Lần đầu làm chuyên gia

QĐND - Múa lăm vông và uống rượu cần, rồi buộc chỉ cổ tay cho khách, cuộc vui có khi kéo dài thâu đêm. Những lời hứa hẹn, cam kết thủy chung, những trao đổi tâm tình làm cho mọi người không thể quên, rồi cứ thế, nghĩa tình được nhân lên, nhân lên… Đó là một tập quán sinh hoạt văn hóa từ lâu đời để đón, tiễn người thân, người bạn chí cốt của người Lào, ở một đất nước nổi tiếng thanh bình. 

Chúng tôi may mắn được là những người đầu tiên của Báo Quân đội nhân dân ta sống và làm việc với Báo Quân đội nhân dân Lào, nên được hưởng sinh hoạt văn hóa nhiều thú vị ấy. Cũng vậy, chúng tôi, thời gian kẻ ít người nhiều nhưng ai cũng có những kỷ niệm sâu sắc của một thời trong cuộc đời không phai nhạt qua những cuộc làm việc và liên hoan nặng tình nặng nghĩa như thế.

Đoàn chuyên gia Báo Quân đội nhân dân Việt Nam sang giúp Báo Quân đội nhân dân Lào, từ phải qua trái: Đồng chí Vũ Hồ, Nghiêm Túc (giáo viên); Vi Xay (Tổng biên tập Báo Quân đội nhân dân Lào); Công Bằng (tác giả); Căn Thoong (phóng viên Báo Quân đội nhân dân Lào, học viên và phiên dịch). Ảnh do tác giả cung cấp

Hồi đó, năm 1979, khi cách mạng Lào đã hoàn toàn thành công được 4 năm, thủ đô kháng chiến ở chiến khu đã trở về Viêng Chăn. Chính quyền và lực lượng vũ trang của bạn đã phát triển đồng bộ và ổn định qua một thời gian dài. Công tác chính trị, công tác báo chí quân đội bạn cũng đã tiến lên một bước mới. Quan hệ hai nước Việt - Lào bước vào một kỷ nguyên mới sâu sắc, đậm đà hơn trên một nền móng của mối quan hệ đặc biệt trên thế giới này hiếm có. Mối quan hệ giúp đỡ lẫn nhau giữa hai nước, hai quân đội phát triển nhanh chóng, đa dạng, toàn diện và yêu cầu cao hơn. Theo ký kết giữa hai Tổng cục Chính trị, Báo Quân đội nhân dân ta cử một số chuyên gia sang giúp bạn đào tạo đội ngũ người làm báo cho Quân đội nhân dân Lào. Chuyên gia quân sự các ngành khác đã có từ lâu trong kháng chiến và đã có cống hiến lớn lao, đã góp phần xây đắp bề dày của tình hữu nghị. Nhưng chuyên gia báo chí quân đội thì đây là lần đầu. Và chúng tôi là những người đầu tiên nhận sứ mệnh vẻ vang này. Vì chưa bao giờ làm, nên công việc đặt ra trước mắt chúng tôi những khó khăn và thử thách, công việc được gọi là “chuyên gia”.

Chúng tôi được động viên bởi câu ca Bác Hồ đã từng đọc, không biết từ bao giờ: “Việt - Lào hai nước chúng ta, tình sâu hơn nước Hồng Hà, Cửu Long”, và một lời căn dặn trực tiếp của Bác với những người đã giúp bạn: “Giúp bạn cũng là tự giúp mình”. Những ý tưởng sâu sắc ấy là cẩm nang, là bảo bối chúng tôi mang theo sang đất nước bạn, đất nước gần kề chúng ta mà còn lạ lẫm với chúng tôi. Nhưng rồi lạ lẫm lại từng ngày, từng ngày trở thành rất gần gụi thân quen một cách nhanh chóng.

