Trong các cuộc chiến tranh, một số lượng lớn bom, mìn, thủy lôi và vật nổ được các bên tiến hành chiến tranh sử dụng để phong tỏa đường biển, các hải cảng, cửa sông, ngăn chặn giao thông đường thủy… Việc dò tìm bom, mìn, thủy lôi và vật nổ dưới nước rất khó khăn, phức tạp và nguy hiểm, vì vậy việc nghiên cứu phát triển các khí tài chuyên dụng và sử dụng cho hoạt động này được nhiều nước quan tâm đầu tư, ứng dụng mạnh mẽ tiến bộ khoa học-công nghệ.

Tàu mang khí tài Klein-3000 đang dò tìm bom, mìn, thủy lôi, vật nổ dưới biển.

Địa hình dưới lòng sông, biển rất phức tạp và ở những độ sâu khác nhau cần có những khí tài chuyên dụng, phù hợp để dò tìm và phá hủy bom, mìn, thủy lôi, vật nổ một cách hiệu quả. Có nhiều thiết bị dò tìm phát huy hiệu quả tốt trên bộ, phát hiện bom, mìn, vật nổ sâu dưới lòng đất hàng chục mét, nhưng không thể sử dụng khi dò tìm bom, mìn, thủy lôi, vật nổ dưới nước. Hiện nay, các khí tài dò tìm dưới nước chủ yếu phát triển ứng dụng theo các nguyên lý quét tia siêu âm, từ kế, sóng thủy âm, định vị vệ tinh và ca-mê-ra quang-điện kỹ thuật số… Mỗi loại khí tài sử dụng hiệu quả ở các độ sâu khác nhau, được mang trên các phương tiện hiện đại hoặc được tích hợp hệ thống để phát huy các tính năng ưu việt, kết hợp dò tìm sâu dưới nước.

Khí tài dò tìm bom, mìn, thủy lôi, vật nổ dưới nước theo nguyên lý từ kế thường sử dụng ở độ sâu đến 5m và chỉ dò được từ mặt nước đến bề mặt đáy sông, biển, khó có khả năng dò được dưới lớp bùn, cát hoặc đất dưới lòng sông, biển. Khác với phương pháp dò từ tính, các khí tài từ kế ứng dụng nguyên lý đo tổng mô-men từ proton thường sử dụng các nguyên tố xê-ri, ru-bi-di, nat-ri, he-li... Máy dò tìm MP-3, MP-4 của Mỹ, Pulse 12 của quân đội Ô-xtrây-li-a, Sequest của Ca-na-đa ứng dụng nguyên lý này. Mặc dù thiết bị từ kế proton có độ nhạy gấp hàng trăm, thậm chí hàng nghìn lần thiết bị từ tính, nhưng trên thực tế, chúng thường được sử dụng kết hợp với một số thiết bị khác để dò tìm bom, mìn, thủy lôi, vật nổ dưới nước. Khí tài kết hợp nguyên lý từ kế và sóng âm, có thể dò tìm bom, mìn, vật nổ ở độ sâu từ hàng chục mét đến hàng trăm mét. Máy dò mìn Vallon MW-1630B và máy dò bom đa năng Foerster Ferex 4032 API (CHLB Đức) có độ nhạy cao, dùng để dò tìm các loại mìn vỏ nhựa hoặc vỏ kim loại và bom ở dưới nước có độ sâu đến 60m.

Các loại khí tài dò tìm bom, mìn, thủy lôi, vật nổ ứng dụng kỹ thuật sóng thủy âm hiện nay đang phát triển mạnh mẽ. Đây là những xô-na dò biển ứng dụng nguyên lý quét chùm tia ở những tần số hoạt động khác nhau. Tùy theo tính chất quét cạnh, quét phía trước và số chùm tia dạng đơn và dạng phức để sử dụng cho các hoạt động dò tìm phù hợp. Khí tài xô-na có số chùm tia càng lớn thì độ chính xác càng cao, tần số cao sẽ cho độ phân giải lớn, phát hiện mục tiêu tốt hơn. Các loại xô-na Seabat của Đan Mạch sử dụng phương pháp quét cạnh 120 độ , có đến 240 chùm tia hội tụ, dò được bom, mìn, thủy lôi ở độ sâu 1.500m. Quân đội Anh sử dụng xô-na hiện đại SAS của hãng QinetiQ, các xô-na ký hiệu từ 3000 đến 5800 của Hãng Klein cho phép dò tìm dưới nước ở độ sâu hàng trăm mét.

Kỹ thuật định vị đang ứng dụng ngày càng phổ biến cho các loại khí tài dò tìm dưới nước hiện đại. Nhờ các vệ tinh, thiết bị định vị cầm tay hoặc gắn với các khí tài dò tìm có khả năng xác định chính xác tọa độ, vị trí của bom, mìn, thủy lôi, vật nổ trên các khu vực biển. Kỹ thuật định vị vệ tinh đã ứng dụng cho các máy dò bom Vallon, Foerster của Đức và các xô-na dò biển. Hãng Klein (Anh) sử dụng hệ thống định vị vệ tinh GPS  gắn trên tàu áp dụng cho máy dò quét siêu thủy âm Klein-3000. Hải quân Mỹ đang phát triển kỹ thuật định vị bằng sóng siêu âm nhằm cải thiện khả năng phát hiện, phân biệt mục tiêu, xác định chính xác các loại bom, mìn, thủy lôi, vật nổ dưới biển. Thiết bị định vị bằng sóng siêu âm dự kiến sẽ trang bị cho các phương tiện thủy, tàu chiến của hải quân vào năm 2013.

Sử dụng ca-mê-ra và các phương tiện chuyên dụng phục vụ dò tìm bom, mìn, thủy lôi, vật nổ dưới nước là hướng đi mới, đã có nhiều ứng dụng hiệu quả. Mỹ đã sử dụng hệ thống ca-mê-ra vi-đê-ô TOV-1, DV-1 trang bị hệ thống đèn ha-lô-gen công suất cực lớn để dòm tìm đáy biển. Các thiết bị lặn tự hành không người lái điều khiển từ xa (ROV) có gắn xô-na và các loại ca-mê-ra dùng để dò tìm bom, mìn, thủy lôi, vật nổ dưới nước rất hiệu quả, độ sâu tới hàng nghìn mét.

Ở nước ta, Trung tâm Công nghệ xử lý bom mìn (Binh chủng Công binh) đã triển khai nhiều đề tài nghiên cứu khoa học nhằm nâng cao hiệu quả dò tìm, xử lý bom, mìn, thủy lôi, vật nổ dưới nước. Trung tâm được trang bị nhiều loại phương tiện, khí tài dò tìm dưới nước mới, tính năng cao, bảo đảm đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ được giao.

Bài và ảnh: TRỌNG NGUYỄN