QĐND - Trước xu hướng phổ biến kỹ thuật tàng hình trên không, nhiều quốc gia đã và đang nghiên cứu phát triển các giải pháp phòng chống tàng hình. Một trong những giải pháp được lựa chọn là sử dụng ra-đa thụ động. Đây là giải pháp đối phó tàng hình được đánh giá có hiệu quả cao trong khi chi phí bỏ ra khá thấp.

Khác với ra-đa chủ động, ra-đa thụ động là một hệ thống không phát sóng mà chỉ có chức năng thu tín hiệu. Ra-đa thụ động phát hiện, nhận dạng, bám sát, đo hướng các mục tiêu dựa theo các nguồn năng lượng vô tuyến bức xạ từ các thiết bị trên mục tiêu đó (máy hỏi đáp, truyền số liệu, phát nhiễu…) hoặc năng lượng do các nguồn khác phản xạ từ mục tiêu (sóng phát thanh FM, sóng truyền hình…). Khi tích hợp một hệ thống các máy thu được kết nối mạng, ra-đa thụ động có thể phát hiện, bám sát và chỉ điểm các mục tiêu tàng hình, cung cấp tín hiệu điều khiển cho hệ thống tên lửa phòng không. Ra-đa thụ động có nhiều ưu điểm như cự ly hoạt động lớn, chủ động tạo vùng hoạt động với hình dáng yêu cầu; xác định tọa độ mục tiêu với độ chính xác cao; tính bảo mật, tính sống còn cao vì gọn nhẹ, đa vị trí và không phát xạ sóng điện từ...

Hiện nay, ra-đa thụ động thường được định dạng như một hệ thống đa trạm, sử dụng ít nhất 3 máy phát và máy thu. Để định vị và bám mục tiêu, trước hết, ra-đa thụ động đo vi sai thời gian xuất hiện của tín hiệu phát thẳng từ máy phát và tín hiệu phản hồi từ mục tiêu nhằm xác định cự ly giữa máy phát và máy thu. Cự ly này được biểu thị bằng một hình e-líp. Ra-đa sử dụng sự giao cắt của đường hướng của máy thu đến mục tiêu và hình e-líp cự ly giữa 2 trạm để ước tính vị trí gần đúng của mục tiêu. Trong một hệ thống đa trạm, ra-đa xác định vị trí mục tiêu dựa trên sự giao cắt của các e-líp cự ly 2 trạm và đo thêm sự dịch chuyển đôp-lơ để xác định hướng và tốc độ mục tiêu, đồng thời bám mục tiêu bằng việc tiến hành những cập nhật tiếp theo.

Hệ thống Ra-đa Kolchuga của U-crai-na. Ảnh: Internet

Ra-đa thụ động đã và đang được quân đội nhiều quốc gia nghiên cứu, phát triển và sử dụng hiệu quả. U-crai-na đã chế tạo thành công tổ hợp ra-đa thụ động Kolchuga. Đây là loại ra-đa thụ động được sử dụng chủ yếu trong cảnh giới phòng không với 4 máy thu, có thể phát hiện máy bay từ khoảng cách lên tới 800km. Các bộ cảm biến hiện đại của ra-đa Kolchuga có thể kết hợp liên thông tín hiệu với các phân đội hoả lực tên lửa SAM như S-125, S-300... Liên bang Nga hiện đang sở hữu các hệ thống ra-đa thụ động 85V6-A (Vega), 85V6-V dùng để trinh sát, định vị, theo dõi quỹ đạo mục tiêu trên mặt đất, trên không và trên biển. Tại Cộng hòa Séc, Công ty kỹ  thuật Era đã chế tạo tổ hợp ra-đa thụ động Tamara, gồm 3 đài triển khai phân tán, mỗi đài bao quát một góc rộng 120 độ với máy thu tín hiệu có độ nhạy rất cao. Ăng-ten của ra-đa Tamara dài 1,3m, rộng 0,9m, có thể thu các tín hiệu trên dải tần từ 1 đến 18GHz. Ra-đa thụ động Tamara có thể thu tin tình báo trên không có hiệu quả trong bán kính 250km; có khả năng bám, bắt từ 70 đến 100 mục tiêu trên không. Phiên bản cơ động trên xe của ra-đa này có tên Vera-E, dùng để phát hiện, nhận dạng, định vị mục tiêu theo nguyên lý TDOA. Khi sử dụng máy tính tốc độ cao và máy thu có độ nhạy tốt, vùng trinh thám hiệu quả của nó có thể lên tới 450km. Gần đây tập đoàn Thales đã giới thiệu loại ra-đa thụ động Alerter có thể phát hiện mục tiêu tốc độ nhỏ, độ cao thấp, trong đó có máy bay tàng hình từ cự ly 100km... Các hệ thống Suricate của Pháp; CR-2700 của I-xra-en; AN/TSQ-152, AN/TSQ-199 của Mỹ là những loại ra-đa thụ động có chức năng trinh sát điện tử...

Việc nghiên cứu phát triển ra-đa nói chung, ra-đa thụ động nói riêng được quân đội ta xác định là một trong những định hướng quan trọng nhằm nâng cao chất lượng, số lượng và năng lực tác chiến của mạng cảnh giới quốc gia, đáp ứng yêu cầu cấp bách về bảo vệ an ninh vùng trời, vùng biển của Tổ quốc. Theo các cán bộ khoa học Viện Ra-đa (Viện Khoa học và Công nghệ quân sự), thời gian qua, quân đội ta đạt nhiều thành tựu quan trọng trong nghiên cứu phát triển hệ thống ra-đa. Giai đoạn 2001-2011, đã có nhiều mẫu đài ra-đa mới, hiện đại với kỹ thuật-công nghệ tiên tiến được nghiên cứu thiết kế chế tạo. Thời gian tới các nhà khoa học trong quân đội tiếp tục nghiên cứu phát triển, hoàn chỉnh các đài ra-đa thụ động hiện đại đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong mọi tình huống.

Nguyễn Việt Yên