Nghịch lý bò sữa- sữa bò: Bài 1- Những chuyện cười ra nước mắt

Bà Hoà vợ ông Nguyễn Xuân Nậm (ở xã Cửu Cao, Văn Giang, Hưng Yên) ngao ngán nhìn bò sữa cao sản... "điếc"

Bò cao sản... "điếc"

Chuyện nhà ông Nguyễn Xuân Nậm ở thôn Nguyễn, xã Cửu Cao, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên khổ sở vì bò sữa, ở trong xã, trong thôn không ai là không biết. Nhìn chuồng bò của ông với 7 con bò sữa gầy giơ xương, ruồi muỗi bu đầy, không ai nghĩ ông đã phải bỏ ra tới hàng trăm triệu đồng để có chúng. Chưa kể bao tiền của đổ vào để chăm sóc. Bà Hòa- vợ ông - nhìn đàn bò giọng chua chát: "Đã "điếc", không cho sữa, lại phải tốn tiền nuôi báo cô. Bỏ thì thương, vương thì nợ. Thật không cái dại nào giống cái dại nào."

Ông Nậm lấy tay chỉ khắp một lượt căn nhà trống tềnh trống toàng và rất nặng mùi (vì chuồng bò đặt ngay trước cửa nhà) và than thở: “Đấy chú xem, nhà tôi chẳng có gì đáng giá. Phải vay mượn mãi mới đủ tiền để mua bò.” Ông kể, năm 2003, theo phong trào nuôi bò sữa của thôn, của xã, ông bàn với vợ vay nóng ngân hàng 40 triệu đồng, cộng với các khỏan vay của bạn bè, bà con được tất cả 120 triệu đồng để mua 4 con bò sữa mẹ lai Hà Lan loại "xịn" với giá 29 triệu đồng/ con. "Tôi thấy bà con nuôi hay hay thì nuôi theo. Nhiều người bảo nuôi để bán sữa sẽ thu lãi nhanh, hoặc bán bò giống cũng đã giàu to rồi." Ông Nậm tính thế và dốc tòan bộ số vốn liếng ít ỏi vào canh bạc với bò sữa. Lúc mới về, bốn con bò "làm việc" khá chăm chỉ. Trung bình, mỗi con sản xuất cho gia đình ông 18 lít sữa/ngày. Thế là tốt lắm rồi. Ông Nậm nhìn đàn bò hoan hỉ, hi vọng những vụ sữa sau sẽ còn sáng sủa hơn. Ai ngờ, tình hình ngày càng đi xuống. Bò không chịu lấy giống! Mà có "chịu" thì cũng không đậu thai, đồng nghĩa với việc bò không cho giọt sữa nào.

"Đau nhất là con bò cho sữa nhiều nhất, với 25 lít/ngày, thì chỉ sản xuất được đúng một mùa, sau đó thì "nghỉ". Hiện nay, ông có tất cả 7 con bò, nhưng chỉ còn một con vắt được sữa, khoảng 10 lít/ngày. "Năm vừa rồi, gia đình tôi phải cắn răng vay mượn để cố lấy giống cho đàn bò tất cả... 20 lần, nhưng hầu hết đều không thành công. Tính đến nay tiền lấy giống hết gần 10 triệu đồng chứ đâu có ít." Đã thế gia đình ông lại phải chăm sóc bò theo một chế độ ăn uống đặc biệt, ngoài các loại thức ăn thông thường phải bổ sung đủ các loại vitamin A, E.., rồi cho bò ăn thêm nhiều giá đỗ để "kích thích". Tổng cộng mỗi con hết khoảng 20.000đồng/ngày. Ấy thế mà đàn bò vẫn ngày càng teo tóp đi.

"Thế sao bác không bán quách đàn bò đi?" "Chú ơi, giá bò bây giờ rẻ lắm, bán cả đàn này cũng chỉ được khoảng 42 triệu đồng. Như thế thì bao công sức, tiền của đổ xuống sông hết. Thôi thì cố duy trì được ngày nào hay ngày nấy." Bà vợ ông thì khó chịu với lũ bò ra mặt. Khổ nỗi, chuồng bò nằm ngay ngoài sân. Ra đứng, vào ngồi đều nhìn thấy bò... lại xót ruột. Số tiền nợ 120 triệu của gia đình ông vẫn còn nguyên, lãi mẹ đẻ lãi còn, lại còn tiền ăn hàng ngày của bò không hề ít.

Tuy không đến nỗi bi đát như nhà ông Nậm, nhưng gia đình ông Nguyễn Văn Cúc cùng trong thôn Nguyễn, xã Cửu Cao cũng chết dở vì bò sữa. Nuôi 4 bò và một con bê trong chuồng, như mấy năm trước là ông sở hữu một gia tài hơn 100 triệu đồng chứ không ít. Nhưng nay, giá bò giảm hơn 1/3, có bán cả năm con chỉ được khoảng 25 triệu đồng. Cộng các khoản, hiện ông cũng còn nợ tới 40 triệu đồng. "Nuôi 5 năm rồi mà chẳng có đồng lãi nào. Bao nhiêu tiền lương hưu đổ hết vào để chăm sóc bò." Nhưng cũng giống gia đình ông Nậm, vì xót của nên ông Cúc vẫn cố gắng duy trì. "Nhưng cũng chẳng biết còn gắng được bao lâu nữa. Nhiều hộ xung quanh đã bán bò sữa cho các lò mổ."

