Về miền đất sống bên… “thần Chết” (tiếp theo và hết)

Bài 5: Cuộc chiến đấu dũng cảm và trí tuệ của người lính

Dẫu còn rất nhiều “thần chết” ẩn náu nhưng “đất lửa” đang từng ngày hồi sinh, sự sống cựa mình theo dấu chân người lính gỡ bom mìn đi qua cùng với tâm sức của cả cộng đồng, có cả bạn bè quốc tế. Trong đó, đóng góp nhiều nhất từ bàn tay bộ đội công binh lặng thầm mang mùa xuân về dưới cỏ…

Ngày mới

Khi chúng tôi đến Quảng Trị, mùa hè sắp sang nhưng bóng dáng của mùa xuân như vẫn còn đây đó. Cây cỏ như xanh hơn. Đi trên đường phố Đông Hà, thỉnh thoảng tôi lại thấy một chiếc xe quân sự chở những người lính công binh trẻ mang quân phục dã chiến bê bết đất chạy vụt qua, dòng chữ to tướng trên thân xe “Nếu phát hiện bom mìn, hãy gọi số 0905.828282”. Sự bình yên kèm theo tốc độ hối hả của những chiếc xe ấy như một lời chào đón của miền đất lửa còn bộn bề với việc tháo gỡ bom mìn.

Mỗi buổi sớm, có rất nhiều bộ đội công binh hối hả tỏa về khắp nẻo. Trong khi đội rà phá của Bộ CHQS tỉnh đang cặm cụi làm việc ở Đông Hà thì trên nẻo rừng Hướng Hóa lạnh giá hay ở khu vực Thành Cổ nóng bỏng năm nào, các đội rà phá của Trung tâm Công nghệ xử lý bom mìn đang miệt mài rà phá ở Cửa Việt tại dự án phối hợp với Quỹ Cựu chiến binh Mỹ. Ở địa bàn khác, lực lượng của Đoàn công binh Hải Vân cũng đang tích cực hoạt động…

Không phải bây giờ, việc rà phá bom mìn mới được “làm mạnh”. Ngay sau khi miền Nam im tiếng súng, từ tháng 5-1975 đến tháng 5-1977, Quảng Trị và nhiều địa phương khác đã có một cuộc ra quân lớn rà phá bom mìn. Thuốn, máy dò, súng phun lửa, máy ủi, thậm chí cả… xe tăng kéo con lăn đã được huy động cho cuộc chiến đấu vì bình yên cuộc sống này. Chị Lê Thị Mua khi ấy là bộ đội ở thị đội Đông Hà, chỉ với một cây thuốn dò mìn bé nhỏ và bàn tay phụ nữ cần cù, có ngày đã dò gỡ được tới 82 quả mìn, được tuyên dương là chiến sĩ thi đua năm 1975. Tuy nhiên, chỉ 2 năm, để có gần 10 vạn héc-ta đất lành, hơn 4.000 người bị thương vong khắp miền Nam, trong đó có rất nhiều người Quảng Trị. Một cái giá không nhỏ!

Rất hiếm đơn vị như Đội rà phá bom mìn Bộ CHQS tỉnh Quảng Trị có kính bảo hiểm, áo giáp khi làm việc.

Suốt mấy chục năm trời, rà phá bom mìn được quân đội thực hiện theo nhiệm vụ. Từ 1986 đến nay, việc rà phá mới bài bản hơn, xuất hiện khái niệm “hợp đồng kinh tế”. Thiếu tá Phùng Mạnh Lý, Đội trưởng Đội rà phá bom mìn Bộ CHQS tỉnh Quảng Trị “bật mí”: Ở Quảng Trị, có một vài dự án khắc phục hậu quả bom mìn được các tổ chức quốc tế, tổ chức phi chính phủ trợ giúp. Nhưng về rà phá, theo quyết định của Chính phủ, chỉ Bộ Quốc phòng là lực lượng được giao trực tiếp thực hiện. Chỉ có người lính với kiến thức cơ bản và sự dũng cảm, trí tuệ mới có thể vào cuộc “chiến đấu” với bom mìn…

Bản lĩnh và trí tuệ

Hơn 40 tuổi, anh Lý đã có 10 năm gắn bó với Đội rà phá bom mìn. Anh mở tôi xem cuốn sổ tay ghi nhanh số bom mìn tháo gỡ hằng tuần cỡ 200-300 quả. Hôm nay lại là thứ bảy nhưng Lý và đồng đội vẫn lên đường làm việc vì những dự án rà phá quá nhiều, nhiệm vụ quá cấp bách, không cho phép các anh nghỉ ngơi. Nơi các anh đến là khu đồi trống phía Nam thành phố Đông Hà, sẽ mọc lên khu trụ sở hành chính mới trong nay mai. Máy ủi, máy xúc đã tấp nập làm việc ngay bên cạnh những vùng đồi, bãi đất trống mà bộ đội công binh đang căng dây đỏ chuẩn bị rà phá.

