Những đợt Mỹ đóng cửa chính phủ từng xảy ra nhiều lần trong quá khứ nhưng với thời gian không dài, chỉ khoảng 1 hoặc 2 ngày. Đợt đóng cửa gần đây và cũng là dài nhất trong lịch sử nước Mỹ xảy ra dưới thời chính quyền Trump 1.0 vào năm 2018. Kéo dài 35 ngày, đợt đóng cửa chính phủ này khiến gần 1 triệu công chức liên bang không được trả lương trong hơn 1 tháng, gây thiệt hại trực tiếp cho Chính phủ khoảng 5 tỷ USD và để lại thiệt hại về kinh tế.

Theo tờ Le Point của Pháp, nguyên nhân dẫn tới các đợt Mỹ đóng cửa chính phủ phần lớn là do sự đối đầu giữa Đảng Dân chủ và Đảng Cộng hòa và kết thúc là luôn có một đảng chịu khuất phục trước áp lực của công chúng.

1995-1996 (Bill Clinton): Tổng cộng đóng cửa chính phủ 26 ngày

Được bầu vào năm 1992 với khẩu hiệu nổi tiếng "Nền kinh tế là trên hết, đồ ngốc ạ" sau cuộc suy thoái thời chính quyền tiền nhiệm Bush, Tổng thống Bill Clinton đã phải vật lộn để vực dậy bộ máy nước Mỹ. "Cuộc cách mạng Cộng hòa" do nghị sĩ Newt Gingrich lãnh đạo đã giành chiến thắng áp đảo trong cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ năm 1994, giành được 54 ghế. Một điều chưa từng có tiền lệ.

Ông Gingrich đã cáo buộc Tổng thống Bill Clinton "chi tiêu bừa bãi". Đảng Cộng hòa từ chối thông qua các dự luật ngân sách tạm thời nếu ông Clinton không đồng ý cắt giảm mạnh ngân sách.

Việc đóng cửa chính phủ bắt đầu vào ngày 14-11-1995. 800.000 nhân viên chính phủ bị cho nghỉ việc không lương. Công viên Quốc gia Grand Canyon đóng cửa lần đầu tiên trong lịch sử. Cuối cùng, Tổng thống Bill Clinton đồng ý một thỏa hiệp: Thảo luận về kế hoạch cân bằng ngân sách trong 7 năm thay vì 10 năm. Việc đóng cửa chính phủ kết thúc sau 5 ngày.

Các Tổng thống Mỹ, từ trái sang phải: Barack Obama, Donald Trump, Bill Clinton. Trong một cuộc đóng cửa chính phủ, luôn có một đảng phải nhượng bộ. Ảnh: Le Point 

Một tháng sau, Đảng Cộng hòa thông qua một dự luật ngân sách mạnh tay, bao gồm những khoản cắt giảm sâu đối với Medicare (Chương trình bảo hiểm sức khỏe quốc gia dành cho người từ 65 tuổi trở lên), Medicaid (Chương trình chăm sóc sức khỏe cho người nghèo nhất), giáo dục và môi trường. Ông Clinton cho rằng, điều này không thể chấp nhận được và phủ quyết dự luật. Một lần nữa, chính phủ lại đóng cửa.

Người dân Mỹ ngày càng đổ lỗi cho Đảng Cộng hòa khiến tình trạng chính phủ bị đóng cửa kéo dài. Sau 21 ngày đóng cửa, Đảng Cộng hòa đồng ý thông qua dự luật mà không yêu cầu cắt giảm các khoản mà họ đưa ra. Tổng thống Bill Clinton trở nên mạnh mẽ hơn, từ một nhà lãnh đạo ban đầu chấp nhận thỏa hiệp và sau đó kiên định trước những yêu cầu vô lý. Uy tín của ông tăng vọt. Ông Clinton tái đắc cử 9 tháng sau đó. Còn Đảng Cộng hòa, mặc dù thoái lui, nhưng vẫn nắm quyền kiểm soát Hạ viện và Thượng viện.

Năm 2013 (Barack Obama): 16 ngày

Chương trình Medicare được thông qua 3 năm trước đó vẫn không nhận được phần lớn sự ủng hộ. Theo lời Tổng thống Barack Obama, ông và Đảng Dân chủ đã "bị đánh tơi tả" trong cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ năm 2010. “Làn sóng” Tea Party (Đảng Trà) phản đối gói cứu trợ Phố Wall và gói kích thích kinh tế gần 800 tỷ USD của ông Obama. Phong trào phản đối này đã lan rộng khắp Hạ viện và làm rung chuyển Washington.

Ted Cruz, tân Thượng nghị sĩ bang Texas, khi đó đã có bài phát biểu siêu dài. Khẩu hiệu của ông là: "Cắt giảm ngân sách cho Đạo luật Chăm sóc sức khỏe hợp túi tiền (ACA hoặc Obamacare)". Tóm lại, sẽ không có tiền cho hoạt động của chính phủ cho đến khi Obamacare bị cắt giảm.