Đối tượng học viên đã không giống như chúng tôi dự kiến, và cũng không được nghiên cứu trước, công tác tuyển sinh bạn làm lại không theo tiêu chí nào và làm rất vội vàng. Chương trình học tập thì tham khảo giáo trình của Trường Tuyên giáo Trung ương nhưng lý luận nhiều quá, chỉ lấy được nguyên tắc cơ bản. Những nguyên tắc ấy được kết hợp với kinh nghiệm của Báo Quân đội nhân dân ta và của từng người chúng tôi. Trong thời gian ngắn, chúng tôi đã viết ra được những giáo án và chương trình mà trong lòng vẫn còn có điều nghi hoặc là chúng đã thích hợp với bạn hay chưa.

Tôi được giao nhiệm vụ phụ trách các nhóm giáo viên hướng dẫn hai lớp đầu. Các anh Nghiêm Túc, Vũ Hồ, Khắc Tiếp, Đức Toại, sau thêm Bá Thước (nhiếp ảnh) và Hải Tân (phát thanh). Tất cả đều phải phụ thuộc vào trình độ học viên đa số còn thấp, có người rất thấp và chưa hề tiếp xúc với báo chí bao giờ, chưa nói đến năng khiếu báo chí. Do vậy mà khi đã đi vào làm thật sự mà luôn luôn vẫn coi như vừa làm vừa thí nghiệm. Mọi việc phải làm tới và theo những yêu cầu vừa phải. Nhưng lại làm tăng thêm những nỗ lực để vượt qua khó khăn. Cách làm của lớp học là: Giảng dạy cụ thể, thực tế, có mẫu dễ hiểu và có thể làm được; đi thực tế lấy tài liệu và thực tập viết nhiều; lấy người khá giúp người kém…

Đã nảy ra những chuyện vui và thú vị là do việc học phải qua phiên dịch, giảng bài qua phiên dịch, bài làm qua phiên dịch thành văn bản giáo viên mới chấm được, do đó việc học phải kéo dài thời gian gần gấp đôi. Ngôn ngữ bất đồng, thuật ngữ báo chí là điều mới lạ khó hiểu. Tiếng Việt, tiếng Lào xen kẽ, khi khó hiểu đã gây ra nhầm lẫn và vận dụng vụng về, tạo ra chuyện cười. Chuyện cười lại giúp hiểu rõ và thân nhau, dạy và học dễ hơn, tốt hơn.

Đối với một số học viên yếu kém, việc học tập như được vỡ hoang, đột phá vào tâm trí một dòng kiến thức mới và lạ, gây cho họ hào hứng phấn khởi vươn lên và họ lấy làm hãnh diện. Hãnh diện lây sang chúng tôi. 

Liên hoan tiễn các chuyên gia Việt Nam sau khóa đào tạo (người đứng giữa là Thiếu tướng Ô-xa-căn, Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Lào; tác giả, ngoài cùng bên trái). Ảnh do tác giả cung cấp

Học viên và giáo viên vật lộn với kiến thức trong nhiều ngày tháng, vì cái họ học vượt quá sức họ. Phần chúng tôi, chỉ là những người có một số kinh nghiệm, lý luận một phần cũng từ những kinh nghiệm ấy mà có, và cố gắng vận dụng để phục vụ tốt cho đối tượng. Do học tập có kết quả bước đầu mà chúng tôi được lãnh đạo bạn khuyến khích. Cục trưởng Tuyên huấn Xu Phăn, Tổng biên tập Vi Xay thường gặp gỡ, động viên chúng tôi, bàn công việc và vui vẻ trong múa lăm vông và rượu cần, cùng hòa nhập trong phong cách sống của người Lào, vì thế chúng tôi được bạn yêu mến. Các học viên thường đưa chúng tôi đi thăm các thắng cảnh và tham gia sinh hoạt của nhân dân. Dân Lào rất tôn trọng các nhà báo, thì chuyên gia cũng được tôn trọng. Các học viên như Căn Thoong, Thoong Phun, Khăm Xay A, Khăm Xay B, Bun Mi Xúc, Khăm Xáo, Chăm Xỉ… là những người khá, sau này trở thành những cốt cán, một số là cán bộ lãnh đạo của báo và phát thanh. Đó là những hạt nhân cho những bước phát triển của báo chí quân đội Lào. Hơn thế, họ là vốn quý, là người phụ trách các lớp sau để đào tạo đội ngũ kế tiếp cho báo bạn. Kết quả ban đầu ấy cùng với nỗ lực của bạn sau này nữa đã chứng tỏ sự giúp đỡ của ta với bạn là có hiệu quả.