Dừng chân bên ngoài bãi rà phá, tôi hơi chờn chợn khi thấy khá nhiều những biển cảnh báo màu đỏ có hình đầu lâu xương chéo và dòng chữ “Nguy hiểm chết người”. Chưa hết, anh Lý còn yêu cầu tôi ký vào bản cam kết trước khi tham quan kèm lời yêu cầu: “Luôn đi theo dấu chân người dẫn đường”. “Thế cũng là giảm bớt thủ tục rồi, chứ như ở nước ngoài, tất cả những người vào bãi rà phá bom mìn còn bắt buộc phải mua bảo hiểm nữa” - anh cười thông báo. 31 tuổi, Trung úy Nguyễn Thành đã có thâm niên 5 năm rà phá bom mìn. Quê anh ở huyện Vĩnh Linh nên Thành chẳng lạ đạn bom trong lòng đất. Mặc áo giáp, đeo kính bảo hiểm, Thành tự tin cầm máy rà từ từ tiến vào lô đất vừa chăng dây. Chúng tôi nín thở nhìn theo. Chưa đầy ba bước, máy rà trên tay anh đã phát ra tiếng kêu “u u” liên tục. Phía xa cách Thành chừng 50 mét, một đồng đội của anh cũng cầm máy rà ở độ sâu 3 mét, thận trọng từng ly. Họ phải làm cách xa nhau như thế để nếu có… tai nạn, thương vong sẽ giảm đi. Dừng lại chỗ có tín hiệu, Thành cắm một lá cờ đỏ... Rồi anh nhẹ nhàng rút cái xẻng bộ binh, cái búa chim thận trọng xén từng miếng đất nhỏ. “Kéc”, một tiếng kêu khô khốc sau nhát xẻng của Thành khiến tôi rợn tóc gáy. Anh Lý bảo: “Mình rà phá kiểu Việt Nam, với kinh nghiệm và sự dũng cảm nên tiến độ nhanh, dùng cuốc, xẻng, chứ ở nước ngoài, họ dùng dao găm, xẻ từng tí đất như… xẻ bánh”. Thành báo cáo đã phát hiện một quả đạn pháo 75mm, rồi anh nhẹ nhàng “bế” nó về nơi tập kết. Nơi tập kết, chao ôi, lổn nhổn đầu đạn cối, bom bi… Đó là sản phẩm Đội rà phá mang về sau chưa đầy hai giờ!

Nắng trưa đã rát bỏng trên mặt, bộ quân phục dã chiến của Thành ướt đầm mồ hôi. Tốt nghiệp trung cấp quân khí, đã được tiếp xúc với nhiều loại đạn, bom trên giảng đường nhưng Thành cũng không thể ngờ bom đạn ở Quảng Trị lại nhiều loại đến thế. Quen với bom đạn, nhưng vẫn có lúc căng thẳng, bất ngờ. Có lần, anh em vừa phát quang thì bỗng “bụp”, một tiếng nổ nhẹ trong bụi cây. Chưa ai kịp hiểu gì thì đã nghe anh Lý hét: “Bom phốt pho đó! Chạy đi”. Tất cả vừa dạt ra thì chỉ trong giây lát, cả một mảng đồi rừng rực cháy vì bom phốt pho phát tán, bắt vào cây, vào đá, cháy liên tiếp gần một giờ đồng hồ. Nếu không có kinh nghiệm của anh Lý, hôm đó, chắc chắn sẽ nhiều người bị bỏng nặng, có thể chết vì phốt pho bám chặt vào người, rất khó dập tắt.

Tháng 8-2009, Thành và đồng đội đụng một “ổ bom tấn” gần cửa khẩu Lao Bảo, có tới 7 quả “bom cụ”, quả to nhất lên tới 2.000 bảng Anh, to như một cái lu nước. Ban đầu, hơi “choáng” về độ to của bom. Nhưng anh em đã bình tĩnh xử lý nhanh chóng.

Tôi tới bên một trung úy trẻ, ngồi bên xe quân y. Anh là Lê Văn Thọ, y sĩ của Đội, cũng đã có hơn 12 năm bám Đội rà phá bom mìn. Thọ bảo, chỉ riêng anh là “nhàn” nhất Đội. Trong 12 năm làm quân y, hầu như anh “thất nghiệp”, chỉ duy nhất một lần có đồng đội bị thương. Khi ấy vào năm 2002, đang rà phá bom mìn ở xã Cam Tuyền huyện Cam Lộ thì Nguyễn Xuân Trung, chiến sĩ của Đội “dính” một quả đạn M79. Đó là loại đạn rất khó xử lý vì khi nó được bắn ra, gặp vật cản, chưa xoay đủ vòng, nếu một tác động nào đó làm nó đủ “vòng”, sẽ phát nổ ngay lập tức. Tai nạn làm Trung bị mất một ngón tay, mắt bị thương nặng, thương tật 48%. Ấy vậy mà ra viện, cậu ấy lại nằng nặc đòi đi làm nhiệm vụ. Nhưng cấp trên đã điều anh về làm nhân viên kho kỹ thuật, tiếp tục cái nghề ở bên súng đạn.

