Nghệ thuật quân sự độc đáo

Lược đồ trận Ngọc Hồi-Đống Đa

QĐND - Chiến thắng quân Thanh với trận quyết chiến Ngọc Hồi - Đống Đa mùa xuân Kỷ Dậu - 1789 là một trong những chiến công oanh liệt nhất của quân và dân ta dưới sự lãnh đạo, chỉ huy của Hoàng đế Quang Trung. Thiên tài quân sự Quang Trung đã kế thừa sáng tạo tinh hoa nghệ thuật quân sự, truyền thống đánh giặc giữ nước của ông cha, phát huy sức mạnh tổng hợp của cả dân tộc, tránh chỗ mạnh, đánh chố yếu, tương kế tựu kế, thế trận uyển chuyển, hiệp đồng quy mô lớn, tốc độ cao trong thời gian ngắn, đánh đuổi quân thù ra khỏi bờ cõi.

Trước hết, Hoàng đế Quang Trung đã phát huy tối đa truyền thống đoàn kết chiến đấu chống kẻ thù chung của dân tộc, thiết lập thiên la địa võng đánh giặc, trọng dụng nhân tài, cố kết lòng dân, thu phục nhân tâm, đặc biệt là sĩ phu Bắc Hà, tướng tài dốc sức cầm quân, hàng vạn người hưởng ứng tòng quân chống giặc. Trong trận Ngọc Hồi, nhân dân làm ván bùn, rơm ướt chống đạn; rồng lửa bất ngờ rừng rực cháy bằng rơm tẩm dầu tiến đánh trại Đống Đa làm đạo quân của Sầm Nghi Đống ở Đống Đa sợ mất mật, tan vỡ. Chủ tướng Tôn Sĩ Nghị hoảng hốt bỏ chạy, gần sáu vạn quân Thanh đóng ở bắc sông Hồng không bị đánh mà tan. Tàn quân chạy lên phía bắc bị quân của Đô đốc Lộc cùng dân binh, chặn đường đón bắt. Đạo quân đóng ở Sơn Tây, nghe tin Thăng Long thất thủ, vội vã tháo chạy về nước cũng vấp phải thế trận phục sẵn của dân binh Đà Giang, Hưng Hóa đánh cho tơi tả.

Bước lui binh chiến lược của quân Tây Sơn do Ngô Văn Sở, Ngô Thì Nhậm chỉ huy ở thành Thăng Long tạm rút về Tam Điệp, quân thủy lui về Biện Sơn. Thành công này tránh được thế mạnh đánh nhanh, thắng nhanh của quân Thanh. Dựa vào thế núi, hướng sông tạo thành tuyến phòng ngự vững chắc, chặn đứng đường tiến của giặc vào phía Nam; kích thích sự hung hăng chủ quan, khinh thường đối phương của địch, bảo toàn lực lượng của ta; giữ vững thế và lực chờ đại quân ra hội chiến, sẵn sàng chuyển sang tiến công tiêu diệt địch.

Bộ tham mưu chiến đấu của nghĩa quân Tây Sơn nắm chắc, nghiên cứu kỹ thế phòng thủ kiểu chiều dọc, mạnh về chính diện, nhưng dễ hở sườn từ Gián Khẩu về Thăng Long, trong đó xác định mục tiêu chủ yếu là Ngọc Hồi và cung Tây Long, các căn cứ khác sẽ tháo chạy khi bị uy hiếp mạnh. Kết hợp chặt chẽ giữa tiến đánh phía trước với bao vây, vu hồi bên sườn phía sau; cùng lúc bí mật tiếp cận, bất ngờ công kích chính diện Ngọc Hồi đột phá mạnh tuyến phòng ngự cơ bản, kiên cố của địch, thu hút quân tiếp viện ứng cứu, kết hợp thọc sâu táo bạo giáng đòn bất ngờ vào Thăng Long bằng lực lượng tinh nhuệ trong thời gian chỉ vài canh giờ, đánh gấp rút, quyết liệt, khiến đối phương lúng túng, không ứng cứu được cho nhau dẫn đến nhanh chóng tan rã. Ta hình thành 5 mũi tiến công hiệp đồng thủy, bộ trên ba hướng: Nam, Tây Nam và Đông Bắc Thăng Long. Nghệ thuật chọn hướng và thời điểm tiến công thể hiện trí tuệ cao, vận dụng sáng tạo nghệ thuật quân sự Việt Nam của Quang Trung.

