Huyền thoại Đắk-pơ (bài 4)

Bài 4: Hành trình tìm lại Đắk-pơ

Đắk-pơ không thể rơi vào quên lãng

Không chỉ gây tiếng vang trong nước, Đắk-pơ còn gây ấn tượng mạnh ở nước ngoài, đặc biệt là tại Pháp. Nhà văn nổi tiếng Bernard Fall (Pháp) đã viết rất kỹ về Đắk-pơ và cái chết của Binh đoàn cơ động 100 trong cuốn sách “Chiến tranh Đông Dương”. Trong cuốn “Đông Dương hấp hối”, tướng Na-va cũng viết khá kỹ về cuộc bỏ An Khê rút chạy của Binh đoàn cơ động 100. Sau khi được trao trả về nước, các sĩ quan, binh lính Pháp cũng viết rất nhiều bài đăng trên báo chí nước ngoài ca ngợi khí phách anh hùng và tinh thần nhân đạo cao cả của Nhà nước, bộ đội và nhân dân Việt Nam. Có thể nói, Đắk-pơ đạt được thắng lợi trọn vẹn cả về quân sự và chính trị.

Thế nhưng bẵng đi suốt mấy chục năm không ai nhắc đến Đắk-pơ nữa, ngay cả sau giải phóng (1975) ngày kỷ niệm chiến thắng Đắk-pơ cũng không có các hoạt động. Chỉ trừ một số rất ít sách lưu hành nội bộ và một vài tờ báo địa phương có đề cập sơ lược, các sách, báo, phương tiện truyền thông cũng hầu như không nói, không viết gì nhiều về chiến thắng này.

Đồng chí Nguyễn Tự - Trưởng ban liên lạc Cựu chiến binh Trung đoàn 96 tại Bình Định tặng kỷ niệm chương chiến thắng Đắk-pơ các cựu chiến binh. Ảnh do Ban liên lạc cung cấp.

Lý giải về việc này, các cựu chiến binh Trung đoàn 96 cho rằng một phần là do ngay sau chiến thắng (tháng 10-1954), Trung đoàn 96 trong đội hình của Đại đoàn 305 tập kết ra Bắc (thực hiện hiệp định Giơ-ne-vơ) và bắt tay ngay vào nhiệm vụ mới, còn An Khê (Gia Lai) cũng chìm trong khói lửa của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.  Trung đoàn trưởng Nguyễn Minh Châu, một con người khiêm tốn, giản dị chỉ biết cống hiến, hy sinh chứ ít quan tâm đến khuếch trương chiến quả.

Đến nay, hầu như rất ít người biết về chiến thắng Đắk-pơ. Các em học sinh có thể thuộc lòng trận La Ngà diệt 59 xe quân sự và 150 tên địch; trận Tầm Vu diệt 20 xe; trận Cầy Giấy diệt tên Henry Rivire… nhưng hỏi đến chiến thắng Đắk-pơ diệt 375 xe, xóa sổ cả một binh đoàn cơ động với số quân bị loại khỏi vòng chiến đấu gần 4.000 tên thì không biết. Các nhà sử học, các nhà báo, nhà văn… đã bỏ quên một sự kiện rất quan trọng trước thềm Hội nghị Giơ-ne-vơ. Có chiến thắng Điện Biên Phủ vĩ đại thì mới có chiến thắng Đắk-pơ, nhưng nếu không có chiến thắng Đắk-pơ góp phần thì Hội nghị Giơ-ne-vơ còn giậm chân tại chỗ, cuộc chiến còn kéo dài, cán bộ, chiến sĩ và đồng bào ta còn phải hy sinh, đổ máu. 

Trong thư khen gửi quân và dân ta sau chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ, Bác Hồ đã chỉ rõ rằng: “… Thắng lợi tuy lớn nhưng mới là bước đầu…”. Một số chiến lược gia cho rằng: Pháp thua ở Điện Biên, nên phải ký đình chiến…, theo chúng tôi điều đó đúng nhưng chưa đủ. Trở lại lịch sử, nếu chỉ có Bạch Đằng mà không có Vạn Kiếp, Chương Dương, Hàm Tử (bắt sống Toa Đô) thì chúng ta không thắng được quân Nguyên. Nếu chỉ có chiến thắng Đông Đô mà không có Chi Lăng, Xương Giang, Mã Yên (chặt đầu Liễu Thăng) thì không thể đuổi được giặc Minh... Và, nếu chỉ có Điện Biên Phủ mà không có một Đắk-pơ huyền thoại thì chưa thể kết thúc cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Bởi có một thực tế là sau thảm bại ở Điện Biên Phủ, quân Pháp vẫn ngoan cố thực hiện co cụm chiến lược nhằm bảo vệ lực lượng, giằng co kéo dài cuộc chiến, cố ép ta ký Hiệp định Giơ-ne-vơ với các điều khoản có lợi cho họ. Chính điều này đã khiến cho Hội nghị đàm phán giữa ta và Pháp giậm chân tại chỗ.

