Có sống được dưới đường dây tải điện cao áp không?

Dưới đường tải điện cao áp. Ảnh Internet

Thời gian qua, ở một số địa phương có đường điện cao áp 500kV, 220kV, 110kV đi qua, người dân khiếu nại rằng cuộc sống của họ đang bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi hiện tượng “nhiễm điện” của môi trường: dí bút thử điện vào đâu cũng thấy đỏ, người lúc nào cũng mệt mỏi, khó ngủ, tinh thần bất an... Nhiều ý kiến cho rằng nếu con người sống lâu trong môi trường này thì sẽ phát sinh các bệnh nan y như ung thư, não...

Chúng tôi đã trao đổi với lãnh đạo Bộ và chuyên gia kỹ thuật của Bộ Công Thương về vấn đề này.

Kỹ sư Trần Phùng Thạch-chuyên viên Cục Kỹ thuật an toàn (KTAT)-Bộ Công Thương:

Thủ phạm là điện từ trường

- Thưa đồng chí, nhiều người dân thắc mắc về những hiện tượng khác thường khi sống dưới đường dây tải điện cao áp, đó là hiện tượng gì?

- Hiện tượng “phóng điện” hay “nhiễm điện” mà người dân vẫn gọi là do điện từ trường dưới đường dây điện cao áp. Điện từ trường là cụm từ chỉ hai đại lượng vật lý có đơn vị đo và cách tính riêng biệt là điện trường và từ trường.

Các vật dụng như mái tôn, mái xối, dây phơi, dây ăng-ten… gần đường dây cao áp thì trên vật đó sẽ xuất hiện một điện thế gọi là cảm ứng tĩnh điện (người dân gọi đó là nhiễm điện). Khi dùng bút thử điện chạm vào những vật này thì bút thử điện đỏ. Nếu người vô tình chạm vào các vật này thì có cảm giác bị điện giật. Dòng điện này gây cảm giác đau đớn, đặc biệt là vào thời điểm bắt đầu tiếp xúc, đôi khi có thể có tia lửa phóng điện kèm theo. Nhưng cũng xin lưu ý là hiện nay trên thị trường có loại bút thử điện thông mạch. Nhờ độ nhạy cao nên ta cứ “dí” vào người là bút sáng. Mang bút đến gần màn hình ti-vi bút đã phát sáng rồi… Điều này gây nhầm lẫn, khiến nhiều người lầm tưởng môi trường quanh họ đã bị nhiễm điện nặng.

Điện áp cảm ứng trong hiện tượng cảm ứng tĩnh điện tương đối cao nhưng dòng điện thực tế tương đối nhỏ. Thường dòng điện này không đủ gây tai nạn chết người nhưng gây tâm lý hoang mang, lo sợ và khó chịu trong nhân dân.

- Sống lâu dưới ảnh hưởng của điện từ trường sẽ bị ung thư?

- Xung quanh ta luôn có điện trường, nhất là trong thời hiện đại với các đồ điện dân dụng. Chúng ta đang sống trong một môi trường đầy điện trường. Các nhà khoa học đã làm thí nghiệm và thấy rằng cường độ điện trường từ một vị trí gần cái tủ lạnh cũng mạnh tương đương cường độ điện trường (trong điều kiện an toàn) tại vị trí nhà dân dưới đường dây cao áp.

Giả thuyết cho rằng điện từ trường có thể gây ung thư, máu trắng, vô sinh… không đủ cơ sở chứng minh và không được Tổ chức Y tế thế giới (WHO) công nhận.

- Nhưng họ cho biết luôn cảm thấy mệt mỏi, mất ngủ. Như vậy chắc chắn sẽ ảnh hưởng tới sức khỏe…

- Đúng là khi phải sống hoặc sinh hoạt, làm việc lâu dài trong vùng ảnh hưởng của điện từ trường vượt quá giới hạn cho phép thì sức khỏe của những người dân bị giảm sút. Trường hợp nhẹ thì cảm thấy khó chịu, mệt mỏi, uể oải, khó ngủ. Trường hợp nặng, rối loạn chức năng của hệ thống thần kinh trung ương, của hệ tim mạch dẫn đến đau đầu, đau nhói ở vùng tim, gia tăng sự mệt mỏi và làm biến đổi huyết áp, rối loạn nhịp tim.

