QĐND - Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, địa bàn Khu 5 (Quân khu 5 ngày nay) bị địch càn quét, đánh phá ác liệt, phong tỏa các căn cứ cách mạng của ta. Sau Hội nghị Thường vụ Khu ủy Khu 5 (tháng 6-1964), khí thế cách mạng ở Khu 5 lên cao. Tuy nhiên, vũ khí trang bị cho các đơn vị lại rất thiếu thốn. Trước yêu cầu của chiến trường, Khu 5 đề nghị Trung ương chi viện thêm vũ khí để đánh địch. Do đường Trường Sơn Đông của ta bị địch đánh phá, rất khó khăn, thậm chí bị tê liệt không thể vận chuyển vũ khí vào được, Trung ương quyết định chi viện vũ khí cho Khu 5 bằng Đường Hồ Chí Minh trên biển, đây là sự kiện có ý nghĩa lịch sử rất to lớn.

 So với Nam Bộ, đường biển vào Khu 5 có ngắn hơn, đặc điểm địa hình ven biển Khu 5 có nhiều eo, vịnh lớn nhưng lại trống trải, việc triển khai đặt bến không thuận lợi. Ở những cửa sông lớn, tàu ta có thể cập bến thì địch đã triển khai xây dựng đồn bốt. Ngoài khơi, lực lượng tàu thuyền, ra-đa, máy bay địch kiểm soát gắt gao. Trong hoàn cảnh đó, thực hiện chỉ thị của trên, Bộ tư lệnh Hải quân phối hợp với Quân khu 5 tổ chức nhiều đội công tác về phối hợp với các tỉnh ven biển, tiến hành nghiên cứu địa hình, xác định được các bến có thể tiếp nhận vũ khí: Bình Đào (Quảng Nam), Đạm Thủy (Quảng Ngãi), Lộ Giao (Bình Định), Vũng Rô (Phú Yên). Trong quá trình đi điều tra mở bến, đoàn trinh sát có 11 đồng chí thì 5 đồng chí anh dũng hy sinh vì bị địch phục kích.

Các bến ở Khu 5 phần lớn là bến ngang, không có cầu cảng, tàu vào rất dễ bị lộ. Việc cập tàu vào bến ngang rất khó. Vùng bờ sóng to, bãi cát thoải nên tàu rất dễ mắc cạn, không vào được gần, việc bốc dỡ hàng vì thế cũng không thuận lợi. Đoàn 125 chuẩn bị hai phương án khi đưa hàng vào Khu 5 lấy hàng hết trong đêm là thuận lợi nhất hoặc thả hàng xuống biển rồi ta tổ chức mò vớt sau. Theo các phương án đã định, ngày 1-11-1964, chuyến tàu đầu tiên - Tàu 401 cập bến Lộ Giao (Bình Định), song do sóng lớn, tàu mắc cạn và hỏng nặng. Tuy ta tập trung lực lượng bốc dỡ 30 tấn vũ khí, hàng quân sự an toàn, song việc tàu gặp nạn, bến Lộ Giao có thể bị lộ, trên chỉ thị không sử dụng bến Lộ Giao nữa mà tìm bến mới ở Phú Yên.

Giữa năm 1964, ta làm chủ được nhiều đoạn bờ biển ở Phú Yên. Đây là cơ sở thực tiễn để tổ chức tiếp nhận hàng chi viện tại bến Vũng Rô. Sau nhiều chuyến thành công, đến giữa tháng 2-1965, địch đã phát hiện tàu vận tải của ta, từ đây tuyến đường vận tải trên biển mang tên Hồ Chí Minh bị lộ, tính chất bí mật bất ngờ không còn nữa, quá trình vận chuyển của Quân chủng Hải quân bước sang giai đoạn mới đối mặt quyết liệt với địch.

Đường Hồ Chí Minh trên biển với quá trình vận chuyển vũ khí vào Khu 5 có ý nghĩa lịch sử to lớn. Tiếp nhận những chuyến hàng quân sự từ miền Bắc, những khó khăn về vũ khí của Khu 5 nhanh chóng được khắc phục, thực lực hậu cần kháng chiến của Phân khu Nam Quân khu 5 được tăng cường, các lực lượng vũ trang cách mạng có sự phát triển mạnh về số lượng và chất lượng. Những chuyến “tàu không số” còn mang đến cho Khu 5 sự quan tâm của Đảng, Bác Hồ và của đồng bào miền Bắc ruột thịt, tô thắm thêm tình đoàn kết giữa quân dân hai miền trong thực hiện nhiệm vụ cách mạng, củng cố niềm tin chắc thắng, thiết thực cổ vũ tinh thần chiến đấu cho cán bộ, chiến sĩ trên các chiến trường.

Sau “sự kiện Vũng Rô”, địch tuy gây cho ta tổn thất lớn, nhưng không dập tắt được ý chí tiếp tục chi viện cho chiến trường miền Nam của cán bộ, chiến sĩ Đoàn tàu không số trên tuyến vận tải xuyên biển mang tên Bác Hồ kính yêu. Phương châm vận chuyển trong tình hình mới được xác định rõ là: “Táo bạo, bí mật, tránh địch là chính, gặp địch không tránh được thì chiến đấu dũng cảm, ngoan cường, bảo vệ bí mật nhiệm vụ”. Theo đó, các chuyến tàu tiếp tục bí mật vào Khu 5, có nhiều chuyến xảy ra đụng độ với địch, cán bộ, chiến sĩ trên tàu đã mưu trí, chiến đấu dũng cảm; có chuyến tàu tới bến thành công hoặc thả hàng xuống biển để lực lượng vũ trang địa phương tiếp nhận.

Dưới sự lãnh đạo tài tình sáng suốt của Đảng, có sự chi viện của hậu phương lớn xã hội chủ nghĩa, với sự hy sinh thầm lặng, cao cả của cán bộ, chiến sĩ Đoàn vận tải quân sự 125 Hải quân, mặc dù kẻ thù có quân số đông, được trang bị phương tiện chiến tranh hiện đại, quân và dân Khu 5 anh dũng chiến đấu cùng cả nước đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác. Đường Hồ Chí Minh trên biển và những chuyến hàng quân sự chi viện cho chiến trường Khu 5 trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước để lại những bài học kinh nghiệm quý báu về xây dựng bến bãi, cầu tàu, tiếp nhận vũ khí, đánh trả quân địch... đối với địa bàn Khu 5 - Nam Trung Bộ (khác biệt với địa bàn Nam Bộ). Đó là những bài học kinh nghiệm rất cần được nghiên cứu chuyên sâu, để kế thừa, phát triển và vận dụng trong điều kiện mới của sự nghiệp bảo vệ chủ quyền biển, đảo của Tổ quốc hôm nay./.

Thiếu tướng Lê Văn Hoàng

Phó chính ủy Quân khu 5.