QĐND- Thực hiện nhiệm vụ quân sự của Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ 5 và theo sự chỉ đạo của Bộ Tổng chỉ huy, Bộ chỉ huy Liên khu 1 quyết định mở chiến dịch Đường số 3 (25-7 đến 12-12-1948), nhằm tiêu diệt một số cứ điểm của quân Pháp dọc đường số 3, cô lập, uy hiếp, buộc chúng phải rút khỏi Bắc Cạn.

Quán triệt phương châm tác chiến chiến dịch “đánh điểm, diệt viện”, Bộ chỉ huy chiến dịch quyết định tập trung lực lượng tiến công tiêu diệt địch ở Phủ Thông, Bằng Khẩu và diệt viện binh địch từ Bắc Cạn lên ứng cứu, trong đó, xác định trận đánh địch ở đồn Phủ Thông (nay thuộc xã Phương Linh, huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Cạn) là trận công kiên mở đầu có ý nghĩa rất quan trọng cho thắng lợi của chiến dịch.

Đồn Phủ Thông nằm cách thị xã Bắc Cạn khoảng 20km về phía bắc, được xây dựng tương đối kiên cố trên một mỏm đồi thấp, do một đại đội bộ binh và một trung đội trợ chiến thuộc Trung đoàn lê dương số 3 của Pháp trấn giữ. Đây là một trong những vị trí được địch chọn xây dựng thí điểm thực hiện thủ đoạn “cứ điểm nhỏ kết hợp đội ứng chiến nhỏ” trên chiến trường Việt Bắc và được coi như một mũi dùi địch "cắm" vào giữa lòng Việt Bắc, khống chế trục đường giao thông quan trọng từ Thái Nguyên qua Bắc Cạn lên Cao Bằng.

Tiểu đoàn 11 được tăng cường một đại đội pháo binh được giao nhiệm vụ đánh đồn Phủ Thông. Phương án chiến đấu được xác định là vận dụng phương pháp tiến công cường tập có hiệp đồng bộ binh và pháo binh; dùng hỏa lực pháo binh phá hủy một phần các lô cốt, vật cản, công sự, hỏa điểm, tiêu hao một bộ phận sinh lực địch trong đồn, sau đó bộ binh từ nhiều mũi, hướng bên ngoài đánh vào, nhanh chóng diệt địch. Trận đánh đồn Phủ Thông bắt đầu từ 18 giờ ngày 25-7-1948, kết thúc vào trưa 26-7-1948. Đây là trận mở màn chiến dịch Đường số 3 có ý nghĩa rất quan trọng. Quá trình xây dựng kế hoạch tác chiến, ta đã dự kiến, xác định rõ ràng từng bước và các mục tiêu tiến công vào đồn Phủ Thông. Trước khi đánh đồn này, bộ đội ta có thời gian luyện tập thực binh ở thao trường được xây dựng tại Phú Minh (Đại Từ, Thái Nguyên) có hình dạng, cấu trúc gần giống như đồn Phủ Thông. Trận đánh mở đầu chiến dịch vào đồn Phủ Thông chưa đạt mục tiêu đề ra, do nhiều nguyên nhân, trong đó chủ yếu là ta chưa xác định rõ các hướng tiến công chủ yếu, thứ yếu để sử dụng lực lượng tập trung, có trọng điểm, mà dàn đều cho các hướng, nên lực lượng mỏng và bị phân tán; chỉ huy hiệp đồng giữa các mũi chưa chặt chẽ, nắm địch chưa rõ về cách bố phòng lực lượng và cấu trúc trận địa của địch.

Điểm nổi bật trong trận Phủ Thông là ta đã bước đầu vận dụng chiến thuật công kiên đánh địch. Tuy hình thức chiến thuật công kiên bước đầu được vận dụng, nhưng ta đã khéo tổ chức đội hình chiến đấu thành các bộ phận xung lực, hỏa lực và dự bị. Bộ phận xung lực tiến công trên hai hướng, trong đó sử dụng Đại đội 122 tiến công hướng Bắc, Đại đội 124 tiến công hướng Đông-Bắc; bộ phận hỏa lực chi viện cho các hướng và Đại đội 123 làm lực lượng dự bị. Do lần đầu vận dụng hình thức chiến thuật công kiên, một hình thức tác chiến còn mới lạ, chưa am hiểu sâu về nguyên tắc lý luận chiến thuật, nên ta chưa tập trung và phát huy tối đa vai trò của xung lực, hỏa lực tiến công địch trên hướng chủ yếu, mục tiêu trọng yếu để giành thắng lợi.

Qua trận Phủ Thông, bước đầu bộ đội ta rút ra một số vấn đề góp phần xây dựng nguyên tắc thực hiện chiến thuật công kiên. Đối với địch, khi chúng phòng ngự thường tổ chức các tuyến chiến đấu, các lô cốt, tường bảo vệ..., đều cấu trúc các lỗ bắn sát mặt đất để ngăn chặn ta. Khi bị tiến công dữ dội và đứng trước nguy cơ bị tiêu diệt, chúng dựa vào các lô cốt, hầm ngầm co cụm cố thủ và tổ chức phản kích. Với bộ đội ta, khi tiến công quân địch phòng ngự trong công sự kiên cố ở các đồn bốt, căn cứ vững chắc, ngoài việc nắm rõ tình hình lực lượng, quân số trang bị của địch, ta phải nắm chắc cách bố phòng, đặc biệt là cấu trúc công sự, lô cốt, hầm ngầm để chuẩn bị phương tiện thuốc nổ và cách đánh thích hợp. Khi sử dụng đội hình thực hiện chiến thuật công kiên, ta phải chi viện hỏa lực đủ sức chế áp, tổ chức các đội chuyên trách mở cửa, bộ phận xung kích tiến công trên các hướng và đột phá liên tục để diệt địch.

Trận Phủ Thông là trận đánh công kiên mở đầu cho phong trào cường tập tiêu diệt các cứ điểm, đánh dấu bước tiến bộ mới về nghệ thuật tác chiến của Quân đội ta. Trên cơ sở tổng kết, rút kinh nghiệm chiến dịch Đường số 3, trong đó có trận công kiên đồn Phủ Thông, các đơn vị Quân đội ta đã vận dụng, phát triển sáng tạo, linh hoạt cách đánh công kiên trong các chiến dịch, tiến tới mở cuộc tiến công chiến lược Đông Xuân 1953-1954, đỉnh cao là chiến dịch Điện Biên Phủ thắng lợi. 

Đại tá, TS Dương Đình Lập