ lâu đã phản đối mọi hình thức sử dụng tài sản của mình để hỗ trợ Kiev, cho rằng các biện pháp như vậy không chỉ mang động cơ chính trị mà còn làm suy yếu nền tảng pháp lý của trật tự tài chính quốc tế. Nga đang phát đi tín hiệu rằng họ sẵn sàng sử dụng mọi công cụ pháp lý, ở cả trong và ngoài nước, để phản đối việc phương Tây thao túng tài sản chủ quyền.

Nhiều chuyên gia cảnh báo quyết định đóng băng vô thời hạn tài sản ngân hàng Trung ương của một quốc gia có chủ quyền đang đặt ra tiền lệ chưa từng có. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga Maria Zakharova nhấn mạnh, những bước đi như vậy chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến sự ổn định của khu vực đồng euro cũng như sức hấp dẫn của EU đối với các nhà đầu tư nước ngoài, chủ yếu đến từ các quốc gia châu Á và Trung Đông.

Giới chuyên gia cho rằng, về lâu dài khó tránh khỏi nguy cơ EU bị cuốn vào các tranh chấp pháp lý phức tạp, sự suy giảm uy tín của các trung tâm tài chính châu Âu và quan trọng hơn, là sự lung lay của các chuẩn mực vốn được coi là nền tảng của trật tự tài chính quốc tế.

Trong bối cảnh trật tự quốc tế đang tái định hình, quyết định phong tỏa vô thời hạn tài sản chủ quyền của Nga không chỉ là phép thử đối với sự đoàn kết của EU mà còn là bài kiểm tra nghiêm khắc đối với chính những nguyên tắc mà phương Tây lâu nay vẫn coi là nền tảng của luật pháp và kinh tế toàn cầu.