Trước ngày 24-6-1954, Pháp gấp rút chuẩn bị đưa thêm 3 sư đoàn cùng nhiều VKTB hiện đại sang chiến trường Việt Nam. Ngày 25-6, Pháp đề nghị với ta lấy vĩ tuyến 18 làm điểm phân chia tạm thời. Ngày 28-6, ta công bố việc phân chia tạm thời phải được thực hiện ở vĩ tuyến 13. Nhưng phía Pháp vẫn giữ những đề nghị của họ và cuộc đàm phán một lần nữa lại giậm chân tại chỗ. Nhưng khi tin Binh đoàn cơ động 100 bị tiêu diệt bay tới Giơ-ne-vơ, phía Pháp hết sức sửng sốt vì một binh đoàn cơ động tinh nhuệ vào bậc nhất của họ đã bị xóa sổ bởi một trung đoàn của Quân đội Việt Nam chỉ trong vài tiếng đồng hồ. Chiến thắng Đắk-pơ đã buộc Pháp không dám mạo hiểm thực hiện được ý đồ bổ sung quân vào Việt Nam. Bởi họ cho rằng, tăng thêm quân vào thời điểm Binh đoàn cơ động 100 vừa bị xóa sổ là đồng nghĩa với nướng thêm quân.

Về chiến thắng Đắk-pơ, nhà sử học Dương Trung Quốc – Tổng thư ký Hội Khoa học lịch sử Việt Nam bày tỏ: “Cần thiết phải đánh giá đúng tầm vóc của chiến thắng này trong toàn bộ chiến cục Đông Xuân 1953-1954 nói chung và là chiến thắng phối hợp với Chiến dịch Điện Biên Phủ toàn thắng”.
Những chuyển động bước đầu

Hơn nửa thế kỷ đã qua đi, không ít người từng làm nên chiến thắng ngày ấy đã về với ông bà, tổ tiên, người còn cũng đã ở vào tuổi xưa nay hiếm nhưng tất cả đều đau đáu một nỗi niềm là làm sao tìm kiếm, quy tập được đầy đủ hài cốt của 149 anh hùng, liệt sĩ đã anh dũng hy sinh để làm nên một Đắk-pơ huyền thoại; đề nghị Đảng, Nhà nước phong tặng Trung đoàn 96 và cá nhân đồng chí Trung đoàn trưởng Nguyễn Minh Châu danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân; tổ chức hội thảo khoa học nhằm đánh giá đúng tầm vóc của chiến thắng Đắk-pơ trong toàn bộ chiến cuộc Đông Xuân 1953-1954; công nhận Đắk-pơ là di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia, xây dựng Tượng đài chiến thắng Đắk-pơ…

Người đi tiên phong trong thực hiện nỗi niềm mong ước ấy của các cựu chiến binh Trung đoàn 96 và nhân dân An Khê là cựu chiến binh Nguyễn Tự. Ông kể: Năm 2000, chúng tôi bắt đầu đề đạt với địa phương làm các thủ tục đề nghị Bộ Văn hóa – Thông tin công nhận Đắk-pơ là di tích lịch sử văn hóa; đề nghị Đảng, Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVT cho Trung đoàn 96. Đây được xem là việc làm quan trọng đầu tiên để đưa chiến thắng Đắk-pơ vào trang sử vẻ vang chống giặc ngoại xâm của dân tộc. Mọi chuyện ban đầu tưởng như khó khăn, nhất là về hồ sơ thủ tục, nhưng nhờ sự tích cực của địa phương, lại được các ban, ngành quan tâm nên ngày 10 tháng 4 năm 2001, Trung đoàn 96 – Liên khu 5 (hiện nay là Đơn vị 96, Đoàn 309, Binh đoàn Cửu Long) được tuyên dương danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân và ngày 22 tháng 12 năm 2001, địa điểm chiến thắng Đắk-pơ được công nhận là Di tích Lịch sử - Văn hóa. Khó có thể tả hết niềm vui sướng của các cựu chiến binh Trung đoàn 96 trước các sự kiện này.