Thời ấy, quy chế về công tác chuyên gia giữa bạn và ta chưa thật đầy đủ, anh em chúng tôi được hưởng một khoản phụ cấp, như các chuyên gia ngành khác, do quân đội ta cấp, nằm trong khoản viện trợ của Việt Nam cho Lào. Đó là điều đặc biệt Việt Nam - Lào. Trong khi đó, ở trong nước, gia đình chúng tôi vẫn được hưởng nguyên lương, nên đời sống của chúng tôi được khá hơn. Sau lớp chúng tôi thì chuyên gia được bạn trả lương bằng ngoại tệ. Từ Hà Nội đi Viêng Chăn và ngược lại, chúng tôi được đi theo các chuyến máy bay vận tải quân sự, đỡ tốn kém công quỹ. Trong khi hai nước Việt - Lào còn “hạt gạo cắn đôi, cọng rau bẻ nửa” như hồi kháng chiến nghèo nàn thì như vậy là tốt lắm.

Sau hai lớp học trên, tôi được cử làm chuyên gia thường trú giúp bạn điều hành tờ báo và chương trình phát thanh quân đội trong một nhiệm kỳ ba năm rưỡi và mở thêm một lớp học nữa. Việc giúp bạn về công tác báo chí, Báo Quân đội nhân dân ta vẫn tiếp tục bằng một số lớp theo các chuyên đề. Phía bạn có rất nhiều nỗ lực, và bằng nội lực, bạn đã tiến lên nhiều mặt. Còn một nhiệm kỳ chuyên gia khác nữa thì sau này không cần thiết có chuyên gia. Báo Quân đội nhân dân Lào đã có vị trí xứng đáng trong làng báo Lào và có tín nhiệm với cán bộ, chiến sĩ.

Mối quan hệ giữa hai tờ báo quân đội Việt - Lào đã thành truyền thống tốt đẹp. Hằng năm, hai báo có phóng viên thăm nhau, trao đổi kinh nghiệm nên tình nghĩa ngày càng gắn bó. Trên thế giới có nhiều người đã nói dân tộc Lào là một “dân tộc bồ câu”. Con người thật đôn hậu, hiền lành và thủy chung, rất trọng đoàn kết, thân thiện, đến mức gây ấn tượng.

Tôi đã có dịp trở lại Viêng Chăn sau 10 năm tạm biệt. Được tin, các bạn học viên nay là đồng nghiệp vẫn tự xưng là học trò, có người không làm báo nữa vẫn tìm đến thăm hỏi, tặng quà, tổ chức những cuộc gặp gỡ thân tình, ôn lại những kỷ niệm xúc động. Vẫn như xưa, các bạn gọi chúng tôi là “xiều”, là bạn rất thân thiết. Họ nói rằng, bạn Việt Nam với Lào là “bạn cùng chết”, đó là từ một thành ngữ Lào: “Bạn cùng ăn tìm dễ, bạn cùng chết tìm khó” (phườn kin hả ngài, phườn tài hả nhạc). Mỗi cuộc chia tay của chúng tôi như một “lễ hội” nhỏ, thật vui và cảm động. Vẫn là múa lăm vông dập dìu, rượu cần nồng đượm, rồi buộc chỉ cổ tay. Hai cổ tay tôi đầy những vòng chỉ trắng các bạn buộc cho, giữ lại đến mấy ngày hôm sau. Lễ buộc chỉ cổ tay thường dành cho những người bạn quý được gọi là “xiều”. “Xiều” đã chia tay mà vẫn mong có ngày trở lại.

CÔNG BẰNG