Trong kho tàng nghệ thuật quân sự Việt Nam, ông cha ta rất coi trọng dùng mưu trong tác chiến. Điều này xuất phát từ đặc điểm của nước ta: Một nước nhỏ, lực lượng vũ trang tập trung không nhiều lại phải thường xuyên đối mặt với những đội quân xâm lược hùng mạnh. Bằng việc vận dụng sáng tạo, linh hoạt mưu kế trong tác chiến, quân và dân ta đã giành được những thắng lợi to lớn trong những trận quyết chiến chiến lược.

"Tương kế, tựu kế" là biết rõ và lợi dụng mưu kế của địch để đánh bại địch. Nghệ thuật này đã được Trần Hưng Đạo vận dụng sáng tạo trong cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Nguyên-Mông. Sau khi vào được kinh thành Thăng Long bỏ ngỏ, kế của quân Nguyên là dùng đạo quân của Thoát Hoan từ Thăng Long đánh xuống, quân Toa Đô từ Nghệ An-Thanh Hóa đánh lên, kẹp chặt đạo quân của vua Trần ở Thiên Trường-Trường Yên giữa hai gọng kìm. Biết rõ được ý đồ của giặc, vua tôi nhà Trần đã tương kế-tựu kế, một mặt vua Trần lập mưu cầu hòa với giặc làm cho giặc tưởng rằng mưu kế của chúng đã thành công. Mặt khác, dành thời gian đó bí mật rút hết đại quân ra biển. Sau đó, vua Trần phái một bộ phận lên vùng Đông Bắc hợp với đạo quân Trần Hưng Đạo án ngữ ở Vạn Kiếp, còn đại bộ phận vượt biển vào Thanh Hóa, ép phía sau lưng đạo quân của Toa Đô vừa tiến lên Trường Yên. Thế là, chẳng những ta đã thoát khỏi thế bị kẹp giữa hai gọng kìm của quân Nguyên mà còn hình thành hai gọng kìm lớn kẹp địch, tạo thời cơ để diệt địch.

Như vậy, bằng việc "Tương kế-tựu kế" vua tôi nhà Trần đã giành lại được thế chủ động trong tác chiến, làm xuất hiện thời cơ phản công địch, mà Trần Hưng Đạo đã kịp thời nắm lấy, giáng đòn quyết định diệt hoàn toàn 50 vạn quân địch.

Nguyễn Hào Hiệp