Mùa xuân ở Tây Nguyên, các loài hoa đua  nhau khoe sắc. Hoa bằng lăng tím lịm lung linh trong những cánh rừng bạt ngàn. Hoa cà phê trái mùa trắng xóa trên các triền đồi, tỏa hương thơm ngào ngạt. Nhưng mùa này, nhiều  nhất phải kể đến  loài hoa dã quỳ, đi đến đâu cũng gặp hoa dã quỳ vàng rực kín hai bên đường như chạy dài bất tận, trải về các buôn làng xa xôi, hẻo lánh. Chúng tôi  về xã Mô Rai phía Tây huyện Sa Thầy, tỉnh Kon Tum, nơi biên giới giáp với nước bạn Cam-pu-chia. Bà con các dân tộc nơi đây đang phấn khởi vui  mùa xuân mới.

Đến Mô Rai

Chiếc xe con đưa chúng tôi theo quốc lộ 14c mới được đầu tư kinh phí xây dựng  để về với xã Mô Rai, bụi đỏ  bốc lên cuốn theo xe  mịt mù.  Ngồi trên xe,  Rơ Chăm Hoa  nói với tôi: Mùa này xe còn chạy được chứ mùa mưa thì  đường chẳng ra đường, đất đỏ vữa ra nhão nhoẹt, dẻo quánh bám chặt lấy bánh xe … Có chỗ đường bị nước cuốn trôi hàng chục mét không cách nào vượt qua, xe của bộ đội nằm đường vài ngày là chuyện thường. Đường vào xã  ngoằn ngoèo, nhỏ, hẹp  uốn  lượn qua Vườn quốc gia Chư Mom Ray, cây cối xanh ngắt phủ kín đỉnh Chư Mom Ray hùng vĩ. Tiếp chúng tôi, Rơ Chăm Len,  Bí thư Đảng ủy xã cho biết:  Ông  là người dân tộc Rơ Măm  sinh ra và lớn lên tại làng Le, đi bộ đội năm 1977, năm 1983 ra quân về làm bí thư xã đoàn, rồi làm Chủ tịch Hội đồng nhân dân xã, Phó bí thư, nay là bí thư Đảng ủy xã. Suốt  hơn 20 năm làm cán bộ địa phương, ông đã được chứng kiến nỗi khổ của bà con trước đây cũng như sự phấn khởi, mừng vui khi quê hương ông đổi mới từng ngày.

Chỉ huy đơn vị 78 thăm hỏi bà con dân tộc Rơ Măm.

Mô Rai là một trong những xã đặc biệt khó khăn của huyện Sa Thầy tỉnh Kon Tum,  trong kháng chiến xã có nhiều thành tích đã được tặng danh hiệu cao quý Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân. Nói là xã đặc biệt bởi  những yếu tố mà nhiều người chưa biết. Chẳng hạn, diện tích đất tự nhiên của xã Mô Rai là 1.580 km2, lớn hơn diện tích đất  tự nhiên của nhiều tỉnh, thành phố, như Thành phố  Hải Phòng (1520,7km2), thành phố Đà Nẵng (1.257,3km2), thành phố Cần Thơ (1.401,6 km2), tỉnh Vĩnh Phúc (1.231,64km2), tỉnh  Thái Bình (1.546,5km2), tỉnh Ninh Bình (1.392,4km2), tỉnh Vĩnh Long (1.479,1km2…Và rộng gần gấp đôi diện  tích đất tự nhiên của tỉnh Hà Nam (859,7km2) và tỉnh Bắc Ninh ( 823,1km2). Dân số xã Mô Rai  cũng  chỉ có khoảng 2.030 khẩu với hơn 500 hộ gia đình.  Xã chỉ có  hai dân tộc anh em sinh sống đó là dân tộc Rơ Măm (một trong 2 dân tộc ít người nhất Việt Nam,  hiện  chỉ có khoảng  100 hộ với 399 khẩu sống tập trung tại làng Le), còn lại là bà con dân tộc Jơ Rai. Xã Mô Rai còn có đặc biệt nữa là có đường biên giới dài tới  95km.  Xã  chỉ có một tuyến đường quốc lộ duy nhất chạy qua dài  đến  hơn 100km .           

