Tháng 7-1951, khi phát hiện quân chủ lực của ta về đứng chân ở địa bàn huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên, quân Pháp liền điều động lực lượng  mở cuộc càn quét, hòng bao vây, tiêu diệt Trung đoàn 101, Đại đoàn 325. Chúng sử dụng 4 tiểu đoàn, trong đó có 3 tiểu đoàn hành quân bằng ô tô từ hướng Phú Bài xuống, một tiểu đoàn hành quân bằng xuồng máy, ca nô từ cửa Tư Hiền lên,  tạo hai gọng kìm, “khép chặt” Trung đoàn 101.

Chiều 25-7, trước khi quân Pháp mở cuộc càn, người dân khu vực Lương Viên nhận được chỉ thị phải tập trung thuyền bè gấp, đưa bộ đội vượt phá Tam Giang sang bờ tây. Quân Pháp lúc này vẫn đinh ninh là Trung đoàn 101 đang đứng chân tại Lương Viên. Mờ sáng 26-7-1951, cuộc càn của quân Pháp bắt đầu. Tiếng súng địch rộ lên từ phía Hòa Đa Tây, cách trận địa của trung đoàn khoảng 4km. Ba tiểu đoàn của địch hình thành ba mũi, theo hướng đông nam tiến xuống Thanh Lâm Bồ, trong đó có một tiểu đoàn tiến dọc theo bờ phá Tam Giang, định “giăng lưới” đánh bọc sau các đơn vị tiền tiêu của trung đoàn. Cùng lúc này, một tiểu đoàn của địch theo hướng cửa Tư Hiền lọt vào phá Tam Giang. Do bị du kích đánh chặn, hơn một giờ chiều, bộ phận đi đầu của tiểu đoàn Ma-rốc mới vượt được cầu Thanh Lâm Bồ, bắt đầu vào phạm vi trận địa của Trung đoàn 101. Chưa đầy một giờ sau, địch từ ba mũi đã kéo tới đông đặc trên cánh đồng. Nhận thấy, nếu cứ đợi địch thì rất có thể mất thời cơ, chỉ huy trung đoàn đã ra lệnh cho các Tiểu đoàn 328, 436 lợi dụng địa hình, vận động lên đánh thọc sườn đội hình, chia cắt địch. Trên hướng chính diện, trung đoàn chỉ để lại một đại đội để chặn địch. Một đại đội được điều động vòng ra phía sau đánh chiếm cầu Thanh Lâm Bồ, cắt đường rút của chúng. Đang triển khai đội hình tiến công, bỗng bị đánh mạnh vào sườn, quân địch trở nên rối loạn. Tiểu đoàn Xê-nê-gan của địch trong phút chốc lọt vào vòng vây của Tiểu đoàn 436 và bị thiệt hại nặng, buộc phải bỏ chạy về phía Trung Hà, Hòa Đa Tây.

Tiểu đoàn Ma-rốc của địch ở cánh đồng Thanh Lâm Bồ bị Tiểu đoàn 319 và 328 vây chặt. Chỉ huy trung đoàn ra lệnh cho hai tiểu đoàn quyết tâm tiêu diệt gọn tiểu đoàn Ma-rốc. Phía trên, tiểu đoàn Xê-nê-gan định quay lại cứu viện, nhưng đã bị Tiểu đoàn 436 đánh chặn. Tiểu đoàn Ma-rốc, phía trước không có ứng cứu, phía sau không có đường lùi, buộc phải co cụm tại khu vực bãi tha ma dưới chân Động Cồn để cố thủ, chờ cứu viện. Để dụ địch ra khỏi vị trí cố thủ, chỉ huy lệnh cho Đại đội 133 nới rộng vòng vây. Quân địch vừa thấy “kẽ hở” vội vã rút lui, nhưng lại rơi ngay vào trận địa phục kích của Tiểu đoàn 328 và bị tiêu diệt; ta bắt sống 70 tên, trong đó có tên thiếu tá, tiểu đoàn trưởng. Trận càn thất bại, địch vội vàng vượt phá Tam Giang chạy sang Hà Thanh, rút về Huế.

Trận chống càn Thanh Lâm Bồ là một điển hình về tổ chức trận địa và tổ chức chỉ huy, bố trí lực lượng trong chiến đấu vận động tiến công. Nếu nhìn một cách đơn thuần về địa thế thì rõ ràng ta đang ở thế bất lợi, bởi phải tựa lưng vào nước (phá Tam Giang) để phòng ngự. Trong binh pháp, việc dựa lưng vào nước để tổ chức phòng ngự là tối kỵ, nhưng nếu biết khắc phục, hạn chế bất lợi bằng cách tổ chức lực lượng chặt chẽ, có cách đánh mưu trí, sáng tạo, bộ đội anh dũng, thiện chiến thì vẫn có thể giành thắng lợi.

TRẦN KIM HÀ