Giữa tháng 6-1949, Liên khu V mở Chiến dịch Bắc Tây Nguyên nhằm  tiến công địch trên địa bàn rộng, dài ngày, tổ chức phục kích địch trên đường 19, đường 14 và đường số 7 nhằm tiêu hao sinh lực địch. Để giảm bớt áp lực của ta trong Chiến dịch Bắc Tây Nguyên, quân Pháp chủ trương mở các cuộc càn quét đánh vào hậu phương của ta ở bắc Hoài Nhơn (Bình Định), trọng điểm là vùng Tam Quan - Chợ Cát, nơi có nhà ga xe lửa, hệ thống kho tàng, xưởng sản xuất và một số cơ quan của Liên khu V. Đây là khu vực gần bờ biển thuận tiện cho địch đổ bộ và rút lui.

Chợ Cát cách quốc lộ 1A khoảng 1km về phía Tây và cách ga Tam Quan chừng 2km về phía Tây Nam. Khoảng 1 giờ sáng ngày 20-7-1949, quân Pháp chia làm 3 cánh, dùng tàu chiến bất ngờ đổ bộ vào vùng biển bắc Hoài Nhơn. Tại Chợ Cát, lực lượng dân quân, du kích xã Hoài Hảo đã chặn đánh địch, nhưng do lực lượng mỏng, vũ khí thô sơ nên phải rút về vị trí an toàn.

Tiểu đoàn 50 thuộc Trung đoàn 210 chủ lực của Liên khu V lúc này vừa hành quân từ Bắc Tây Nguyên về đóng quân tại xã Hoài Xuân. Để chặn đánh địch, tiểu đoàn lệnh cho Đại đội 51 hành quân ra Hoài Hảo tiếp ứng, đánh địch đang chiếm giữ Chợ Cát. So sánh về lực lượng, địch có một tiểu đoàn, trong khi ta chỉ có một đại đội; địch còn được trang bị hỏa lực mạnh, chiếm giữ được địa hình có lợi và bố trí sẵn. Song Đại đội 51 với tinh thần quyết chiến, quyết thắng, đã lợi dụng địa hình, địa vật như các gốc dừa, ụ đất, cát để tiếp cận địch; đến vị trí xuất phát, cả đại đội xung phong. Trận đánh diễn ra ban ngày, từ 15 đến 17 giờ. Cuối cùng, không chịu nổi những đợt xung phong của các chiến sĩ quyết tử, địch phải rút chạy về co cụm ở ga Tam Quan.

Đêm 20-7, ta sử dụng pháo 75mm và súng cối 81mm tập kích vào sở chỉ huy và cụm quân địch tại ga Tam Quan, gây cho chúng tổn thất nặng nề. Bị quân ta bám đánh liên tục, sáng 21-7 địch dùng pháo hạm bắn phá dữ dội vào các khu vực xung quanh ga Tam Quan và hai bên đường đi Thiện Chánh để yểm trợ cho cuộc rút lui của chúng. Song trên đường rút, địch vẫn bị bộ đội và du kích ta bám đánh liên tục. Trận Chợ Cát - Tam Quan kết thúc thắng lợi, ta tiêu diệt gần 200 tên địch, bẻ gãy cuộc hành quân của địch càn quét đánh phá vùng tự do ven biển của ta.

Tân Vũ (Theo tài liệu của tỉnh Bình Định)