Nghiên cứu, ứng dụng hiệu quả công nghệ xử lý bom, mìn, vật nổ

Cán bộ kỹ thuật Trung tâm Công nghệ xử lý bom, mìn kiểm tra dây chuyền công nghệ xì tháo thuốc nổ tại Trạm xử lý bom, đạn trên địa bàn tỉnh Bình Phước. Ảnh: HOÀNG ĐÌNH KHẢI

Bom, mìn, vật nổ sót lại sau chiến tranh luôn là vấn đề nhức nhối đối với Chính phủ và người dân các nước trên thế giới, trong đó có nước ta. Bom, mìn, vật nổ sót lại sau chiến tranh trở thành hiểm họa tiềm tàng, rất nguy hiểm đối với đời sống người dân và ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế, an ninh trật tự xã hội. Việc dò tìm, phát hiện và xử lý, phá hủy bom, mìn, vật nổ rất khó khăn vì những biến đổi của địa hình, chủng loại và các phương pháp bố trí bãi mìn, phóng rải bom, đạn khác nhau. Để xử lý hiệu quả và an toàn bom, mìn, vật nổ cần có những giải pháp công nghệ phù hợp, tính cơ động cao và tiết kiệm chi phí.

Hiện nay, quân đội một số nước đang triển khai áp dụng công nghệ chuỗi lượng nổ và dùng phương tiện cơ giới để khắc phục và xử lý bom, mìn, vật nổ sót lại sau chiến tranh.  Phương pháp chuỗi lượng nổ là sử dụng uy lực của thuốc nổ có chiều dài nhất định, thường tới hàng trăm mét, đưa vào các bãi mìn, khu vực có mìn bằng các động cơ tên lửa, hệ thống neo, cáp tời để gây nổ. Phương pháp này gây nổ bom, mìn nhanh, xử lý hiệu quả các bãi bom, mìn mật độ lớn. Tuy nhiên, đối với các bãi mìn, khu vực sót bom, mìn, vật nổ rải rác, phương pháp chuỗi lượng nổ không phù hợp. Công nghệ phá mìn bằng phương tiện cơ giới là sử dụng các loại con lăn phá mìn, máy phá mìn bằng guồng xích, máy xới mìn, máy sàng mìn, máy phá hủy mìn bằng hệ thống lưỡi cắt, xe rô-bốt phá mìn… Các thiết bị phá hủy bom, mìn, vật nổ chuyên dụng lắp trên các phương tiện cơ giới như máy kéo, xe tăng và được điều khiển từ xa, nhờ đó tạo được độ tin cậy và an toàn cao. Song, công nghệ khắc phục, xử lý mìn bằng phương tiện cơ giới rất tốn kém, năng suất thấp, chỉ phát huy được ở những địa hình nhất định. Áp dụng các biện pháp công nghệ rà phá bom, mìn tiên tiến cần có tiềm lực kinh tế, chi phí lớn, rất khó khăn đối với các nước nghèo.

Nghiên cứu công nghệ khắc phục, xử lý bom, mìn, vật nổ sót lại sau chiến tranh là nhiệm vụ quan trọng đối với quân đội ta. Trung tâm Công nghệ xử lý bom mìn (Binh chủng Công binh) được Bộ Quốc phòng giao làm đầu ngành nghiên cứu phát triển và ứng dụng các công nghệ rà phá, xử lý bom, mìn, vật nổ phù hợp với điều kiện kinh tế đất nước. Từ thực tiễn hoạt động của quân đội, trung tâm đã triển khai, hoàn thành đề tài nghiên cứu xác định công nghệ xử lý và mô hình tổ chức trạm xử lý bom mìn, đạn dược, vật nổ, ký hiệu KT03-18. Đề tài đã xác định các giải pháp công nghệ xử lý như xì tháo, hủy đốt, hủy nổ; tổ chức trạm và các trang bị, máy móc, thiết bị kỹ thuật phục vụ xử lý. Bom, mìn, vật nổ sót lại sau chiến tranh thu gom được thường được xử lý hủy nổ tại chỗ hoặc đưa đến các bãi hủy. Hủy nổ dùng cho các loại bom, mìn, đạn dược có mức độ nguy hiểm cao hoặc không thể di chuyển được. Giải pháp công nghệ hủy nổ áp dụng hiệu quả khi xử lý các loại bom, mìn, đạn dược nhỏ như mìn bộ binh, bom vướng, đầu đạn M79… Hủy tại bãi hủy là thu gom tất cả bom, mìn trong quá trình dò tìm được, tập trung vào một khu vực để hủy nổ. Trung tâm đã nghiên cứu tính toán và thiết kế, bố trí lượng nổ lõm để hủy nổ bom, mìn, đạn dược trong một hố nổ. Bom, mìn, đạn dược, vật nổ được xử lý nổ triệt để trong hố, bảo đảm không văng mảnh ra ngoài gây mất an toàn và ô nhiễm môi trường.