Không chỉ ở thôn Nguyễn, xã Cửu Cao mà phần đông các hộ nuôi bò sữa ở tỉnh Hưng Yên nói chung đều điêu đứng vì bò. Người dân cho biết, học tập mô hình nuôi bò sữa ở những địa phương đi trước, Hưng Yên đã mạnh dạn thực hiện nhiều chính sách để khuyến khích phát triển đàn bò. Tỉnh hỗ trợ cho người chăn nuôi bò sữa như cho vay vốn ngân hàng không lấy lãi suất, trả trong 3 năm. Nhờ vậy, theo Cục Chăn nuôi (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) đến cuối tháng 12 năm 2005, số lượng bò sữa của Hưng Yên đã tăng lên chóng mặt, tới 2.057 con. Nhưng hiện tại, đàn bò sữa ở Hưng Yên lại đang giảm nhanh chóng chỉ còn 1.800 con (tính đến 30-6-2006). Chiến lược bò sữa của Hưng Yên đang bị lung lay nghiêm trọng.

Một kg sữa tươi nguyên liệu không mua được một kg cám cho bò

Địa điểm thứ 2 mà chúng tôi tới là Ba Vì (Hà Tây). Khác với Hưng Yên, đây là địa phương có truyền thống hàng chục năm chăn nuôi bò sữa với nông trường Ba Vì nổi tiếng. Nông trường Ba Vì giờ đã đổi tên thành Trung tâm bò và đồng cỏ Ba Vì. Tiếp chúng tôi, ông Lê Trọng Lạp- Giám đốc trung tâm - cho biết, hiện trung tâm đang quản lý đàn bò sữa với 850 con. Đàn bò có số lượng lớn như vậy trên cả nước hiện nay chỉ đếm trên đầu ngón tay. “Có thể gọi ông là một trong những ông “vua nuôi bò sữa.” Tôi nói vui. “Tưởng là oai thế nhưng, ông "vua" này cũng đang đau đầu vì bò sữa đây.” Ông than thở.

Mặc dù, chuyện làm kinh tế với con bò sữa không ảnh hưởng quá nhiều đến việc nuôi bò của Trung tâm. Bởi như ông Lạp nói, nhiệm vụ chính của trung tâm này là nghiên cứu giống. “Tuy nhiên, khó khăn cũng đâu có buông tha chúng tôi.”

Nghe chuyện những con bò "điếc" ở Hưng Yên, ông cười: "Nếu chăm sóc không khéo, bò sẽ bị suy dinh dưỡng, viêm nhiễm, thiếu hoóc môn, dẫn tới hậu quả dở khóc dở cười." Ông Lạp cho biết, người dân nuôi bò sữa ở Ba Vì (Hà Tây) có một lợi thế là được hướng dẫn cặn kẽ về kỹ thuật, được các cán bộ thú y của Trung tâm đến từng nhà để khám, chữa bệnh cho bò. "Trung tâm còn hỗ trợ tiền lấy giống cho bò, nên bà con chỉ mất 15.000 đồng/ lần lấy giống, so nơi khác phải mất 70.000 đồng."

Theo sự chỉ dẫn, chúng tôi đến nhà ông giám đốc nông trường nuôi bò. Cũng như bao hộ dân khác ở vùng đồi núi trập trùng, khí hậu ôn hoà này, gia đình ông nuôi khoảng 30 con bò sữa, vì thế cái vòng lẩn quẩn, khốn khó của những người chăn nuôi bò sữa đã tới gõ cửa nhà ông. "Ở các nước, một kg sữa tươi mua được ba kg cám cho bò. Trong khi đó, ở Việt Nam ta, 1 ki-lô-gam sữa tươi không mua được một kg cám cho bò (giá sữa trung bình từ 3.300đ-3.500đ/kg , trong khi giá cám là 4.800đ/kg)." Ông phàn nàn có công ty còn mua sữa với giá chỉ 2.800 đồng/kg. "Một con bò người dân nuôi trong thời gian này (gần cuối chu kỳ sữa) chỉ vắt được khoảng 10 lít sữa/ ngày, sẽ thu được 28.000 đồng. Trong khi, tiền thức ăn cho bò đã mất xấp xỉ 30.000đ/ngày. Giá cả như thế, không khó khăn mới là lạ." Chính vì nuôi bò sữa đầy hứa hẹn sẽ... phá sản như thế nên giá bò giống giảm thê thảm từ chỗ 25-30 triệu một con nay chỉ còn 7-8 triệu/con. Người chăn nuôi bò chẳng còn biết trông cậy vào đâu.

Chúng tôi đến đúng ngày Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cử một đoàn công tác lên làm việc để giao dự án nuôi bò sữa công nghệ cao trị giá 27 tỷ đồng cho Trung tâm. Thật ngạc nhiên, ông Lạp tỏ ý không mặn mà với “cơ hội” này. “Có vốn rót xuống ai mà chẳng thích. Nhưng theo dự án này thì Trung tâm phải tự khấu hao, tự tiêu thụ sản phẩm. Trong thời điểm chăn nuôi bò sữa đang gặp hạn này mà theo cách đó thì chúng tôi lỗ nặng.”

Một chuyên gia của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn lo ngại: “Nếu cứ tiếp tục thế này thì người nông dân sẽ bỏ không nuôi bò sữa, chương trình bò sữa sẽ khó đạt mục tiêu và Việt Nam sẽ phải nhập sữa tươi từ nước ngoài về với giá rất đắt."

Bài và ảnh: Hồ Quang Phương

Chăn nuôi bò sữa đang gặp lúc bi đát. Nhiều chủ bò đã ngậm ngùi đưa bò sữa vào lò mổ vì không chịu nổi cảnh khó khăn, nợ nần chồng chất. Số phận đàn bò sữa sẽ ra sao? Mời bạn đọc xem bài 2: Lối thoát nào cho bò sữa?