Trong cuộc gặp với Tổng thống Vladimir Putin mới đây, tân Tổng giám đốc Cơ quan Vũ trụ Nga Roscosmos Yury Borisov thông báo nước này sẽ không tham gia vào hoạt động của ISS sau năm 2024. “Tất nhiên, chúng tôi sẽ hoàn thành mọi nghĩa vụ đối với các đối tác, nhưng quyết định rời khỏi ISS sau năm 2024 đã được đưa ra. Tôi cho rằng đến lúc đó, chúng tôi sẽ bắt đầu xây dựng một trạm vũ trụ của Nga. Đây là ưu tiên chính trong chương trình không gian của chúng tôi”, AFP dẫn lời ông Borisov. “Tốt” là phản hồi của Tổng thống Putin sau khi nghe Tổng giám đốc Roscosmos thông báo, theo Điện Kremlin.

Nga tuyên bố rời Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS). Ảnh: NASA 

ISS-với kích thước bằng một sân bóng đá, được đưa vào hoạt động từ năm 1998 với sự hợp tác của các cơ quan vũ trụ Nga, Mỹ, Nhật Bản, Canada và 11 quốc gia châu Âu. Theo trang mạng Russia Beyond, ISS được phân chia thành các khu vực, trong đó Nga sử dụng khu vực của riêng mình, Mỹ và các quốc gia khác tham gia dự án sử dụng chung khu vực còn lại theo thỏa thuận nhưng vẫn có sự phân định rõ ràng. ISS là dự án tốn kém và phức tạp nhất thế giới với tổng số tiền đầu tư lên tới hơn 150 tỷ USD sau hơn 20 năm tồn tại, được xem là một biểu tượng của hợp tác sau Chiến tranh Lạnh bất chấp những thăng trầm trong quan hệ Nga-Mỹ suốt hơn hai thập niên qua.

Quyết định của Moscow được cho là khiến Washington không khỏi bất ngờ bởi mới hồi giữa tháng 7 vừa qua, Cơ quan Hàng không và Vũ trụ Mỹ (NASA) và Roscosmos đã ký thỏa thuận cho phép đưa các phi hành gia Nga lên (hoặc rời) ISS bằng tàu vũ trụ của Mỹ cũng như các phi hành gia Mỹ lên (hoặc rời) ISS bằng tàu vũ trụ của Nga. Theo Thư ký báo chí Nhà Trắng Karine Jean-Pierre, Nga “đã không thông báo chính thức” với Mỹ về ý định rút khỏi ISS. “Đây là một diễn biến đáng tiếc xét tới các công trình khoa học quan trọng tại ISS, sự hợp tác chuyên nghiệp, có giá trị giữa các cơ quan vũ trụ của chúng ta trong những năm vừa qua”, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ Ned Price nhấn mạnh.

Trên thực tế, Nga trước đây từng đề cập tới kế hoạch rút khỏi ISS nhưng chưa bao giờ đưa ra mốc thời gian cụ thể như thông báo của Tổng giám đốc Roscosmos. Theo TASS, Nga đã nhiều lần đặt nghi vấn về tính khả thi của việc kéo dài dự án ISS đến năm 2030 như mong muốn của Mỹ. Một khi kéo dài hoạt động, các bên sẽ phải chi một số tiền khổng lồ cho việc bảo dưỡng, sửa chữa ISS bởi nếu không thì làm việc trên trạm sẽ trở nên nguy hiểm với các phi hành gia. Hồi tháng 4-2021, ông Borisov, khi đó là Phó thủ tướng Nga, tuyên bố ISS “không ở trong tình trạng tốt” và Moscow có thể tính tới chuyện xây dựng trạm vũ trụ của riêng mình. Phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov khẳng định việc Nga rút khỏi ISS sau năm 2024 “đã được quyết định từ lâu”.

Bình luận về thông báo của Tổng giám đốc Roscosmos, Tiến sĩ Pavel Luzin, một chuyên gia phân tích vũ trụ và quân sự của Nga lưu ý việc rút khỏi ISS “sau năm 2024” thay vì “vào cuối năm 2024” cho thấy Moscow để ngỏ khả năng tham gia ISS “lâu hơn” nhưng không phải tới tận năm 2030. “Việc rút khỏi ISS sẽ cần thời gian. Chúng ta có thể phải diễn giải điều này có nghĩa là Nga từ chối gia hạn hoạt động của ISS đến năm 2030”, tờ The New York Times dẫn lời ông Luzin.

Nhận định của chuyên gia Luzin được xem là có cơ sở bởi không lâu sau thông báo của ông Borisov, giới chức Nga khẳng định với NASA rằng Roscosmos vẫn muốn duy trì hợp tác cho đến khi trạm vũ trụ của Nga có tên là ROSS được xây dựng xong và đi vào hoạt động. Theo ông Vladimir Solovyov, một quan chức cấp cao của Roscosmos, việc xây dựng ROSS dự kiến sẽ hoàn thành vào năm 2028. Trên cơ sở đó, Reuters cho rằng ít nhất phải 6 năm nữa Nga mới chấm dứt hợp tác với Mỹ trên ISS.

Tờ The Guardian dẫn lời Giáo sư Jan Wörner, cựu Tổng giám đốc Cơ quan Vũ trụ châu Âu nhận định một khi thông báo của Nga trở thành hiện thực, “đó là dấu chấm hết cho ISS”. Về phần mình, chuyên gia Luzin đánh giá việc duy trì ISS mà không có Nga “không phải là chuyện dễ dàng”. “Mỹ giờ đây phải tính toán cách vận hành ISS nếu không có sự hỗ trợ của đối tác lâu năm. Đây không nhất thiết là việc bất khả thi, nhưng sẽ rất khó khăn. ISS vốn được thiết kế để NASA và Roscosmos kiểm soát những khía cạnh quan trọng trong hoạt động của trạm. Bản thân ISS cũng sẽ không còn tồn tại lâu khi NASA có kế hoạch rời ISS vào cuối thập niên này, dọn đường cho những trạm vũ trụ mới. Mỹ và các quốc gia khác đều có kế hoạch phát triển trạm vũ trụ của riêng mình”, trang mạng Vox bình luận.

Theo CNN, một khi ISS ngừng hoạt động, NASA có kế hoạch cho trạm rơi xuống vùng biển có tên Point Nemo. Point Nemo nằm cách bờ biển New Zealand khoảng 4.800km và cách Nam Cực khoảng 3.200km về phía Bắc. Nó ở xa đất liền đến mức những người được xem là ở gần khu vực này nhất chính là các phi hành gia trên ISS. Point Nemo được coi là "nghĩa địa" dành cho các vật thể trong không gian. Hơn 260 mảnh rác vũ trụ được cho là đã rơi xuống Point Nemo kể từ năm 1971, bao gồm trạm vũ trụ Mir của Nga và Skylab-trạm vũ trụ đầu tiên của NASA. “Để rác vũ trụ rơi xuống đáy đại dương ở Point Nemo là lựa chọn ít tồi tệ nhất”, Giáo sư Vito De Lucia tại Đại học Arctic của Na Uy khẳng định.

HOÀNG VŨ