Sau ngày Toàn quốc kháng chiến, Trung đoàn 28, bộ đội Lạng Sơn được Bộ Tổng tư lệnh và chỉ huy Khu 12 giao nhiệm vụ tổ chức lực lượng hoạt động ở khu vực đường số 4, gây khó khăn cho địch; phát động chiến tranh du kích dọc đường số 4 làm cho địch không yên; triệt để thực hiện "vườn không nhà trống", không cho địch bắt dân, bắt lính. Trận phục kích địch ở bản Sao-đèo Bông Lau, do Tiểu đoàn 249, Trung đoàn 28 Lạng Sơn và các đơn vị bộ đội địa phương, dân quân du kích tiến hành ngày 30-10-1947 là trận phục kích đầu tiên trên đường số 4, góp phần đánh bại cuộc tiến công của quân đội Pháp lên Việt Bắc trong Thu-Đông 1947.

 Tiểu đoàn 249 có ba đại đội bộ binh 184, 185, 186 và một đại đội trợ chiến; được trang bị tương đối đầy đủ so với các đơn vị khác lúc bấy giờ. Vũ khí chính có một khẩu đại liên Hốt-kít, bốn khẩu trung liên, một súng cối 60mm; mỗi đại đội có vài khẩu tiểu liên Tôm-xơn, mỗi tiểu đội có ba đến bốn khẩu súng trường, còn lại là mã tấu, kiếm... Các tổ chiến đấu có lựu đạn. Địa hình tác chiến hiểm trở, đi lại khó khăn, song cán bộ, chiến sĩ tiểu đoàn đã khéo lợi dụng địa hình, chuẩn bị chu đáo, quyết tâm chiến đấu cao, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ.

   Ban chỉ huy tiểu đoàn đã nghiên cứu kỹ địa hình, chọn trận địa phục kích ở đoạn bản Sao – đèo Bông Lau (dài khoảng 2km), địa hình hiểm trở, đường độc đạo. Lực lượng tham gia trận đánh được chia thành 5 bộ phận. Bộ phận chính gồm Đại đội 184 và Đại đội 185, được tăng cường một tiểu đội công binh đánh mìn, một khẩu ba-dô-ca, hai khẩu trung liên, bố trí ở đông bắc điểm cao 420 trên dãy Khau Gia, có nhiệm vụ tiêu diệt lực lượng chủ yếu của địch trong khu vực tác chiến. Đại đội 186 (thiếu) được tăng cường một khẩu trung liên, bố trí ở đông đường số 4, tây điểm cao 480, đối diện với bộ phận chính, có nhiệm vụ sẵn sàng tiêu diệt địch nếu chúng chạy xuống khe suối. Bộ phận chặn đầu, gồm một trung đội bộ đội địa phương Thất Khê, được tăng cường một khẩu trung liên, bố trí ở sườn tây điểm cao 420, có nhiệm vụ tiêu diệt bộ phận địch đi đầu, chặn đứng đội hình xe của địch không cho chúng chạy thoát về Thất Khê và chặn đánh quân tiếp viện từ Thất Khê lên. Bộ phận khóa đuôi gồm một trung đội bộ đội địa phương Thất Khê, bố trí ở sườn đông-nam điểm cao 459 trên bình độ 200, có nhiệm vụ tiêu diệt địch ở cuối trận địa, chặn không cho địch chạy về Đông Khê, chặn đánh quân tiếp viện từ Đông Khê xuống. Về hỏa lực, ta bố trí đại liên ở sườn tây nam điểm cao 480, cách vị trí chỉ huy của tiểu đoàn 20m; cối 60mm đặt ở sườn bắc điểm cao 420, có nhiệm vụ tiêu diệt địch trong khu vực trận địa chính và chi viện cho các hướng khác khi có lệnh. Đến 5 giờ sáng ngày 30-10-1947, các lực lượng và vũ khí đã sẵn sàng.

Khoảng 15 giờ, địch cho bốn chiếc máy bay khu trục bay qua trận địa, dọc theo đường về hướng Lạng Sơn, sau đó, một trung đội tuần tiễu của địch đi trước lùng sục, trinh sát hai bên sườn núi.Trận địa của ta do ngụy trang kín đáo, giữ bí mật tuyệt đối, nên chúng không phát hiện được. Lúc 17 giờ, đoàn xe 33 chiếc của quân đội Pháp vận chuyển binh lính, vũ khí trang bị từ Cao Bằng về Lạng Sơn đã lọt vào trận địa phục kích. Khoảng cách giữa các xe từ 7 đến 8 mét; chỉ huy tiểu đoàn phát lệnh chiến đấu. Bị đánh bất ngờ, cả đoàn xe địch bị dồn lại, lính trên xe nhảy xuống đường, xô nhau chạy tán loạn, một số chui vào gầm xe để tránh đạn. Cùng lúc đó, đại liên, trung liên, cối 60mm của ta từ hai bên sườn núi bắn dồn dập vào đội hình địch.

Trận đánh thắng lợi, đạt hiệu suất chiến đấu cao. Ta tiêu diệt gọn một đoàn xe cơ giới của địch, phá hủy 27 xe, diệt 94 tên, bắt sống 101 tên, thu 600 chiếc dù và toàn bộ vũ khí trang bị.

NGUYỄN NHẬT QUANG