Ông Nguyễn Tự tâm sự: “Chúng tôi đã có gần 20 năm theo đuổi để thực hiện tâm nguyện”. Cho đến bây giờ ông cũng không nhớ rõ mình đã soạn biết bao văn bản, gửi đến bao nhiêu nơi, đi đến bao nhiêu chỗ, gặp biết bao nhiêu người… để tập hợp tài liệu, hoàn chỉnh hồ sơ, đề đạt nguyện vọng đưa chiến thắng Đắk-pơ về với đúng tầm vóc và ý nghĩa lịch sử của nó. Ban liên lạc đã có người nản lòng nhưng cựu chiến binh Lê Tự vẫn động viên “Hãy biết chờ đợi và hy vọng”. Việc tổ chức lễ dâng hương kỷ niệm chiến thắng Đắk-pơ hằng năm, ban đầu thì các cựu chiến binh tự đứng ra tổ chức, rồi “kéo” địa phương vào cuộc và quy mô, tầm vóc cứ lớn dần. Cho đến năm 2004 và năm 2009, lễ kỷ niệm 50 năm, 55 năm chiến thắng Đắk-pơ đã được huyện An Khê và tỉnh Gia Lai tổ chức trọng thể. Nhân kỷ niệm 55 năm chiến thắng Đắk-pơ (24-6-1954/24-6-2009), đồng chí Lê Tự cùng Ban liên lạc Cựu chiến binh Trung đoàn 96 tiếp tục làm đơn thỉnh nguyện gửi tới Bộ Chính trị; Chủ tịch nước; Thủ tướng Chính phủ; Hội đồng Thi đua khen thưởng Trung ương và Đảng ủy – Bộ Tư lệnh Quân khu 5… đề nghị truy tặng Thượng tướng Nguyễn Minh Châu, nguyên Trung đoàn trưởng Trung đoàn 96 – Liên khu 5 danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân. Cho đến tận bây giờ, cựu chiến binh  Nguyễn Tự vẫn nhớ như in những dòng chữ trong lá đơn thỉnh nguyện. Ông viết: “Trong chiến đấu, nhiều đồng chí có thành tích đặc biệt xuất sắc và chỉ tỏa sáng trong khoảnh khắc như: La Văn Cầu, Bế Văn Đàn, Tô Vĩnh Diện, Phan Đình Giót, Nguyễn Quốc Trị… đều được Nhà nước phong tặng hoặc truy tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân. Đồng chí Nguyễn Minh Châu chỉ huy Trung đoàn 96 diệt gọn Binh đoàn cơ động 100 của Pháp, chiến thắng Đắk-pơ được Bác Hồ vui lòng khen ngợi, đã giải tỏa được tình trạng giậm chân tại chỗ của Hội nghị Giơ-ne-vơ, có ý nghĩa quan trọng chẳng những đối với Tây Nguyên mà còn đối với cả nước, góp phần kết thúc cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Đây là chiến công của Trung đoàn 96 và quân – dân An Khê, trong đó công đầu lớn nhất thuộc về đồng chí Nguyễn Minh Châu và đây cũng là thành tích đặc biệt xuất sắc, được tỏa sáng trong khoảnh khắc của đồng chí Trung đoàn trưởng…”.

Đơn gửi đi, ông Tự và các cựu chiến binh nóng lòng chờ đợi. Thế rồi đúng dịp kỷ niệm sinh nhật Chủ tịch Hồ Chí Minh 19-5, Ban liên lạc Cựu chiến binh Trung đoàn 96 tại Bình Định nhận được tin: Văn phòng Ban chấp hành Trung ương Đảng đã chính thức có ý kiến với Bộ Quốc phòng và Ban Thi đua – Khen thưởng Trung ương về việc truy tặng đồng chí Nguyễn Minh Châu, nguyên Trung đoàn trưởng Trung đoàn 96 – Liên khu 5 danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân. Tiếp đó, Ban liên lạc cựu chiến binh Trung đoàn 96 nhận được công văn số 992/BTL-CCT của Bộ tư lệnh Quân khu 5. Nội dung công văn cho biết, Đại tướng Phùng Quang Thanh, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng đã cho ý kiến chỉ đạo Tổng cục Chính trị và các cơ quan chức năng về việc thẩm định thành tích đề nghị truy tặng Thượng tướng Nguyễn Minh Châu, nguyên Trung đoàn trưởng Trung đoàn 96 – Liên khu 5 danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân, theo “Đơn thỉnh nguyện” của Ban liên lạc Cựu chiến binh Trung đoàn 96 – Liên khu 5. Hồ sơ, thủ tục đề nghị truy tặng được Ban liên lạc phối hợp với địa phương và Bộ Tư lệnh Quân khu 5 nhanh chóng hoàn tất. Và cho đến ngày 23 tháng 2 năm 2010, Thượng tướng Nguyễn Minh Châu  (Năm Ngà), nguyên Trung đoàn trưởng Trung đoàn 96 chủ lực thuộc Liên khu 5 đã được Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết ký quyết định truy tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân vì đã có thành tích đặc biệt xuất sắc trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược.

Sự ghi nhận trong các cuốn sách lưu hành nội bộ; xây dựng Đài tưởng niệm liệt sĩ Đắk-pơ; công nhận Đắk-pơ là Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp quốc gia; phong tặng Trung đoàn 96 và truy tặng Thượng tướng Nguyễn Minh Châu danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân… phần nào cho thấy Đảng, Nhà nước và nhân dân đã đánh giá, ứng xử đúng với chiến thắng này cũng như chiến công của Trung đoàn 96 và nhân dân An Khê.

Kim Lân

Huyền thoại Đắk-pơ (bài 3)

Huyền thoại Đắk-pơ (bài 2)

Huyền thoại Đắk-pơ (bài 1)