Trên đường về xã Mô Rai, thỉnh thoảng chúng tôi lại gặp những chiếc xe gắn máy chở lỉnh kỉnh đầy hàng hóa, chạy vào. Đại tá Hồ Đăng Hệ, Chính ủy Đoàn kinh tế - Quốc phòng 78 nói với tôi: Đấy là nhân viên của “Công ty 2 sọt” đang chở hàng vào giao cho những gia đình công nhân của chúng tôi đấy. Anh giải thích: Xã Mô Rai chưa có chợ hoạt động nên từ khi con đường này được thông tuyến, anh em công nhân và bà con trong xã có nhu cầu mua bán hàng hóa phải ra trung tâm huyện lỵ Sa Thầy mới mua được, nhất là hàng hóa tiêu dùng hằng ngày. Nhưng từ trung tâm huyện vào đến xã xa khoảng 60km nên không phải lúc nào cũng đi được. Có cầu là có cung. Từ đó tại trung tâm huyện đã hình thành một số người có xe máy chuyên môn chở hàng hóa vào xã cho bà con. Ai có nhu cầu hàng hóa gì chỉ cần gọi điện thoại ra trung tâm huyện đặt hàng thế là gần trưa đội quân xe máy sẽ mang hàng vào giao tận nơi. Nhà nào có hàng hóa cần trao đổi, mua bán, đội quân này sẽ mua và chở ra trung tâm huyện để bán…Mỗi chiếc xe máy đều có 2 chiếc sọt đựng hàng hóa  hai bên, vì vậy mà anh em gọi  đây là  nhân viên của Công ty 2 sọt.

Mô Rai đón mùa xuân mới

Ông A Dói Chủ tịch Hội Nông dân xã Mô Rai cho biết: Trước đây đời sống của bà con khó khăn lắm, không biết trồng lúa nước, chỉ tỉa đậu, bắp,  trồng khoai, sắn để ăn, quanh năm luẩn quẩn trong rừng, cái đói, cái nghèo cứ bám chặt  lấy dân làng. Từ khi có bộ đội đơn vị 78 về đến nay bà con mới bớt khổ. Bộ đội mở đường giao thông, khai phá đất đai cho bà con sản xuất, hướng dẫn bà con trồng lúa nước, trồng cây ăn trái, trồng cây cao su, chăn nuôi gia súc, gia cầm. Hiện nay trong xã bà con đã trồng được gần 30ha lúa nước, năng suất cao, hơn 60 hộ gia đình nhận khoán chăm sóc cao su, có 47 thanh niên địa phương đã vào làm công nhân đơn vị 78, lương bình quân hơn 2 triệu đồng/người/tháng. Hiện nay, xã đã có hàng chục hộ gia đình đang phát triển cao su tiểu điền. Cái đói, cái nghèo đang  được đẩy lùi.

Nghệ sỹ tý hon ở Tây Nguyên.

Ông A Ren, Thôn trưởng, phấn khởi nói với chúng tôi, làng Le  có 100% đồng bào người dân tộc Rơ Măm  sinh sống, được Nhà nước hỗ trợ nhiều mặt nên đời sống bà con đã khá hơn rất nhiều. Giờ đây xã Mô rai đã có  hệ thống trường học được xây dựng đến tận từng làng. Có  trạm y tế để chăm lo sức khỏe cho nhân dân, đời sống bà con ổn định , tất cả các cháu đều được đến trường, xã được đơn vị 78 giúp đỡ kinh phí  đầu tư xây dựng một trường tiểu học nội trú ngay tại xã. Làng Le đã có một cháu đang học đại học. Mô Rai  đã gần hơn với bên ngoài, kinh tế-xã hội đã từng bước chuyển mình đi lên.

