Một trung tâm sát hạch lái xe trên địa bàn Quảng Bình được đưa vào sử dụng từ tháng 3-2007. Ảnh: TTXVN

Qua kiểm tra 9 cơ sở đào tạo lái xe, tháng 8-2007, Thanh tra Bộ Giao thông Vận tải (GTVT) kiến nghị thu hồi giấy chứng nhận của 33 giáo viên dạy thực hành lái xe cấp không đúng quy định. Một số cơ sở khác bị đình chỉ tuyển sinh đào tạo, hạ lưu lượng đào tạo, xử lý trách nhiệm vì cấp giấy phép lái xe (GPLX) cho thí sinh chưa đủ tuổi, sát hạch viên chấm bài thi lý thuyết chưa chính xác… Những tồn tại, bất cập trong đào tạo, sát hạch cấp GPLX cùng “vấn nạn” GPLX giả thực sự là hiểm họa mất an toàn giao thông…

Có bằng, tay lái vẫn “run…”

Anh bạn tôi quen biết một trung tâm đào tạo lái xe ở tỉnh nọ, nên việc hoàn chỉnh hồ sơ, đăng ký vào “lớp” khá dễ dàng, trong khi các trường đào tạo ở thành phố nơi anh công tác có khi chờ “xếp hàng” cả tháng chưa đến lượt. Anh còn rủ thêm mấy người bạn cùng đi học cho vui và để giảm tiền “đóng góp” thuê xe tập lái, chi phí “chống trượt”. Riêng phiếu khám sức khỏe, không ai trong nhóm phải đi khám, chỉ thấy anh điện thoại cho một cơ sở y tế và đều được chứng nhận “Đủ sức khỏe học lái xe”.

“Nhất thân, nhì quen”, ngay ngày đầu lên trung tâm học tập, nhóm của anh bạn tôi được bố trí ngay một thầy, một xe và “học nóng” luôn, tức thực hành lái tại bãi, trong khi chưa ai một lần được động đến vô lăng, côn, ga, cần số… Rồ ga, chết máy, phanh gấp… và cả nỗi sợ lần đầu ngồi trên “ngựa sắt” rồi cũng qua, những buổi sau, học viên cứ thế nổ máy, nhấn ga, “bẻ” vô-lăng, tập lái trong sa hình. Dù là những “học viên VIP”, được tùy chọn ngày học (chủ yếu vào ngày nghỉ) nhóm của anh bạn tôi nhiều lần phải tự thuê xe tập lái, đi thử trên sa hình chấm điểm tự động… bởi mức học phí đào tạo lái xe hiện hành rất thấp, không thể bảo đảm xăng, dầu tối thiểu cho học viên thực hành tay lái.

Từ thực tế trên, không ít tư nhân đã “liên kết” hoặc gián tiếp “com-măng” với các cơ sở đào tạo để dạy thực hành, bổ túc tay lái, đôi bên cùng có lợi. Theo lãnh đạo một số cơ sở đào tạo, cấp GPLX, mức học phí hiện nay chỉ đáp ứng khoảng 60% nhu cầu thực tế, nên không ít cơ sở đào tạo đành tăng gấp rưỡi số học viên thực hành lái trên một đầu xe, đồng thời giảm số ki-lô-mét thực hành lái. Nhiều cơ sở đào tạo và học viên đành chấp nhận thực tế “bất thành văn” là học viên tự mang xe đến tập lái hoặc “góp” tiền để mua xăng.

Hiện toàn quốc có hơn 160 cơ sở đào tạo lái xe ô tô do nhiều Bộ, ngành, địa phương, cơ quan, đơn vị, quận, huyện… quản lý; hơn 30 trung tâm sát hạch lái xe có thiết bị chấm điểm tự động đã đi vào hoạt động. Mặc dù đã có nhiều tiến bộ, nhất là việc đầu tư cơ sở vật chất; việc sát hạch, cấp GPLX ô tô cơ bản được thực hiện trên hệ thống chấm điểm tự động, góp phần hạn chế tiêu cực, nhưng theo đánh giá của Bộ GTVT, trang thiết bị kỹ thuật và xe tập lái phục vụ đào tạo còn thiếu và cũ; khoảng 60% số trường có ca-bin mô phỏng dạy lái, mô hình, sa bàn dạy học chưa được nghiên cứu, cải tiến; một số cơ sở chưa đạt được tiêu chí có từ 60% phương tiện đời mới trở lên. Có trung tâm dạy nghề của quận, huyện phải thuê phương tiện, sân bãi của các đơn vị khác, cắt xén chương trình đào tạo, công tác quản lý giờ học và nghiệp vụ quản lý giáo vụ thiếu khoa học… Những bất cập trên ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng đào tạo, không ít học viên có bằng lái, nhưng không đủ tự tin lái xe, không bảo đảm an toàn khi ngồi sau tay lái và phải tiếp tục thuê xe bổ túc tay lái mới dám điều khiển phương tiện tham gia giao thông.

Theo ông Nguyễn Văn Quyền, Phó cục trưởng Cục Đường bộ Việt Nam, năm 2004, Cục đã có văn bản đề nghị sửa đổi, tăng mức thu học phí đào tạo lái xe, nhưng mức tăng được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt thấp (tăng khoảng 20%). Mới đây, Bộ trưởng Bộ GTVT Hồ Nghĩa Dũng đã giao Vụ Tài chính thuộc Bộ chủ trì phối hợp với Cục Đường bộ đề xuất mức thu học phí đào tạo lái xe ô tô theo hướng xã hội hóa, bảo đảm đủ chi phí theo chương trình lái xe hiện hành. Được biết, Cục Đường bộ đề nghị cho phép các cơ sở đào tạo được tăng mức học phí khoảng từ 1,8 đến 2 lần.