Các loại bom, đạn kích thước lớn cần có công nghệ xử lý riêng. Trung tâm đã nghiên cứu thành công và chế tạo mẫu lượng nổ lõm để phá rách vỏ bom, đạn dựa trên nguyên lý lượng nổ lõm công suất thấp, sau đó xử lý bằng phương pháp xì tháo, hủy đốt hoặc dùng hóa chất nhằm làm thay đổi tính chất hóa học của thuốc nổ. Lượng nổ lõm chế thức để phá rách vỏ bom, đạn đã được trên cho phép sản xuất loạt, ứng dụng trong toàn quân để xử lý bom, đạn cỡ lớn sót lại sau chiến tranh. Công nghệ trên đã áp dụng để xử lý nhiều quả bom kích thước lớn từ 500 bảng Anh trở lên. Để xử lý một số loại bom, đạn kích thước lớn, trung tâm áp dụng công nghệ cắt bom bằng tia nước áp suất cao kết hợp với hạt mài ACE của Anh vào xử lý quả bom trọng lượng hơn 2.000 bảng Anh ở Ninh Bình. Một số trạm xử lý bom mìn của trung tâm đã trang bị máy cắt bom đạn MEBA-650, MEBA-335 nhập từ CHLB Đức, bảo đảm xử lý an toàn bom, đạn cỡ lớn. Trung tâm phối hợp với Viện Kỹ thuật cơ giới quân sự (Tổng cục Kỹ thuật) nghiên cứu thiết kế, chế tạo thiết bị cắt bom tự động trong môi trường nước máy TB-01 để phục vụ xử lý ba loại bom M-117, Mk-81 và Mk-82 khi không thể tháo bằng phương pháp thông thường. Thiết bị điều khiển tự động bằng phần mềm thông minh PLC, cắt bom theo chương trình lập sẵn, bảo đảm hoạt động tin cậy, độ chính xác cao, thao tác nhanh và dễ dàng sửa đổi theo yêu cầu xử lý. Lực lượng xử lý bom mìn, đạn dược, vật nổ của quân đội ta còn sáng tạo các giải pháp công nghệ để tháo đạn súng các cỡ từ 12,7mm đến 14,5mm, thiết bị tháo ngòi đầu, đáy đạn pháo; thiết bị tháo cốc bom. Trung tâm nghiên cứu ứng dụng công nghệ hấp, xì tháo thuốc nổ bằng hơi nước để xử lý các loại bom đến 3.000 bảng Anh, các loại đạn pháo, cối đường kính đến 175mm. Công nghệ xì tháo thuốc nổ bằng hơi nước đã ứng dụng xử lý an toàn quả bom 3.000 bảng Anh phát hiện được ở Chi Lăng (Lạng Sơn). 

Nghiên cứu, hoàn thiện công nghệ xử lý bom mìn, đạn dược, vật nổ luôn gắn liền với nhiệm vụ của quân đội. Nước ta hiện nay còn có tới hơn 20% diện tích bị ô nhiễm bom, mìn, vật nổ với nhiều chủng loại khác nhau. Công tác rà phá, xử lý bom, mìn, vật nổ gặp nhiều khó khăn, nguy hiểm. Để thực hiện hiệu quả công tác này cần có sự phối hợp, đầu tư của các ngành, các cấp và hợp tác quốc tế, nhằm góp phần làm sạch bom, mìn, vật nổ… phục vụ phát triển kinh tế-xã hội, vì sự bình yên cuộc sống của nhân dân.