Chính vì muốn hạn chế đến thấp nhất những tác hại này mà phải đề ra tiêu chuẩn kỹ thuật, hành lang an toàn lưới điện. Để bảo đảm an toàn khoảng cách từ điểm bất kỳ của nhà ở, công trình đến dây dẫn điện gần nhất phải lớn hơn hoặc bằng 3m, 4m, 6m, 7m ứng với cấp điện áp 35kV; 110kV; 220kV, 500kV. Mái lợp và tường bao phải làm bằng vật liệu không cháy. Mái nhà (mái tôn), khung nhà, vật liệu bằng kim loại phải được nối đất; công trình xây dựng không gây cản trở đường ra vào để kiểm tra, bảo dưỡng, sửa chữa công trình điện. Đường dây phải được tăng cường an toàn về điện và về xây dựng. Nếu không thỏa mãn được một trong các điều kiện trên thì phải cải tạo, hoặc di dời ra ngoài hành lang.

Ngoài ra khi đường tải điện qua khu dân cư cũng phải tuân thủ quy định như: cột phải là cột bê tông, kim loại; khoảng cách từ điểm thấp nhất của dây đến mặt đất tự nhiên không được nhỏ hơn 11m; 12m; 13m ứng với cấp điện áp đến 35kV; 110kV; 220kV…

- Quy chuẩn này của chúng ta liệu đã “chuẩn”, để bảo đảm nếu thực hiện tốt thì người dân sống dưới lưới điện sẽ an toàn?

- Quy định của ta tương đương các nước trên thế giới, thậm chí tốt hơn nhiều nước tiên tiến. Nó đã được tính toán để tại nơi dưới đường điện cường độ điện trường nhỏ hơn hoặc bằng 5kV/m, cường độ từ trường nhỏ hơn hoặc bằng 100T.

Kết quả nghiên cứu, thí nghiệm của nhiều nước trên thế giới về ảnh hưởng của điện từ trường trên cơ thể sống đều cho cùng một nhận xét là không có bằng chứng nào cho thấy điện từ trường tần số 50Hz ảnh hưởng có hại đến cơ thể sống khi cường độ điện trường nhỏ hơn hoặc bằng 5kV/m và cường độ từ trường nhỏ hơn hoặc bằng 100T.

Quy định của chúng ta còn cụ thể là: cường độ điện trường bên trong nhà phải nhỏ hơn hoặc bằng 5kV/m, ngoài nhà phải nhỏ hơn hoặc bằng 1kV/m.

- Thực tế ở các vị trí dưới các công trình dây cao áp ở Việt Nam có đạt được chỉ số an toàn này?

- Cục KTAT đã chủ trì kiểm tra, giám sát việc đo cường độ điện trường tại 400 điểm dọc theo hành lang lưới điện 500kV và khoảng 100 điểm dọc hành lang lưới điện 220kV. Kết quả cho thấy đối với lưới 220kV trở xuống, cường độ điện trường luôn có giá trị nhỏ hơn giới hạn quy định. Chỉ có 3% số điểm đo thuộc khu vực hành lang lưới 500kV có số đo lớn hơn tiêu chuẩn cho phép.

- Vậy là có hiện tượng cảm ứng tĩnh điện gây “giật” khi người dân sống gần đường điện cao thế chạm tay vào vật kim loại. Hiện tượng này nằm ở yếu tố kỹ thuật, chắc đã được biết tới trước khi công trình điện được thi công. Vậy chúng ta không đề ra biện pháp phòng chống nào sao?

- Theo kỹ thuật, để triệt tiêu dòng điện cảm ứng đối với nhà ở, công trình, người ta phải nối những kết cấu kim loại của mái nhà, vì kèo, dây phơi, máng sối… với cọc tiếp đất. Đây là biện pháp kỹ thuật đơn giản và được áp dụng rộng rãi trên thế giới.

Ngày 12-4-1994, Bộ trưởng Bộ Năng lượng (nay là Bộ Công Thương) đã ký Quyết định số 183/NL-KHCN về việc ban hành tiêu chuẩn ngành, theo đó đối với nhà ở, công trình của nhân dân và đơn vị, cơ quan đã có trước khi xây dựng đường dây thì chủ đầu tư công trình điện phải chịu kinh phí và tổ chức tiếp đất tất cả các kết cấu kim loại của nhà ở, công trình cách đường dây 220kV đến 50m và cách đường dây 500kV đến 100m. Quy định này hiện vẫn còn nguyên giá trị.

- Nhưng nó đã không được đơn vị thi công, ở đây là EVN tuân thủ?

- Qua kiểm tra thực tế, chúng tôi thấy, ở một vài nơi EVN chưa tổ chức tiếp đất cho các công trình theo đúng quy định. Có thể trong lúc dự trù kinh phí, EVN đã có thiếu sót. Nhưng cũng phải nhìn nhận một thực tế khác là nhiều công trình được xây dựng trái phép trong hành lang an toàn sau khi đã có dòng điện cao áp chạy qua. Theo quy định thì mọi hoạt động xây dựng trong hành lang an toàn lưới điện phải có sự thỏa thuận và kiểm tra, giám sát của đơn vị quản lý lưới điện cao áp có thẩm quyền.

