Nhìn lại lịch sử tình báo Xô - Mỹ, người ta không thể không nhắc đến cái tên Vla-đi-mia Pô-ta-xốp, nhân viên nghiên cứu cao cấp phòng Quân chính, Trung tâm nghiên cứu Mỹ và Ca-na-đa, thuộc Viện khoa học Liên Xô, người đã tự bán mình cho Cục Tình báo trung ương Mỹ (CIA).

Những tin tình báo tuyệt mật về việc cắt giảm vũ khí hạt nhân của Liên Xô do V. Pô-ta-xốp cung cấp đã giúp phương Tây có được cứ liệu chắc chắn đưa ra quyết định chiến lược: mở rộng khối Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) sang phía Đông và rút khỏi Hiệp ước chống tên lửa với Nga.

Tham tiền, bán tài liệu

Năm 1976, Tư lệnh không quân Mỹ, Ha-rôn Brao thăm Liên Xô. V. Pô-ta-xốp được giao nhiệm vụ làm phiên dịch cho H. Brao. Qua những cuộc trao đổi qua lại, H. Brao đã nắm được sở thích của V. Pô-ta-xốp. Không bao lâu sau khi về nước, H. Brao gửi thư mời V. Pô-ta-xốp thăm Mỹ. Nhưng mãi đến năm 1981, V. Pô-ta-xốp mới có điều kiện đặt chân lên “miền đất hứa” trong một chuyến công tác tới Oa-sinh-tơn để tham gia đàm phán Xô-Mỹ về cắt giảm vũ khí chiến lược. Lúc này, H. Brao đã được bổ nhiệm làm Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ. Ông chủ Lầu Năm Góc không thể ngờ rằng sau phút gặp gỡ ban đầu, V. Pô-ta-xốp đã bất chấp lễ nghi ngoại giao, kéo tay mình, ghé vào tai nói thầm: “Ngài Bộ trưởng, xin ngài hãy sắp xếp cho tôi gặp một quan chức tình báo!”. H. Brao sững người, không tin đó là sự thật. Đứng trước 50% cơ hội và 50% thách thức, cuối cùng, H. Brao đã lựa chọn vế sau và thực tế đã chứng minh quyết định của H. Brao là đúng đắn.

CIA cấp tốc bố trí một cuộc gặp gỡ bí mật với V. Pô-ta-xốp. Sau đó, CIA đã tiến hành một loạt hoạt động kiểm tra, đánh giá về tâm lý, giá trị tình báo… với V. Pô-ta-xốp và họ phát hiện ra rằng vị tiến sỹ khoa học Liên Xô này là một kẻ bội phản vì tiền. Vừa gặp, V. Pô-ta-xốp đã bộc lộ luôn thân phận thật làm việc cho Cơ quan an ninh (KGB) của mình và yêu cầu đối phương mở cho hắn tài khoản tại một ngân hàng Mỹ. CIA quyết định tuyển dụng, đặt cho V. Pô-ta-xốp mật danh “kẻ môi giới”, đồng thời lợi dụng tối đa thời gian V. Pô-ta-xốp ở Mỹ để huấn luyện những kĩ năng hoạt động cơ bản như: làm thế nào tránh gây sự chú ý khi thực hiện nhiệm vụ, cách duy trì liên lạc với người chỉ huy trực tiếp lưới tình báo Mỹ ở Mát-xcơ-va…