“Thuộc” luật, nhưng không hiểu luật

Đào tạo lý thuyết, nhất là học Luật Giao thông đường bộ cũng có nhiều điều đáng bàn. Việc thi luật bằng phương pháp trắc nghiệm trên máy vi tính với các bộ đề (tổng cộng có 300 câu hỏi) được đánh giá là khoa học, khách quan, nhưng thực tế cũng nảy sinh không ít tiêu cực. Tại một số cơ sở đào tạo, giáo viên thường “hướng dẫn” học viên “mẹo” học luật, thi luật. Ví như với các câu hỏi có phương án trả lời “tất cả”, “cả”, “cấm”, “tuyệt đối cấm”… là các phương án trả lời đúng theo đáp án, học viên không cần thuộc bài, chẳng cần suy nghĩ, chỉ việc “gõ” bàn phím. Hoặc câu hỏi có một dòng thì đáp án 1, câu hỏi có hai dòng thì đáp án 2… Với cách học, cách “nhớ” luật như trên, khi sát hạch, nhiều thí sinh trả lời đúng, thậm chí đạt điểm tuyệt đối (30/30 điểm), nhưng không hiểu bản chất câu hỏi và các trường hợp áp dụng, thực chất là không nắm được luật, thậm chí không hiểu được ý nghĩa của một số biển báo thường gặp. Không biết, những câu hỏi và “đáp án” trên được soạn và sắp xếp vô tình hay hữu ý?

Ông Nguyễn Văn Quyền, Phó cục trưởng Cục Đường bộ, Bộ GTVT, cho biết: Cùng với tăng cường rà soát, chấn chỉnh, kiểm tra chất lượng đào tạo lái xe cơ giới đường bộ, Cục đã xây dựng, trình Bộ GTVT nhiều văn bản liên quan đến công tác này như: Quy chế về quản lý đào tạo, quản lý sát hạch cấp GPLX; đề cương tuyên truyền phổ biến giáo dục pháp luật cho lái xe; đổi mới quản lý giấy phép lái xe. Bộ trưởng Bộ GTVT cũng chỉ đạo các cơ quan chức năng nghiên cứu trình Bộ bổ sung, sửa đổi quy định về tiêu chuẩn kỹ thuật, nghiệp vụ chuyên môn của cơ sở đào tạo lái xe; quy định rõ lưu lượng đào tạo lái xe và hướng dẫn cách tính lưu lượng đào tạo lái xe để thực hiện thống nhất trong cả nước. Trước những băn khoăn của dư luận về độ tuổi của lái xe khách nhìn chung còn trẻ, nhất là chưa có thời gian rèn luyện, thử thách về tay nghề… Cục đã nghiên cứu đề xuất nâng độ tuổi của lái xe khách lên cao hơn so với quy định hiện hành (từ đủ 25 tuổi trở lên được lái ô tô chở người trên 30 chỗ).

… Và vấn nạn bằng giả

Không học, vẫn có bằng lái, đó là thực tế của không ít trường hợp mua bằng, làm giả bằng. Từ năm 2005 đến nay, qua công tác tuần tra kiểm soát, lực lượng cảnh sát giao thông các địa phương trong toàn quốc đã phát hiện 3.640 trường hợp GPLX giả hoặc không đúng quy định của cơ quan có thẩm quyền cấp, trong đó GPLX làm giả hoàn toàn là 3.145 chiếc; tẩy xóa, sửa chữa, thay ảnh là hơn 300 chiếc… Các tỉnh phát hiện nhiều là Tiền Giang 274 chiếc, Lâm Đồng 785 chiếc, Đà Nẵng 164 chiếc, Hà Tĩnh 260 chiếc… Phòng sát hạch, cấp GPLX thuộc Sở Giao thông công chính TP Hồ Chí Minh 8 tháng qua cũng phát hiện hơn 200 GPLX giả hoặc không đúng quy định. Con số GPLX giả trên bị phát hiện cũng đủ làm chúng ta phải giật mình, nhưng số đang trôi nổi, chưa bị phát hiện chắc chắn không nhỏ. Những năm qua, một số đường dây làm giả, mua bán GPLX giả quy mô lớn cũng đã bị công an các địa phương phát hiện, xử lý nghiêm trước pháp luật, nhưng khi còn những người mua bằng lái thì ắt sẽ có “cung”.

Trung tá Đào Đức Minh, Trưởng phòng CSGT Công an tỉnh Thanh Hóa cho biết: Bằng mắt thường không dễ phát hiện bằng giả. Cùng với trang bị phương tiện chuyên dùng để phát hiện GPLX giả, việc cấp, đổi GPLX cần được quản lý thống nhất, chặt chẽ. Được biết, cơ quan chức năng Bộ GTVT đang thiết kế loại GPLX mới với các yếu tố chống làm giả cao, từng bước hòa nhập với khu vực và thế giới, đồng thời bảo đảm cho công tác quản lý GPLX khoa học, chặt chẽ hơn.

Nghị quyết 32 của Chính phủ đã đề ra nhiều giải pháp mạnh, như thu hồi có thời hạn hoặc vĩnh viễn giấy phép của những cơ sở đào tạo lái xe không bảo đảm tiêu chuẩn theo quy định hoặc bị phát hiện có tiêu cực, cắt giảm chương trình đào tạo. Bộ GTVT đã và đang có nhiều biện pháp siết chặt công tác đào tạo, cấp GPLX. Đây cũng chính là một trong 7 nhóm giải pháp quan trọng mà Chính phủ chỉ đạo, nhằm cấp bách kiềm chế tai nạn, ùn tắc giao thông.

Nhóm phóng viên Quốc phòng-An ninh