Hồn dân tộc in trong từng nét khảm

QĐND Online - Vốn là đất kinh đô xưa, huyện An Nhơn (Bình Định) tập trung nhiều làng nghề truyền thống chứa đựng nét văn hóa của một vùng đất. Một trong những làng nghề truyền thống nổi tiếng của vùng đất này là làng khảm xà cừ Cẩm Văn (xã Nhơn Hưng), với những sản phẩm được tạo nên bởi bàn tay khéo léo của những nghệ nhân tài hoa.

Vừa đặt chân đến làng nghề khảm xà cừ Cẩm Văn, chúng tôi đã cảm nhận được sự phồn thịnh của làng nghề. Tiếng cắc cụp vọng ra đều đều từ những gia đình có nghề khảm xà cừ nghe thật rộn rã. Chúng tôi ghé vào nhà cụ Trần Nhi - nghệ nhân cao tuổi nhất trong làng nghề - trong lúc ông đang hướng dẫn cánh thợ trẻ các thao tác cầm dùi, lia đục sao cho thuần thục, chính xác, nhanh nhẹn. Nhìn những động tác mà ông hướng dẫn, sự chăm chú của cánh thợ trẻ, chúng tôi đã hiểu được giá trị của mỗi sản phẩm khảm xà cừ khi được hoàn thành.

Cụ Trần Nhi (bên phải) hướng dẫn con cháu khảm những đường nét hoa văn tinh xảo.

Cụ Nhi đưa chúng tôi đi thăm xưởng khảm của gia đình với ngổn ngang sản phẩm: bàn tủ, câu liễn, bức hoành phi, đồ thờ cúng... đang được các nghệ nhân trẻ hoàn tất. Trải qua gần 70 năm gắn bó với nghề, đôi tay tài hoa của cụ đã tạo ra không biết bao nhiêu sản phẩm khảm xà cừ với những đường nét hoa văn tinh túy. Cụ Nhi thổ lộ: "Làm nghề này đòi hỏi phải kiên nhẫn, chịu khó và có chút ít năng khiếu, nếu không thì khó mà theo nghề được. Như tôi đây, đã già rồi nhưng khi vắng tiếng đục quen tai thì cũng buồn lắm". Quả vậy! Để hoàn thành một sản phẩm, nghệ nhân không chỉ làm việc bằng đôi tay, mà bằng cả khối óc, tâm hồn của mình.

Đời truyền đời, cái đẹp tinh xảo, sắc nét của nghề khảm xà cừ Cẩm Văn đã được các nghệ nhân lưu truyền và ngày một phát huy. Hầu hết nghệ nhân trong làng nghề đều học nghề từ khi tóc còn để chỏm. Anh Trần Văn Hà - 35 tuổi đời, có 22 năm tuổi nghề, nhớ lại: "Tôi học nghề của cha từ khi còn rất nhỏ. 13 tuổi tôi đã khảm được những sản phẩm có hoa văn đơn giản như: khay, đèn, đài, lư hương... Bài học nhập môn cha tôi dạy là: “Làm nghề này phải khéo léo và chịu khó học hỏi, nếu không thì dễ thất bại, bỏ nghề".

Chỉ tay vào bộ bình phong Tam Sơn vừa mới khảm xong với những nét hoa văn tinh xảo, anh Hà tâm sự: "Để khảm được những đường nét như vậy là cả một quá trình tìm tòi, nghiên cứu và tôi luyện đấy !". Không biết bao nhiêu lần anh Hà tất bật đi tham quan và học hỏi kinh nghiệm từ các làng nghề khảm ở Hà Tây, nhưng đều không học hỏi được nhiều. Thế nhưng, chỉ sau lần nhận được những tấm ảnh chụp những sản phẩm khảm xưa với những nét họa tiết, hoa văn tinh túy và sắc xảo do một người quen gửi tặng, anh mừng rơi nước mắt. Đây rồi, những hình long, lân, quy, phụng... cách điệu; những phong cảnh cổ xưa; những điển tích, điển cố với nét khảm mềm mại, tinh xảo... như đang mỉm cười cùng anh. Kết hợp với kiến thức có được từ người cha truyền lại, từ sự chịu khó đọc sách lịch sử, văn hóa, anh đã nảy ra ý tưởng đưa các hoa văn cổ và truyền thuyết lịch sử, thắng cảnh vào tác phẩm. Những sản phẩm có mẫu mã mới, mang đậm nét văn hóa Việt Nam, do chính đôi tay tài hoa của anh tạo ra đã lần lượt ra đời. Giá trị của những sản phẩm này không thể đo bằng vật chất, mà là sự kết tinh từ những tinh hoa của bao thế hệ cha ông để lại với sự miệt mài lao động sáng tạo của các nghệ nhân tài hoa, tâm huyết.

Sản phẩm và tiếng tăm của làng nghề khảm xà cừ Cẩm Văn không chỉ những người trong tỉnh biết đến mà nhiều người ở các địa phương khác như Huế, Quảng Nam, Đà Nẵng, Nha Trang, Phú Yên, Sài Gòn, Hà Nội và nhiều Việt kiều cũng tìm đến mua. Sản phẩm của làng nghề làm ra luôn cung không đủ cầu, nên người trong làng nghề làm không hết việc. Cả làng nghề hiện có 5 hộ làm với hơn 50 nghệ nhân, phần đông đều rất còn trẻ, nhưng rất tâm huyết và đều tin tưởng vào tương lai của nghề.

Hiện nay, trung bình thu nhập của một nghệ nhân khảm xà cừ khoảng 100.000 đồng/ngày. Anh Trần Văn Hùng, một nghệ nhân có thâm niên trong nghề, thổ lộ: "Nhờ làng nghề hồi sinh và phát triển trở lại, cuộc sống của gia đình tôi đã đỡ khó khăn hơn trước”