 Xử lý theo “cách của Việt Nam”

Trung tá Lê Mạnh Hùng, Trưởng ban Công binh Bộ CHQS tỉnh tự tin nói rằng, không có quả bom, quả đạn nào mà các anh chịu bó tay, dù cơ chế hoạt động của nó phức tạp đến thế nào. Ngay cả các chuyên gia người Mỹ khi sang Việt Nam cũng kinh ngạc trước trình độ xử lý của bộ đội công binh Việt Nam. Anh Hùng không chỉ nắm chắc các loại bom mìn, đạn từ nguồn do Bộ Quốc phòng Mỹ cung cấp mà còn nắm cả những loại khác từ kinh nghiệm thực tiễn. Có nhiều loại chính các cựu chiến binh Mỹ cũng không hiểu cơ chế nổ. Bởi những năm chiến tranh, phía Mỹ biết bộ đội ta có thể dò gỡ, khắc phục bom mìn nên đã liên tục “lên đời” các thế hệ bom với cơ chế nổ vô cùng lắt léo.

Nghe anh Hùng nói, tôi lại nhớ có lần Đại tá Nguyễn Trọng Cảnh, Giám đốc Trung tâm Công nghệ xử lý bom mìn khẳng định: “Chỉ có đạn bom chưa nổ, không có bom đạn “câm” vì số còn sót lại sau chiến tranh đều ở tư thế chiến đấu. Những sự tác động đều có thể gây nổ. Nhưng với kiến thức, trình độ, bản lĩnh và kinh nghiệm, bộ đội công binh Việt Nam chưa bao giờ “bó tay” trước bất kỳ quả bom, đạn nào”. Bằng chứng là với những quả khó nhất như quả bom to nhất Đông Dương được phát hiện ở Gia Lai hay quả bom tấn mà Xí nghiệp vật liệu nổ của Công ty Lũng Lô phát hiện, khi gặp khó khăn nhất, sẽ có sự vào cuộc của những chuyên gia hàng đầu từ Hà Nội. Giám đốc trung tâm, giám đốc xí nghiệp cũng đi “cưa bom” là chuyện thường ngày của… bộ đội công binh!

Thiếu tá Phùng Mạnh Lý cho tôi hay một khái niệm thú vị, “xử lý bom mìn theo kiểu… Việt Nam”. Mấy thứ áo giáp, kính bảo hiểm mà Đội của anh có được là nhờ tham gia dự án và được các tổ chức quốc tế cung cấp, chứ mỗi bộ trị giá cả mấy chục ngàn đô-la, bộ đội công binh trong toàn quân hiện nay vẫn chưa được trang bị chúng. Thêm nữa, trong điều kiện kinh phí hạn hẹp, bộ đội công binh cũng không có “mua bảo hiểm” mỗi lần đi rà phá như cách làm ở nước ngoài. Về bồi dưỡng, mỗi người cũng chỉ được 60.000 đồng/ngày trong khi với định mức kinh phí theo “chuẩn” của nước ngoài, những người rà phá bom mìn được trả mức lương lên tới hàng nghìn đô-la mỗi tháng. Đơn giá rà phá cũng “rất Việt Nam”, một héc-ta bãi mìn “cấp 1”, chỉ 18 triệu đồng, trong khi cũng với một héc-ta đó, ở nước ngoài, chi phí lớn hơn rất nhiều…

“Làm cẩn thận nhưng phải nhanh gọn! Bởi một thống kê cho thấy, để làm sạch bom mìn ở nước ta, phải mất khoảng 10 tỷ đô-la và hơn 300 năm nữa. Tiền của thì có thể đầu tư, nhưng không lẽ để 3 thế kỷ nữa mới sạch bom mìn thì còn biết bao người dân vô tội phải đổ máu!”. Câu nói của anh Lý cứ ám ảnh trong tôi dù trời xanh Quảng Trị đã lùi lại phía sau lưng. Màu xanh ấy nhòa trong màu đỏ như máu của tấm bản đồ ô nhiễm bom mìn tôi nhìn thấy hôm nào. Tôi hiểu, để “xanh hóa” tấm bản đồ “màu máu” ấy, còn rất nhiều việc phải làm…

Ghi chép của NGUYỄN VĂN MINH

Về miền đất sống bên… “thần Chết” (bài 3)

Về miền đất sống bên… “thần Chết” (bài 2)

Về miền đất sống bên… “thần Chết” (bài 1)