QĐND - Voi là động vật hoang dã, sống theo bầy đàn trong rừng núi miền Trung nước ta. Sau khi được thuần hóa, voi trở thành con vật biết lao động như trâu, bò và không bị nhốt trong cũi, trong chuồng mà được xích chân bằng xích sắt vào một chiếc cọc chắc chắn.

Vậy mà Nhà máy Chiến Thắng thuộc Cục Quản lý xe máy (QLXM) trung tuần tháng 9-1955 được trên giao nhiệm vụ đóng cũi cho voi. Lúc đó tôi là phó quản đốc kỹ thuật xưởng cơ khí nhà máy, được đồng chí Ngô Gia Tường, Phó giám đốc kỹ thuật gọi lên làm việc. Đồng chí giải thích là nước ta gửi tặng nước bạn Liên Xô một con voi, để ở vườn thú Mát-xcơ-va. Đồng chí nói tiếp: Việc làm cũi voi là công việc về cơ khí rồi giao nhiệm vụ cho xưởng tôi, kèm theo một tờ giấy trong đó có số liệu về trọng lượng, chiều dài, chiều ngang, chiều cao của chú voi.

Tôi về gặp đồng chí Nguyễn Bá Tỵ, quản đốc phân xưởng, trao đổi và thống nhất mời hai đồng chí trưởng ban rèn, nguội lên bàn bạc, cân nhắc xem nên dùng loại vật tư nào. Qua thảo luận thì các loại thép hình, loại thì yếu, loại thì khó cho kết cấu, chỉ có đường ray xe lửa cũ, hỏng là vừa chắc, khỏe, vừa có nhiều và làm được đủ các chi tiết cho cũi, trừ bu-lông.

Chúng tôi dự trù vật tư đưa lên và kèm theo thuyết minh, đồng chí phó giám đốc khen là sáng kiến hay. Các thanh ray cũ được cắt thành các xà ngang, xà dọc, cột, chỉ cần khoan lỗ là lắp ráp, nhưng khoan lại gặp khó khăn là cả hai máy khoan bàn chỉ khoan đường kính lớn nhất là 10mm mà lỗ khoan phải là 12mm. Khoan lỗ 10mm đã khó, nên đã phải thực hiện khoan 2 lần. Lần thứ nhất mũi khoan 8mm, lần sau mũi khoan 12mm, nhưng vẫn khó vì tốc độ vòng quay mũi khoan nhanh. Đồng chí Lê Ngọc, thợ nguội bậc cao có sáng kiến là đấu hai máy khoan để giảm tốc độ vòng quay của mũi khoan xuống còn một nửa, khoan trực tiếp mũi khoan 12mm, rút ngắn thời gian. Cũi voi được lắp thử hoàn chỉnh và kiểm tra chất lượng. Phòng kiểm tra và đồng chí phó giám đốc kỹ thuật xác nhận chất lượng và kích thước đúng tiêu chuẩn.

Cũi voi được tháo rời và chở xuống cảng Hải Phòng, cùng đi có mấy đồng chí thợ lắp ráp. Quân tượng dắt voi vào cũi, các xà ngang phía sau được lắp lại; cho cẩu thử xem cũi có chịu được tải, voi có hoảng sợ, quấy phá gì không. Làm nhiều lần nâng lên, hạ xuống, chuyển dịch trên không an toàn, mới cẩu xuống tàu. Trong khi cẩu thử, quản tượng vẫn ngồi đầu ngôi trên nóc cũi để voi nhìn thấy chủ.

Nhà máy Chiến Thắng của ngành xe máy quân đội đóng cũi cho voi vượt đại dương. Đó là cũi đầu tiên và có lẽ là chiếc cũi cuối cùng, duy nhất ở Việt Nam.

NGUYỄN VĂN MAI