- Ở những nơi bị ảnh hưởng điện từ trường, biện pháp khắc phục là gì?

- Trước tiên là EVN phải kiểm tra, cải tạo bằng nhiều biện pháp trong đó có nâng cao cột. Nếu không thể cải tạo được thì phải di dời cho dân.

- Khi các hộ dân nằm ngoài hành lang an toàn nhưng vẫn bị ảnh hưởng vì điện từ trường thì sao?

- Nhà ở, công trình của tổ chức, cá nhân tuy đã nằm ngoài hành lang 500kV nhưng nếu cường độ điện trường trong nhà lớn hơn 1kV/m; ngoài nhà lớn hơn 5kV/m, tức là không đủ điều kiện an toàn mà không thể khắc phục được thì chủ đầu tư công trình lưới điện phải bồi thường để di dời các hộ này ra ngoài khu vực đang bị ảnh hưởng.

-Ở các nước có tình trạng khu dân cư tồn tại dưới đường dây cao áp không?

- Hầu hết các nước trong khu vực đều có tình trạng này do quỹ đất ngày càng hẹp. Để “sống chung với lũ”, những nước này cũng quy định nghiêm ngặt các điều kiện an toàn.

- Xin cám ơn đồng chí

Đồng chí Đỗ Hữu Hào- Thứ trưởng Bộ Công Thương:

Di dời liên quan tới chính sách lớn, cần thận trọng

- Thưa đồng chí, hiện nay trong một số khu vực dân cư có đường điện cao áp của EVN đi qua, cường độ điện trường vượt quá quy định cho phép. Quan điểm của Bộ Công Thương về vấn đề này như thế nào?

- EVN phải chấp hành tốt những quy định về bảo đảm an toàn cho người dân khu vực có lưới điện đi qua. Nếu cường độ điện trường vượt quá quy định thì trước hết phải xem xét cải tạo kỹ thuật để đưa về đúng hệ số an toàn. Trong trường hợp không thể đưa về hệ số an toàn thì phải tính chuyện di dời dân ra khỏi địa điểm đó.

- Theo quy định, đơn vị thi công có trách nhiệm thực hiện tiếp đất toàn bộ phần kim loại của nhà dân nằm trong hành lang an toàn đường điện cao áp. Nhưng hiện nay, điều này chưa được EVN thực hiện đầy đủ. Bộ Công Thương có chỉ đạo gì về vấn đề này?

- Bộ đã chỉ đạo EVN phải có trách nhiệm tiếp đất (miễn phí-PV) cho những nhà nằm trong hành lang an toàn. Nếu nhà nằm ngoài hành lang, nhưng gần đường dây tải điện và dân có khiếu kiện về việc ảnh hưởng của dòng điện đến đời sống thì EVN cũng phải có trách nhiệm tổ chức đo đạc, đưa ra kết luận, nếu thấy ảnh hưởng phải có biện pháp khắc phục.

- Nếu người dân kiên quyết xin được di dời thì sao, thưa đồng chí?

- Việc di dời dân liên quan đến chủ trương lớn của Nhà nước, cần phải được tính toán thận trọng. Vì rằng đường điện của chúng ta kéo dài dọc ngang mấy nghìn ki-lô-mét khắp đất nước, liên quan đến không phải chỉ vài chục hộ gia đình mà là hàng vạn hộ gia đình. Sự xem xét một cách thận trọng này cũng vì muốn công bằng cho tất cả các hộ dân, tránh lãng phí không cần thiết cho ngân sách Nhà nước.

- Đối với những hộ dân nằm trong khu vực không an toàn, ví dụ là nằm giữa hai trục cao thế 500kV, với khoảng cách giữa hai đường dây nhỏ hơn 60m thì có được hỗ trợ di dời?

Nhà ở, công trình ngoài hành lang nhưng bị kẹp giữa hai đường dây 500kV, nếu khoảng cách ngang giữa hai đường dây này nhỏ hơn 60m thì chủ hộ được hỗ trợ di dời trên nguyên tắc tự nguyện. Chủ hộ làm đơn thông qua UBND cấp xã chứng nhận và gửi đến hội đồng đền bù cấp huyện để xem xét. Chủ đầu tư công trình lưới điện chịu trách nhiệm hỗ trợ kinh phí di dời theo quyết định phê duyệt của UBND cấp tỉnh.

- Sắp tới, hình như Bộ Công Thương sẽ tổ chức đoàn kiểm tra đi đo cường độ điện trường tại một số địa điểm có khiếu kiện của người dân?

- Trách nhiệm này đã được Chính phủ giao cho Bộ Tài nguyên và Môi trường. Bộ Công Thương với chức trách của mình sẽ phối hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trường.

- Xin cám ơn đồng chí.

Quang Phương-Thu Hiền

(thực hiện)