Mới đây, hơn 70 quốc gia thành viên Liên hợp quốc (LHQ) đã bày tỏ sự ủng hộ mạnh mẽ đối với ICC trong bối cảnh Mỹ áp lệnh trừng phạt hai quan chức cơ quan này do liên quan tới cuộc điều tra Afghanistan. Trong tuyên bố chung đưa ra, 72 quốc gia thành viên của LHQ-trong đó có các đồng minh lâu năm của Mỹ như Australia, Canada, Anh và Pháp, tái khẳng định sự ủng hộ kiên định cho ICC với tư cách là một thể chế tư pháp độc lập và công bằng. Tuyên bố chung cam kết "duy trì tính toàn vẹn và độc lập" của ICC trước bất kỳ biện pháp hoặc sự đe dọa nào chống lại ICC cũng như các quan chức và đối tác của cơ quan này.

Hồi tháng 3 vừa qua, ICC đã ra phán quyết cho phép mở cuộc điều tra về những cáo buộc tội ác chiến tranh tại Afghanistan, với nghi phạm là binh lính quốc gia Nam Á này, cùng một số đơn vị vũ trang và tình báo của Mỹ. Trước đó, các công tố viên của ICC cho biết có cơ sở ban đầu để tin rằng các lực lượng Mỹ đã phạm tội ác chiến tranh khi tra tấn tù nhân ở Afghanistan và những cơ sở giam giữ bí mật của Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) tại các nơi khác như Ba Lan, Litva và Romania trong các năm 2003 và 2004.

Trụ sở của Tòa án Hình sự quốc tế tại The Hague, Hà Lan. Ảnh: Al Jazeera

Cuộc điều tra đã khiến ICC trở thành mục tiêu của các đòn trừng phạt do chính quyền Washington đưa ra, với lý do hành động của ICC tấn công vào quyền lợi người dân và đe dọa xâm phạm chủ quyền quốc gia của Mỹ. Theo Reuters, chính quyền Washington cũng cáo buộc ICC có nhiều “tham nhũng và sai phạm”, cuộc điều tra “được đẩy nhanh bởi một nỗ lực mờ ám” và cáo buộc Nga thao túng ICC để đạt được những lợi ích riêng.

Kết quả là mọi quan chức ICC tham gia hoặc hỗ trợ hoạt động điều tra về tội ác chiến tranh tại Afghanistan đều bị chính quyền Washington đóng băng tài sản hoặc bất động sản trên đất Mỹ. Họ cùng người thân trong gia đình cũng bị cấm đặt chân lên xứ cờ hoa. Công tố viên Fatou Bensouda và một quan chức cấp cao khác của ICC là Phakiso Mochochoko trở thành những người đầu tiên bị Mỹ liệt vào danh sách áp đặt trừng phạt kinh tế.

Không khó để hiểu tại sao chính quyền Washington lại có phản ứng gay gắt như vậy. Trước nay, quan hệ giữa cường quốc số 1 thế giới và ICC vốn không mấy tốt đẹp. Các quan chức, tướng lĩnh và công dân Mỹ thường xuyên bị ICC đưa vào tầm ngắm điều tra vì những hành vi tại khu vực quân đội Mỹ đồn trú. Cơ quan này cũng từng khiến Mỹ “nóng mặt” khi cố gắng điều tra các hành vi được coi là tội ác chiến tranh của Israel tại vùng lãnh thổ Palestine.

Dưới thời Tổng thống Donald Trump, nhà lãnh đạo luôn cố gắng “tìm lại công bằng” cho nước Mỹ, mối quan hệ giữa Washington và ICC đã xuống dốc không phanh. Còn nhớ trong bài phát biểu tại Đại hội đồng LHQ năm 2018, ông Donald Trump từng khẳng định Mỹ “sẽ không hỗ trợ hay công nhận ICC. Đối với nước Mỹ, ICC không có quyền hạn, tính chính danh hay thẩm quyền”. Bởi vậy, việc ICC cho phép mở cuộc điều tra về những cáo buộc tội ác chiến tranh tại Afghanistan chẳng khác nào cho Washington một cái cớ để thẳng tay phát động một cuộc chiến trừng phạt nhằm vào cơ quan này.

Thế nhưng, trái với những gì Mỹ trông đợi, phần lớn dư luận quốc tế không đồng tình với hành động của Washington và cho rằng nó sẽ tác động đến các phiên xét xử hay hoạt động điều tra mà ICC đang tiến hành cũng như cho thấy sự thiếu tôn trọng luật pháp quốc tế của Mỹ.

Ngay cả những đồng minh thân cận của Mỹ trong Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) cũng có cái nhìn quan ngại trước quyết định của người đứng đầu Nhà Trắng. Đại diện cấp cao về chính sách đối ngoại và an ninh của Liên minh châu Âu (EU) Josep Borrell nhấn mạnh: “ICC đóng vai trò quan trọng trong bảo đảm luật pháp và quá trình thực thi luật pháp quốc tế. Việc Mỹ tiến hành trừng phạt các cá nhân liên quan đến hoạt động điều tra tội ác chiến tranh tại Afghanistan là một vấn đề đáng quan ngại. Với tư cách EU, chúng tôi ủng hộ sự kiên định của ICC. Chúng tôi chắc chắn sẽ hỗ trợ ICC”. 

Phản ứng của dư luận quốc tế khiến người ta liên tưởng tới việc cách đây không lâu, Mỹ cũng nỗ lực kêu gọi sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế trong việc mở rộng lệnh cấm vận vũ khí của LHQ với Iran, nhưng đáp lại lời kêu gọi của Washington chỉ là những cái lắc đầu và sự im lặng từ đồng minh. Có thể thấy, sự đề cao thái quá lợi ích quốc gia, sẵn sàng quay lưng với hàng loạt định chế đa phương và nhiều thỏa ước quốc tế quan trọng của Mỹ đã khiến một số đồng minh truyền thống không còn tìm kiếm vai trò lãnh đạo từ Washington, không còn tin tưởng và thậm chí quay lưng với chính quyền Tổng thống Donald Trump. Đây cũng là lý do xứ cờ hoa đang ngày càng trở nên lạc lõng và đơn độc trong các cuộc chiến do chính nước này phát động.

HÙNG HÀ