Chuyến thăm của ông Vương Nghị diễn ra trong bối cảnh quan hệ Mỹ-Trung đang leo thang căng thẳng trong nhiều lĩnh vực. Điều này đã thúc đẩy Trung Quốc nỗ lực cải thiện quan hệ với một số quốc gia có tầm ảnh hưởng tại khu vực, nhằm tạo cục diện có lợi hơn cho Bắc Kinh.

Hiện tại, chính phủ hai bên đang lên kế hoạch cho chuyến thăm Nhật Bản của ông Vương Nghị-một người nói tiếng Nhật thông thạo và từng là đại sứ tại Tokyo. Trong chuyến thăm với mục tiêu “phá băng” quan hệ giữa hai nước, ông Vương Nghị dự kiến sẽ có cuộc gặp với Thủ tướng Suga Yoshihide và người đồng cấp Nhật Bản Toshimitsu Motegi. Nếu diễn ra, đây sẽ là lần đầu tiên quan chức cấp cao hai nước có cuộc gặp trực tiếp kể từ khi ông Suga Yoshihide nhậm chức Thủ tướng Nhật Bản. Giới phân tích cho rằng, trong các cuộc tiếp xúc, hai bên nhiều khả năng sẽ đồng ý tăng cường quan hệ hợp tác kinh tế song phương.

Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị (bên trái) và người đồng cấp Nhật Bản Motegi Toshimitsu. Ảnh: Reuters

Kinh tế được xem là lĩnh vực mà cả Nhật Bản và Trung Quốc đều mong muốn đẩy mạnh hợp tác. Đối với Nhật Bản, dù Mỹ là đồng minh truyền thống nhưng Trung Quốc lại là đối tác thương mại lớn nhất với tổng kim ngạch thương mại song phương đạt gần 300 tỷ USD trong năm 2018. Thêm nữa, kinh tế Nhật Bản đang cho thấy có sự phụ thuộc vào chuỗi cung ứng và thị trường của Trung Quốc. Bởi vậy, không lạ gì khi trong giai đoạn cựu Thủ tướng Abe Shinzo cầm quyền, Nhật Bản vẫn luôn duy trì chính sách ngoại giao khéo léo và mềm dẻo khi không chọn ngả về bên nào, từng bước củng cố quan hệ với từng nước.

Thậm chí, dưới thời ông Abe, Nhật Bản còn cố gắng ổn định lại quan hệ với Trung Quốc. Ví như việc không muốn “Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và rộng mở” bị nhìn nhận là một chiến lược nhằm kiềm chế Trung Quốc, Tokyo đã thay từ “Chiến lược” bằng “Tầm nhìn” để tránh khiêu khích với Bắc Kinh.

Trong bối cảnh căng thẳng thương mại Mỹ-Trung ngày một gia tăng, Nhật Bản đã cố gắng duy trì quan điểm trung lập, duy trì trật tự thương mại tự do hiện hành có lợi cho Nhật Bản.

Dù chiếc ghế Thủ tướng xứ sở mặt trời mọc đã đổi chủ, song các nhà phân tích cho rằng, chính sách ngoại giao của Nhật Bản đối với Trung Quốc sẽ không có nhiều thay đổi. Minh chứng cho nhận định này là việc Thủ tướng Suga Yoshihide mới đây nhấn mạnh: Tuy liên minh với Mỹ là nền tảng trong chính sách đối ngoại của Nhật Bản, nhưng Tokyo vẫn muốn tiếp tục đối thoại với Trung Quốc để giải quyết các vấn đề còn tồn tại giữa hai nước. Trong bối cảnh Trung Quốc là thị trường xuất khẩu hàng đầu của Nhật Bản, đồng thời cũng là nhân tố góp phần giải quyết vấn đề hạt nhân trên bán đảo Triều Tiên, quyết định theo đuổi chính sách mềm dẻo với Bắc Kinh của Thủ tướng Suga Yoshihide là hoàn toàn hợp lý.

Tuy vậy, không khó để nhận thấy Nhật Bản và Trung Quốc vẫn còn những điểm bất đồng khó dung hòa, đặc biệt là vấn đề tranh chấp trên biển. Nhật Bản là một nước được hưởng lợi và phụ thuộc rất nhiều vào tự do hàng hải và trật tự quốc tế hiện hành. Việc duy trì tự do tuyến đường thông thương hàng hải tại Biển Đông và Biển Hoa Đông là rất quan trọng đối với Tokyo. Tuy nhiên, chính sách của Trung Quốc ở hai vùng biển này khiến cho các nỗ lực ổn định quan hệ dưới thời chính quyền cựu Thủ tướng Abe Shinzo trở nên khó khăn hơn. Do đó, khi ông Suga Yoshihide lên nắm quyền, nhiều người đã cho rằng tiếp tục duy trì ổn định mối quan hệ Tokyo-Bắc Kinh sẽ là một nhiệm vụ trọng tâm nhưng cũng đầy khó khăn dành cho vị tân lãnh đạo này.

Chuyến thăm của Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc có thể là một bước khởi đầu tốt đẹp để cả Nhật Bản và Trung Quốc cùng nhìn nhận và đánh giá tương lai mối quan hệ giữa hai nước; tuy rằng, những thách thức an ninh hiện hữu và việc duy trì cân bằng quan hệ giữa hai nước trong bối cảnh Mỹ gia tăng những động thái cạnh tranh với Trung Quốc là ẩn số khó dự đoán.

NGỌC HÂN