Đại tá Hồ Đăng Hệ nói với tôi: Trước đây, lúc đơn vị mới đến, bà con không biết Tết Trung thu, cũng không biết Tết Nguyên đán là gì, không biết bánh chưng, bánh tét… Chúng tôi đưa bộ đội đến từng gia đình gặp gỡ, giải thích để bà  con hiểu.  Mấy năm gần đây, Tết nào chúng tôi cũng tổ chức gói bánh chưng tặng cho bà con mỗi hộ 2 chiếc, tặng  cho mỗi thôn, làng một con heo, bộ đội đến cùng với  thanh niên trong làng mổ heo, cùng dân làng tổ chức  ăn Tết tập thể. Đến nay, bà con dân tộc thiểu số ở xã Mô Rai đã biết thế nào là Tết cổ truyền của dân tộc. Đơn vị cũng tặng cho mỗi hộ gia đình trong xã một tấm ảnh Bác Hồ và một lá cờ Tổ quốc. Tết Canh Dần vừa qua chúng tôi cũng  gói bánh chưng tặng cho bà con, cùng bà con đón mừng năm mới.

Rơ Chăm Len, Bí thư Đảng ủy xã cũng nói với tôi: “Xã Mô Rai đã  khá hơn rất nhiều, điện lưới Quốc gia đã về đến tận các hộ gia đình, có đường giao thông liên thôn, có điện thoại di động,  85%  số hộ có xe gắn máy, 95% số hộ có ti vi, đã có 7 hộ giàu. Hộ nghèo, đói đã giảm nhiều, những phong tục lạc hậu đã giảm hẳn. Xã đã  xây dựng được  2 làng là điểm sáng văn hóa vùng biên. Lễ hội truyền thống của đồng bào dân tộc được khôi phục và phát triển. Đời sống của xã đã có nhiều chuyển biến nhưng vẫn còn khó khăn lắm. Tuy nhiên, những năm vừa qua xã đã được  đơn vị 78 và các đơn vị khác hỗ trợ rất mhiều, bộ đội luôn sát cánh cùng địa phương  nên  chúng tôi cũng yên tâm”.

Mô Rai đã từng bước chuyển mình đi lên, kinh tế-văn hóa-xã hội đã  khác xưa lắm rồi. Vùng đất anh hùng đã đi vào lịch sử, tiềm năng phát triển kinh tế đang được đánh thức, cơ cấu cây trồng, vật nuôi đang được chuyển dịch phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng và khí hậu của vùng biên, cây công nghiệp đang lấn dần những vùng đất “chết” … Đó là sự vận động  phát triển đi lên. Tuy nhiên để tiềm năng du lịch của Mô Rai sẵn có như: Khu bảo tồn thiên nhiên, Vườn Quốc gia Chư Mom Ray với cánh rừng nguyên sinh có hệ động vật, thực vật phong phú;  đỉnh  Chư Mom Ray  cao nhất dãy Trường sơn hùng vĩ; dòng sông Sa Thầy  bắt nguồn từ đỉnh  núi Ngọc Rinh Rua uốn lượn quanh  có nhiều thác nước  từ trên cao đổ xuống, trông xa như những dải lụa lấp lánh  nổi bật giữa phong cảnh thơ mộng của núi rừng…vẫn  còn vắng vẻ, heo hút lắm,  chưa được khai thác phục vụ du lịch… là điều còn  trăn trở  của lãnh đạo địa phương.

Để Mô Rai phát triển, còn nhiều vấn  đề phải bàn. Nhưng theo chúng tôi, cần  ưu tiên phát triển đường giao thông, khai thác tiềm năng đất đai, phát triển cây công nghiệp, đầu tư vốn cho bà con… Tôi nhớ mãi câu nói của Bí thư Đảng ủy xã Rơ Chăm Len lúc chia tay: Hôm khánh thành đường điện, đưa điện lưới Quốc gia về làng,  bà con mừng rơi nước mắt…

Không vui mừng sao được, hàng trăm năm nay người dân nơi biên giới này  ước ao mãi cũng chưa  thấy điện. Mùa xuân này, ánh điện Quốc gia đã bừng sáng cả vùng rừng sâu biên giới, soi sáng khắp bản, làng, có ti vi theo dõi thời sự trong ngày, có điện thoại di động liên lạc ra thế giới… Cùng với nhân dân cả nước, bà con các dân tộc xã Mô Rai đang bước vào mùa xuân mới yên bình, hạnh phúc.

Bài và ảnh: Bùi Ngọc Nội