QĐND - Chiến dịch Tây Nguyên với trận then chốt mở đầu tiến công giải phóng thị xã Buôn Ma Thuột, bộ phận hợp thành của cuộc Tổng tiến công chiến lược mùa Xuân 1975 đã mở ra bước đột phá khẩu về chiến lược, giải phóng một địa bàn quan trọng, tiêu diệt và làm tan rã tập đoàn chiến lược, đẩy địch vào thế tan vỡ, bị động, tạo bước ngoặt quyết định kết thúc cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Buôn Ma Thuột là một thị xã lớn, thủ phủ của tỉnh Đắc Lắc, cũng là trung tâm kinh tế chính trị, văn hóa của Tây Nguyên, nằm sâu trong vùng địch kiểm soát, trải dài trên một địa hình tương đối bằng, thuận lợi cho tác chiến hiệp đồng binh chủng. Nơi đây, địch tổ chức phòng thủ thành 3 tuyến: Tuyến ngoài cùng cách thị xã từ 25 đến 30km do lực lượng bảo an đặc nhiệm phòng giữ; tuyến ngoại vi cách thị xã từ 10 đến 15km, địch bố trí thành 3 khu vực phòng thủ chính là Quang Trung, Trần Hưng Đạo, Lý Thường Kiệt; bên trong thị xã, địch bố trí hậu cứ của Sư đoàn 23 và một số trung đoàn, tiểu đoàn pháo binh, xe tăng, thiết giáp, các trung tâm huấn luyện, sân bay Hòa Bình, tổng kho Mai Hắc Đế, Tiểu khu Đắc Lắc… Tuy địch tập trung lực lượng chủ yếu trên hướng Plei-cu, Kon Tum, nhưng Buôn Ma Thuột vẫn là một căn cứ lớn, được phòng thủ tương đối mạnh.

Tiến công cứ điểm địch trong chiến dịch Tây Nguyên. Ảnh tư liệu.

Trong giai đoạn tạo thế trực tiếp, Bộ tư lệnh chiến dịch đã chỉ đạo các cụm lực lượng thực hiện kế hoạch nghi binh, tạo thế hoàn hảo. Ta đã bí mật cơ động Sư đoàn 320 và Sư đoàn 10 xuống Nam Tây Nguyên, nhưng để lại toàn bộ mạng thông tin, hệ thống báo vụ và duy trì liên lạc ở chỗ cũ như thường lệ; đồng thời, đưa Sư đoàn 968 (từ bên Lào về) vào thay thế vị trí đứng chân và tổ chức lực lượng đánh mạnh vào tuyến phòng thủ của địch ở Plei-cu. Sử dụng lực lượng dân công làm đường, vận chuyển vật chất rầm rộ trên hướng Kon Tum và phao tin bộ đội về để giải phóng Tây Nguyên. Các hoạt động nghi binh, chiến đấu tạo thế của Sư đoàn 968 giống như đánh chiếm bàn đạp để chuẩn bị cho tiến công lớn đã làm cho địch bị mắc lừa, buộc phải điều động lực lượng lên hướng Bắc Tây Nguyên, làm cho Buôn Ma Thuột sơ hở, mỏng yếu hơn. Cùng với tổ chức lực lượng nghi binh, ta đã sử dụng Sư đoàn 3 và Trung đoàn 95A cắt Đường 19; Trung đoàn 25 cắt Đường 21; Sư đoàn 320 đánh chiếm Chư Sê, Thuần Mẫn; Sư đoàn 10 và Trung đoàn 271 tiến công, đánh chiếm Đức Lập; pháo binh bắn phá, làm tê liệt hoạt động của sân bay Cù Hanh và sân bay Hòa Bình.

Trận tiến công thị xã Buôn Ma Thuột của ta khiến cho địch hoàn toàn bất ngờ, bị động. Thắng lợi của trận then chốt mở đầu, then chốt quyết định đã tạo ra đột biến về chiến dịch, dẫn đến đột biến về chiến lược, gây tác động dây chuyền, tạo thời cơ đánh thắng các trận then chốt tiếp theo; tạo bước ngoặt quyết định phát triển chiến dịch, chiến lược, dẫn đến phá vỡ thế chiến lược và cắt đôi chiến trường miền Nam của địch.

Thắng lợi của trận then chốt mở đầu là kết quả tổng hợp của nghệ thuật vận dụng mưu kế nghi binh, lừa địch, điều địch; tập trung lực lượng ưu thế; sử dụng lực lượng tác chiến hiệp đồng binh chủng trong chiến dịch đã phát triển đến trình độ cao. Trên toàn chiến dịch, về bộ binh ta chỉ chiếm ưu thế tương đối (1,3/1); xe tăng, thiết giáp và pháo binh, ta ít hơn địch (xe tăng, thiết giáp: 1/5, pháo binh: (1/1,5), nhưng trận Buôn Ma Thuột, ta đã tập trung lực lượng ưu thế tuyệt đối (bộ binh: 4,5/1; xe tăng, thiết giáp: 5,5/1; pháo binh: 5/1). Đồng thời, còn là nghệ thuật phân tích, gạn lọc, loại trừ và điều khiển tình huống để đánh địch theo phương án thuận lợi nhất là “địch chưa tăng cường lực lượng phòng ngự dự phòng”. Bộ tư lệnh chiến dịch đã tổ chức, sử dụng các cụm lực lượng được bố trí sẵn trên các khu vực để chặn cắt các trục đường về Buôn Ma Thuột và từ Tây Nguyên đi đồng bằng đúng thời điểm, thực hiện “khóa chặt về đường bộ”, làm cho lực lượng địch trên chiến trường Tây Nguyên tuy còn đông, nhưng muốn ứng cứu cho Buôn Ma Thuột, chúng chỉ còn cách duy nhất là dùng máy bay đổ bộ đường không.

Trong tương lai, cả địch và ta đều có bước phát triển, nhưng những giá trị lịch sử về nghệ thuật quân sự trong trận then chốt quyết định tiến công thị xã Buôn Ma Thuột vẫn còn nguyên giá trị, đòi hỏi chúng ta cần phải tiếp tục nghiên cứu, vận dụng sáng tạo cho phù hợp với điều kiện mới của chiến tranh bảo vệ Tổ quốc.            

Đại tá, TS HOÀNG VĂN QUÝ