QĐND - Đồn Cẩm Lý do một trung đội quân Pháp đóng giữ, nằm trên một quả đồi thấp thuộc xã Vũ Trù, huyện Chí Linh, sát với bờ sông Lục Nam và chỉ cách thị trấn Phả Lại chưa đầy 10km, án ngữ con đường giao thông từ Bắc Ninh sang Hải Dương. Trong đồn có một tháp canh xây bằng gạch, cao khoảng 10m, đứng trên tháp canh có thể kiểm soát một khu vực khá rộng. Xung quanh tháp canh có một hệ thống lô cốt xây bằng xi măng và nhiều ụ chiến đấu thông với nhau bằng giao thông hào. Đồn còn được bảo vệ bởi hào rộng 3m, sâu gần 3m, bao quanh, phía ngoài hào là 3 lớp hàng rào dây thép gai.

Làm thế nào để tiêu diệt được đồn địch, trong khi Trung đoàn Bắc Bắc (Trung đoàn 36-thời điểm năm 1948) hoàn toàn không có vũ khí hạng nặng, thậm chí thuốc nổ cũng không có? Một kế hoạch táo bạo được đề ra: Lợi dụng địch đang bắt phu ở các làng lân cận lên đồn xây dựng các công trình phòng ngự, ta có thể cử một số chiến sĩ gan dạ, mưu trí cải trang làm dân phu gánh gạch lên đồn rồi bất thình lình đánh úp địch...

Hai đại đội độc lập hoạt động ở Yên Thế và Lạng Giang của Trung đoàn Bắc Bắc được chọn để lấy 54 cán bộ, chiến sĩ dũng cảm, thông minh (trong đó có 48 đảng viên) làm lực lượng xung phong diệt đồn Cẩm Lý. Một đồn binh giả được dựng lên để tập luyện. Theo kế hoạch, lực lượng diệt đồn trang bị lựu đạn, kiếm ngắn, súng ngắn giấu kín trong người, đóng giả làm dân trong làng gánh gạch lên đồn. Đồng chí Phú Túc, Đại đội trưởng Đại đội Lạng Giang, được chỉ định làm đội trưởng. Đồng chí Ngô Ngọc Dương, Đại đội trưởng Đại đội Yên Thế làm đội phó.

Sáng ngày 21-7-1948, toàn đội cải trang thành 54 dân phu, trong đó có 20 người cải trang là nữ, từ làng Lịch Sơn gánh gạch lên đồn Cẩm Lý. Khi vào tới giữa đồn, theo ám hiệu của đồng chí Ngô Ngọc Dương, là người đi cuối cùng, toàn đội nhanh nhẹn đặt gánh gạch xuống đất, bất ngờ rút vũ khí và tiêu diệt binh lính địch trong đồn. Trận đánh diễn ra nhanh chóng, toàn bộ binh lính trong đồn, gồm một trung đội, do tên Trung uý Mu-lê chỉ huy, bị tiêu diệt gọn. Quân ta thu toàn bộ vũ khí, rút về căn cứ an toàn.

Thời điểm năm 1948, ta tiêu diệt được một vị trí có công sự như Đồn Cẩm Lý là một sự kiện đặc biệt. Tiếng vang của trận đánh làm cho quân Pháp và hội tề rất hoang mang, lo sợ. Đội diệt đồn Cẩm Lý đã được Bộ Tổng chỉ huy biểu dương trong toàn quân và đúc kết thành chiến thuật “kỳ tập” để các đơn vị học tập.

KHÁNH ĐIỆP (Theo "Lịch sử Trung đoàn 36 anh hùng")