Tại Hạ viện, các nhà lập pháp thuộc Đảng Trà, dẫn đầu là Mark Meadows (người sau này trở thành Chánh văn phòng của Donald Trump vào năm 2020), đã buộc Chủ tịch Hạ viện John Boehner, người của Đảng Cộng hòa, phải tham gia vào một cuộc tranh giành quyền lực không thể thắng khi Đảng Dân chủ vẫn nắm đa số tại Thượng viện. Việc đóng cửa chính phủ bắt đầu vào ngày 1-10-2013.

Ngay từ đầu, Đảng Cộng hòa đã bị chia rẽ. Thượng nghị sĩ bảo thủ Richard Burr gọi cuộc chiến này là "ý tưởng ngu ngốc nhất tôi từng nghe". Trong một cuộc thăm dò của Pew, 46% người Mỹ đổ lỗi cho Đảng Cộng hòa, và 37% đổ lỗi cho chính quyền Obama. Hậu quả là uy tín của Đảng Cộng hòa tụt xuống mức thấp kỷ lục. Ông John Boehner đầu hàng sau hai tuần và chỉ nhận được một sự nhượng bộ tượng trưng.

Ban đầu, việc đóng cửa chính phủ được coi là một thảm họa đối với Đảng Cộng hòa. Nhưng một năm sau, trong cuộc bầu cử giữa kỳ năm 2014, Đảng Cộng hòa đã củng cố thế đa số tại Hạ viện và giành quyền kiểm soát Thượng viện.

2018-2019 (Donald Trump): 35 ngày

Trong chiến dịch tranh cử năm 2016, ứng cử viên đảng Cộng hòa Donald Trump cam kết sẽ xây dựng "bức tường vĩ đại" trên biên giới với Mexico và bắt người hàng xóm phía Nam phải trả giá. Tuy nhiên, ông đã gặp khó khăn trong việc đảm bảo ngân sách, và điều này dường như càng trở nên phức tạp hơn sau chiến thắng của Đảng Dân chủ trong cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ năm 2018.

Ông Donald Trump đe dọa sẽ từ chối ký bất kỳ dự luật ngân sách nào không bao gồm 5,7 tỷ USD cho bức tường biên giới giữa Mexico và Mỹ. Đối mặt với bà Nancy Pelosi và ông Chuck Schumer, hai lãnh đạo phe thiểu số Đảng Dân chủ tại Hạ viện và Thượng viện, Tổng thống Trump đã nổi giận trước ống kính máy quay: "Tôi tự hào được đóng cửa chính phủ nếu điều đó là vì an ninh biên giới".

Ban đầu, ông Trump đã nhượng bộ và dường như sẵn sàng từ bỏ yêu cầu của mình. Nhưng sau những chỉ trích từ truyền thông bảo thủ, ông đã quay lại với một dự luật bao gồm cả chi phí xây dựng bức tường biên giới, nhưng đã bị Thượng viện bác bỏ. Việc đóng cửa chính phủ bắt đầu ngay trước Giáng sinh, vào ngày 22-12-2018.

Theo một nghiên cứu của CBS, 71% người Mỹ tin rằng bức tường biên giới không biện minh cho việc đóng cửa chính phủ mà ông Trump phải chịu trách nhiệm. Ông chủ Nhà Trắng đã cố gắng đề xuất những thỏa hiệp với Đảng Dân chủ về "Dreamers" - những người trẻ tuổi nhập cư bất hợp pháp vào Mỹ khi còn nhỏ, nhưng vô ích.

Sau hơn một tháng không được trả lương, tình trạng vắng mặt của nhân viên kiểm soát không lưu và an ninh TSA, những người bị cấm đình công ngày càng gia tăng khiến một số sân bay bị tê liệt. Sau 35 ngày, "vua thỏa thuận" đã chấm dứt cuộc phong tỏa dài nhất trong lịch sử mà không có được thêm đồng tài trợ nào cho bức tường biên giới của mình.

Năm 2025: Chưa thấy hồi kết

Không giống như 3 lần đóng cửa chính phủ trước, lần này chính Đảng Dân chủ đã nhấn “nút đỏ”. Theo logic thông thường, cuối cùng Đảng Dân chủ sẽ phải nhượng bộ - có lẽ là không đạt được nhiều thành tựu.

Nhưng theo một cuộc thăm dò do tờ The Washington Post công bố ngày 2-10, 47% người Mỹ đổ lỗi cho "Tổng thống Trump và Đảng Cộng hòa tại Quốc hội", và chỉ 30% đổ lỗi cho Đảng Dân chủ.

Hiện tình trạng đóng cửa chính phủ vẫn chưa thấy hồi kết. Thượng viện Mỹ sẽ nghỉ cho đến ngày 6-10, do đó tình trạng đóng cửa chính phủ sẽ tiếp tục ít nhất thêm 2 ngày nữa. Ngoài ra, việc thay đổi đề xuất hiện tại sẽ trở nên khó khăn khi Hạ viện, nơi đã hủy bỏ các cuộc bỏ phiếu trong tuần này nhằm gây áp lực buộc đảng Dân chủ chấp nhận dự luật của đảng Cộng hòa, dự kiến cũng sẽ ngừng họp vào tuần tới.

PHƯƠNG LINH (theo Le Point)

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Quốc tế xem các tin, bài liên quan.