QĐND - Đêm 9-9-1945, Đội tuyên truyền vũ trang được tuyển chọn từ Trung đội học sinh Hà Nội, Đội tự vệ Hoàng Diệu… bí mật hành quân ra ga Hàng Cỏ lên tàu vào Thanh Hóa. Đội tập kết ở khu vực đồi thông làng Ngò (huyện Triệu Sơn) để học tập chính trị và huấn luyện quân sự. Phần lớn đội viên lần đầu tiếp cận với vũ khí là những chiến lợi phẩm thu được của quân Nhật, Pháp và của quân Tưởng để lại, chưa ai biết cách sử dụng. Ban chỉ huy đội tập hợp những anh em giỏi tiếng Pháp, dịch giáo trình huấn luyện ra tiếng Việt; vừa dịch vừa thực hành, tập trung huấn luyện cho cán bộ trước rồi từng tổ tự huấn luyện cho nhau. Trung đội học sinh Hà Nội tiếp thu rất nhanh và tham gia huấn luyện cho những đồng chí khác.

Trung đội học sinh Hà Nội trong đội hình của Chi đội 3 Nam tiến. Ảnh tư liệu.

Sau huấn luyện, Đội tuyên truyền vũ trang nằm trong đội hình Chi đội 3 Nam tiến tiếp tục hành quân. Đến ga Diêu Trì (Bình Định), quân Nhật ra ngăn cản. Để tránh xung đột, bảo toàn lực lượng vào chi viện cho quân dân Nam Bộ, chỉ huy Chi đội 3 khôn khéo thương thuyết với quân Nhật đồng ý cho đoàn tàu tiếp tục chuyển bánh. Vào đến Phan Thiết, tuyến đường sắt bị phá hỏng, chưa khôi phục được, nên chi đội phải hành quân bộ vào Thủ Đức, ngoại ô Sài Gòn.

Được chi viện từ miền Bắc, Ủy ban kháng chiến Nam Bộ quyết định tổ chức trận đánh phá cầu Bình Lợi, không cho địch di chuyển quân sang bờ bắc sông Sài Gòn. Đây là cây cầu sắt trên tuyến đường xe lửa Bắc Nam, có trục quay ở giữa, có thể điều khiển cho cầu quay dọc sông khi có tàu thuyền qua lại. Máy điều khiển quay cây cầu đặt ở bờ Nam được địch chốt giữ rất đông. Chi đội được lệnh triển khai lực lượng đánh chặn địch từ Sài Gòn ra cầu Bình Lợi.

Sau khi trinh sát, nắm tình hình cụ thể, chi đội cùng các LLVT địa phương thống nhất phương án tác chiến. Trận chiến đấu gay go quyết liệt diễn ra suốt 4 ngày, ta làm chủ đầu cầu phía Bắc. Đến ngày 15-10-1945, địch tập trung hỏa lực mạnh hơn, huy động 3 ca-nô và hàng nghìn quân thiện chiến, chiếm lại bờ bắc cầu Bình Lợi. Do lực lượng không cân sức, Chi đội 3 được lệnh rút quân để bảo toàn lực lượng. Tuy vậy, trận đánh trên đường Nam tiến thể hiện ý chí quyết chiến, có sự hiệp đồng chuẩn bị chiến đấu và chiến đấu hiệu quả, góp phần nâng cao trình độ hiệp đồng tác chiến của quân và dân miền Nam sau này.

Xuân Hà (Theo lời kể của Đại tá Nguyễn Tiệp, nguyên chiến sĩ tự vệ thành Hoàng Diệu)