Thể hiện giá trị

Nhằm đảm bảo an toàn, tránh sự chú ý có thể của cơ quan an ninh Liên Xô với những người từng có thời gian công tác tại Mỹ, sau khi về nước, theo kế hoạch, V. Pô-ta-xốp tạm thời chưa hoạt động. Hết sáu tháng “ngủ đông”, tín hiệu bắt liên lạc xuất hiện. Tại hòm thư chết, V. Pô-ta-xốp nhận được không chỉ là mật lệnh công tác, thiết bị thông tin vô tuyến, mà còn cả một khoản tiền lớn. Rất nhanh chóng, V. Pô-ta-xốp chuyển cho phía Mỹ những thông tin tình báo của trung tâm nghiên cứu Mỹ và Ca-na-đa cũng như những chủ đề mà trung tâm này đang nghiên cứu. Không chỉ có vậy, V. Pô-ta-xốp còn tự tay chấp bút và chuyển cho CIA những bài dự báo về viễn cảnh đàm phán vũ khí hạt nhân tầm trung giữa Liên Xô và Mỹ và những mâu thuẫn, xung đột trong giới lãnh đạo cao cấp Liên Xô. Năm 1983, V. Pô-ta-xốp gửi cho CIA bản phân tích về lập trường của nhà lãnh đạo Liên Xô Y. An-đrô-pốp trong đàm phán hạn chế, cắt giảm vũ khí hạt nhân với Mỹ vòng sau. Đây quả thật là những thông tin cực kỳ quý giá mà các cơ quan tình báo phương Tây nằm mơ cũng không thấy. Năm 1984, sau khi cuộc đàm phán hạn chế, cắt giảm vũ khí hạt nhân Xô-Mỹ và đàm phán hạn chế vũ khí hạt nhân ở châu Âu bị gián đoạn, V. Pô-ta-sốp lại và chuyển cho CIA một báo cáo mang tính dự báo dài hơi về viễn cảnh phát triển quan hệ chính trị, quân sự giữa Liên Xô và Mỹ. Ngoài ra, V. Pô-ta-xốp còn kịp thời cung cấp cho phía Mỹ những tin tức tình báo tuyệt mật liên quan tới việc Bộ Quốc phòng Liên Xô thành lập Bộ Tư lệnh Vũ trụ và tại sao nước này lại kéo dài thời gian phóng tàu vũ trụ. Những tin tức của V. Pô-ta-xốp không chỉ giúp Nhà Trắng đề ra được nhiều chính sách đối phó hiệu quả với Liên Xô, mà còn góp phần rất lớn để Mỹ đưa ra quyết định: mở rộng NATO sang phía Đông, rút khỏi Hiệp ước chống tên lửa cũng như đẩy tới kế hoạch Chiến tranh giữa các vì sao.

Rời bỏ Tổ quốc

V. Pô-ta-xốp đã dốc toàn lực cho hoạt động gián điệp, với mục đích chỉ nhằm kiếm được càng nhiều tiền càng tốt. Vật chất đã làm V. Pô-ta-xốp hoa mắt và chính nó cùng thói tiêu pha quá đà, sinh hoạt xa hoa đã khiến tên phản bội Tổ quốc này nằm trong tầm ngắm của các cơ quan an ninh Liên Xô, đặc biệt là sau vụ hắn cả gan đột nhập vào phòng giám đốc Trung tâm ăn trộm cuốn sổ tay liên lạc giữa các cơ quan chính phủ Liên Xô. V. Pô-ta-xốp bị giám sát 24/24h và cuối cùng các nhà chức trách cũng tìm ra được những bằng chứng không thể chối cãi về việc V. Pô-ta-xốp làm việc cho CIA. Năm 1986, V. Pô-ta-xốp phải tra tay vào còng.

Dẫu biết rằng V. Pô-ta-xốp đã gây ra cho nhà nước Liên Xô những tổn thất không có gì bù đắp nổi, nhưng xuất phát từ những tính toán về lợi ích trong quan hệ với phương Tây, theo chỉ thị của Goóc-ba-chốp, V. Pô-ta-xốp được miễn tội chết, chỉ bị tuyên án 13 năm tù giam. Năm 1992, sau khi được thả, lập tức V. Pô-ta-xốp tới Bộ Nội vụ làm hộ chiếu và tới Sứ quán Mỹ tại Mát-xcơ-va xin vi-sa đi Mỹ, đoạn tuyệt với nơi chôn rau cắt rốn. Hiện nay, V. Pô-ta-xốp đang sinh sống ở bang Nam Ca-rô-li-na.

Theo: HNM-Phương Linh (Theo Globe Times và THX)