Dân quân phường Đồng Xuân (Hoàn Kiếm, Hà Nội) thực hành bắn máy bay bay thấp. Ảnh: HOÀNG MAI.

Chiến tranh du kích là một hình thức chiến tranh cơ bản được tiến hành theo phương thức đánh du kích với lực lượng nhỏ, lẻ, nòng cốt là lực lượng vũ trang địa phương nhằm chống lại đối phương có ưu thế hơn về sức mạnh quân sự. Ở nước ta, chiến tranh du kích giữ vai trò hết sức quan trọng và trở thành một trong những phương thức tiến hành chiến tranh trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Trong đó, đánh du kích là hình thức tác chiến cơ bản với sự tham gia của quần chúng nhân dân, du kích, dân quân tự vệ, bộ đội địa phương và cả bộ phận bộ đội chủ lực hoạt động phân tán, dựa vào tinh thần anh dũng, mưu trí cao để đánh thắng kẻ địch có trang bị vũ khí hiện đại. Cách đánh du kích của ta rất đa dạng gồm: Đánh từng người, từng tổ, từng phân đội; đánh bằng vũ khí được trang bị, vũ khí tự tạo, bằng mưu mẹo, bằng chính trị và địch vận; đánh địch trong mọi tình huống, làm cho địch ăn không ngon, ngủ không yên, luôn hoang mang, lo sợ, giảm sức chiến đấu. 

 Quán triệt quan điểm chiến tranh nhân dân, quân và dân ta đã sáng tạo ra những hình thức đánh chông, mìn, cạm bẫy, bẫy đá, đánh bằng "ong vò vẽ", tập kích, phục kích rất độc đáo, tiêu hao, tiêu diệt nhỏ quân địch, gây cho chúng những tổn thất và khó khăn cả về quân số, trang bị vũ khí, làm cho đội quân chiếm đóng của địch luôn phải lo đối phó. Làng, bản, xã, chiến đấu liên hoàn là biểu hiện sinh động của chiến tranh toàn dân ở cơ sở. Đây là hạt nhân của chiến tranh du kích, chiến tranh nhân dân địa phương. Để tiến hành chiến tranh du kích, chúng ta đã dựa vào lòng dân là cơ bản và triệt để dựa vào yếu tố địa hình, địa lợi để xây dựng làng (bản) xã chiến đấu kiên cố, hiểm hóc kiên trì đánh địch lâu dài. Việc xây dựng làng xã chiến đấu được chú trọng toàn diện, trong đó tập trung xây dựng Đảng, chính quyền, dân quân du kích, các tổ chức quần chúng và phát triển sản xuất; đồng thời coi trọng đúng mức xây dựng hầm hào, công sự chiến đấu, vật cản và các cơ sở vật chất khác trong quá trình đánh giặc. Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, chúng ta đã xây dựng nhiều làng xã chiến đấu như ở Cảnh Dương, Cự Nẫm (Quảng Bình); Nguyên Xá (Thái Bình), Vật Lại (Ba Vì, Hà Nội)... Trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước, làng xã chiến đấu tiếp tục được xây dựng như làng chiến đấu Phổ Minh, huyện Đức Phổ, Quảng Nam, làng chiến đấu Sơn Mỹ thuộc huyện Sơn Tịnh, Quảng Ngãi... Làng xã chiến đấu đã phát huy tốt vai trò của chiến tranh du kích kiềm chế và phân tán, căng kéo lực lượng địch, góp phần tiêu hao, tiêu diệt một bộ phận sinh lực địch, tạo nên thế chiến lược có lợi cho bộ đội chủ lực và bộ đội địa phương đẩy mạnh tác chiến tập trung, thực hiện những trận đánh lớn, tiêu diệt ngày càng nhiều quân địch. Bên cạnh làng xã chiến đấu, trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, còn xuất hiện các hình thức tổ chức cao hơn là vành đai diệt Mỹ. Một tổ chức chiến đấu đặc biệt cả về thế trận và cách đánh cực kỳ gan dạ, thông minh, sáng tạo của nhân dân và LLVT ta ở miền Nam. Đó là vành đai Đà Nẵng bao gồm các huyện Hòa Vang (thành phố Đà Nẵng), Điện Bàn và một phần của huyện Đại Lộc (Quảng Nam), áp sát thành phố, căn cứ liên hợp quân sự lớn Đà Nẵng; vành đai Chu Lai bao gồm các huyện Bình Sơn, Tam Kỳ (Quảng Nam) bao vây căn cứ liên hợp Chu Lai; vành đai An Khê áp sát căn cứ chỉ huy sư đoàn kỵ binh không vận Mỹ; các vành đai Bắc Hà, Củ Chi bao vây căn cứ Đồng Dù; vành đai Trảng Lớn (Tây Ninh) bao vây lữ đoàn 196 Mỹ... Vành đai diệt Mỹ thực sự có sức mạnh ghìm địch, tiêu hao, tiêu diệt nhiều sinh lực địch, giữ vững thế trận chiến tranh nhân dân, tạo thời cơ và địa bàn thuận lợi cho các đơn vị bộ đội tập trung của ta cơ động tiến công tiêu diệt quân địch.

Cách đánh của các làng xã chiến đấu cũng như trên các vành đai thường là kết hợp đánh giặc với các quy mô khác nhau, bằng nhiều loại vũ khí, phương tiện, gây cho địch nhiều khó khăn, lo sợ và thiệt hại. Cả Pháp và Mỹ đều dùng trăm phương nghìn kế để chống và loại trừ chiến tranh du kích của ta, nhưng chúng đều bất lực. Chiến tranh du kích không những vẫn tồn tại mà còn phát triển vô cùng sáng tạo, phát huy vai trò chiến lược ngày càng lớn và là mối lo ngại thường xuyên của các bộ tham mưu quân địch.

Trên cơ sở chiến tranh du kích phát triển, tạo điều kiện cho bộ đội chủ lực tiến hành mở rộng chiến tranh chính quy bằng các binh đoàn chủ lực cơ động, tác chiến ba thứ quân, hiệp đồng quân binh chủng đánh tiêu diệt lớn quân địch, giải phóng đất đai rộng lớn, tiến tới đánh những trận quyết chiến chiến lược thắng lợi to lớn có ý nghĩa quyết định, kết thúc chiến tranh. Ngày nay, quân và dân ta tiến hành xây dựng và bảo vệ Tổ quốc có những đặc điểm, nội dung và nghệ thuật quân sự mới. Những kinh nghiệm về phát huy vai trò chiến lược của chiến tranh du kích trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ là tài sản quý giá, cần được tiếp tục nghiên cứu, phát triển sáng tạo, góp phần đánh bại mọi kẻ thù xâm lược trong bất cứ tình huống nào, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam XHCN.

 Đại tá, TS DƯƠNG ĐÌNH LẬP