Đại quân Tây Sơn luôn giành và giữ vững quyền chủ động trên chiến trường; lui binh thành công khiến địch ra đòn hụt. Tiếp đến, ta hành quân thần tốc, hạ chớp nhoáng liên tiếp gần 10 hệ thống đồn phòng thủ trên đường tiến về Thăng Long, khiến chúng lâm vào thế bị động không kịp trở tay. Yếu tố bất ngờ trong chiến thuật luôn được tận dụng tối đa. Bất ngờ chiến lược mà đại quân Tây Sơn giành được là đánh địch ở không gian, thời gian do mình lựa chọn, buộc quân Thanh phải đánh theo cách của ta, khiến chúng đang tấn công phải gấp rút chuyển sang phòng thủ, lúng túng đối phó, hỗn loạn và nhanh chóng bị tiêu diệt.

Lối đánh quyết liệt, biến hóa thế trận khôn lường, linh hoạt kết hợp cương nhu, vừa gấp gáp vừa thư thả, đánh nhanh, thắng nhanh, xuyên thủng liên tiếp, bất chợt dừng lại trước đồn Ngọc Hồi; hoãn binh không đánh, chỉ phô trương thanh thế cho đạo quân của đô đốc Đặng Tiến Đông, tưởng như sẽ đánh thẳng lên Sơn Tây thì lại rẽ bước ngoặt quyết định vào đồn Đống Đa, chọn cánh quân ít nhất, yếu nhất của Sầm Nghi Đống. Nửa đêm, quân ta bất ngờ đánh, thọc sườn tây Thăng Long. Đòn hiểm chí mạng đã làm vỡ toang thế trận khiến Tôn Sĩ Nghị choáng váng đã bỏ chạy, quân Thanh hỗn loạn là thời cơ để đích thân Quang Trung đốc chiến mũi chủ công ào ạt công phá Ngọc Hồi.

Sức mạnh quyết định thắng lợi là nghĩa binh Tây Sơn được huấn luyện công phu, bài bản, tinh thần chiến đấu rất dũng cảm, quyết đánh, quyết thắng, với nhiều loại vũ khí có uy lực mạnh, như hỏa hổ, đại bác đặt trên bành voi chiến, thuyền chiến gắn đại bác... Lực lượng kỵ binh tinh nhuệ, kết hợp tượng binh, thủy binh thiện chiến chính là mũi nhọn sắc thọc sâu bất ngờ vào tận sào huyệt quân địch, quyết định cục diện chiến trường.

Chiến thắng Ngọc Hồi - Đống Đa hội đủ tài nghệ quân sự của Quang Trung, sức mạnh của đại quân Tây Sơn; kết hợp cả thiên thời, địa lợi, nhân hòa. Quân đi nhanh như nước chảy, thế trận hóc hiểm, uyển chuyển biến hóa, tiến công bất ngờ, liên tục, kết hợp giữa chính binh với kỳ binh, giữa đánh chính diện với thọc sâu, nhanh chóng làm tan rã và tiêu diệt quân địch đông gần gấp ba lần mình chỉ bằng một trận quyết chiến. Đây cũng là biểu hiện rõ nét nhất tư tưởng quân sự: Đã ra quân là đánh thắng, "đánh một trận là thắng" của Nguyễn Huệ. Đó là một cống hiến to lớn của ông vào kho tàng nghệ thuật quân sự Việt Nam.

Trần Văn Toản