QĐND Online - Xã chỉ có hơn 3.500 dân, chia làm hai thôn tách bạch sống bên chân Đèo cả, một thôn chuyên làm nghề biển và thôn còn lại chỉ biết sống bám đá. Quanh năm với mỗi cái nghề bửa đá kiếm cơm, cái nghề mà chính quyền chưa cho phép, nhưng hầu hết người dân thôn Hảo Sơn, xã Hòa Xuân Nam (Đông Hòa – Phú Yên) thì ngược lại, mặc cho với họ “cái chết đã được báo trước”.

Gạo từ… đá

Cách trung tâm xã chừng 10 cây số, chạy dọc theo Quốc lộ 1A, từng dãy núi đá uốn khúc đập vào cái nhìn của người đi đường. Bên chân núi đá thỉnh thoảng nhấp nhô bóng phu đá xa xa mờ ảo, nếu nhìn bằng mắt chỉ có thể đoán ra qua những tấm bạt che nắng và tiếng đục đá lách cách vọng xa của những thợ chẻ đá đang miệt mài trong đó. Cùng bác xe thồ lượn vòng gấp khúc để cảm nhận được số người làm nhiều, ít dưới mỗi chân núi, chúng tôi có mặt tại mỏ đá của bà Võ Thị Nga, thôn Hảo Sơn. Ở mỏ đá của bà Nga có đến hơn 30 thợ chẻ đá làm việc mỗi ngày.

Công việc thường ngày của một thợ bửa đá

Anh Nguyễn Quang 40 tuổi, trú tại thôn Hảo Sơn cho biết: “Dãy núi đá này hình thành các mỏ đá rải rác từ những năm 1975. Ban đầu các mỏ đá đều nằm dưới chân đường Quốc lộ 1A, người dân khai thác đá ở đây đến nay đã gần 40 năm, chúng tôi là lứa con cháu đến lập nghiệp ở đây, trừ những ngày ốm đau ra thì quanh năm đến đây bửa đá kiếm ăn. Gạo từ đá mà ra cả đấy…”.

Anh Trịnh Đức Lộc, mới chỉ 35 tuổi nhưng đã có đến 20 năm làm nghề chẻ đá, anh pha trò bằng thơ: “nắng mưa là bệnh của trời, chẻ đá nuôi người là nghiệp, bà con ơi!”. Anh Lộc cũng như bao người khác, đều có thân hình ốm xom, nước da đen nháy, đôi mắt trắng bạc và hầu như bao nguồn dinh dưỡng trong thân thể họ dồn hết về để nuôi đôi tay cứng chắc. “Tay cứng mới chọi nổi đá, mới bửa nứt những tảng lớn kia, rồi lại bốc đá lên xe, thế mới thành gạo được”, anh Quang xen vào.

Dù biết leo lên đến những nơi có người đang chẻ đá họ sẽ nghĩ rằng mình đánh đu với số phận, nhưng rồi chúng tôi cũng cố lấy hết sức mình để men theo các hòn đá nhỏ, leo lên những rặng đá khổng lồ mới nhìn thấy bóng dáng các phu đá đang dương vai hạ búa để bửa những tảng đá lớn đã đục thành đường rãnh trước đó.

Anh Nguyễn Nhật Ân 25 tuổi, cái tuổi được liệt kê là nhỏ nhất đoàn thợ chẻ đá tại mỏ đá bà Nga chia sẽ: “Dù biết tuổi thanh niên không nên đốt sức vào những mỏ đá như thế này, nhưng thanh niên ở làng này nếu ko đi xa thì cũng chẳng có nghề gì mà làm cả. Ruộng nương thì quá ít, ở nhà chỉ mấy người phụ nữ cũng không đủ cho họ làm, sinh ra là đàn ông không đi xa cũng lên mỏ đá này thôi”.

Lơ cho dân kiếm cái ăn

Anh Nguyễn Duy Phùng, Bí thư Đảng ủy xã nói: “Thực ra ở dọc cái dãy núi đá bà Ứng này trước đây thuộc rừng cấm Quốc gia, giờ đổi tên thành rừng đặc dụng, đều nằm trong quy định cấm khai thác của tỉnh Phú Yên. Nhưng rồi, ruộng ít, dân đói, thất nghiệp triền miên, xã sống bằng 100% ngân sách từ huyện nên việc cấm người dân Hòa Xuân Nam không được khai thác đá chẻ là không thể. Vậy nên chúng tôi cũng lờ đi cho dân họ kiếm cái ăn”.

Chị Lê Thị Lan, Trưởng phòng thống kê xã tiếp lời: “Xã này chỉ có 2 thôn với 896 hộ dân mà đất ruộng chỉ có 317m/khẩu, ruộng lúa lại không năng suất. Trong khi đó, với nghề khai thác đá chẻ thì cho thu nhập 1-3 triệu/hộ/tháng nên người dân ở đây đổ xô vào núi đá kiếm sống chứ cấm nghề đá của họ thì họ lại lên rừng chặt gỗ đốt than, lại càng hiểm họa hơn”.

Không sai với sự tìm hiểu của chúng tôi trước đó, hầu hết các thợ chẻ đá đều có cùng tâm sự rằng: “Khai thác đá chẻ là rất nguy hiểm, nhưng giờ không làm đá thì chỉ có lên rừng đốt than để kiếm sống chứ ở địa phương này không còn cái nghề nào khác!?”.

Anh Nguyễn Văn Hiệu 42 tuổi, trú thôn Hảo Sơn chia sẻ: “Ở đây cứ nhà nào có con đi học, có nuôi người già, bênh tật đều phải vào núi đá kiếm sống hết. Nhà tôi có 3 đứa con đang đi học mà lúa thì một mùa chỉ đủ vài tháng ăn, một thân tôi đi chẻ đá nhưng ở nhà đang có 6 miệng ăn, kinh tế khó khăn nê dù biết nghề này nguy hiểm nhưng không làm lấy gì mà nuôi vợ, nuôi con?”.

Theo lời chị Lan, văn phòng thống kê xã Hòa Xuân Nam kể lại: “Một vài năm lại đây dọc dãy núi đá thuộc địa phận của xã lại hình thành các cai đá (chủ mỏ đá – PV) tư nhân. Họ là những người có tiền, tự nhận những mỏ đá gần vệ đường lại có nhiều đá đẹp làm mỏ đá của mình rồi thu hút những phu đá nhà nghèo về khai thác tại mỏ của họ. Nhóm người nghèo đó sẽ được ứng lương đầu tháng với điều kiện là khai thác tại mỏ đó và bán với giá rẻ hơn 500 – 1000 đồng/viên cho đến khi trừ đủ số tiền đã ứng trước đó”.

Được biết, từ một chủ mỏ đá lại đẻ ra rất nhiều ông cai thầu đá sau đó, tự chúng móc nối với nhau để thu hút nhóm người nghèo đến chẻ đá. Để có tiền lo cho con ăn học, có nhiều người dân cũng đành chấp nhận ứng tiền về nộp học cho con và nai lưng ra bửa đá để trừ nợ.

Mỗi thành viên chẻ đá cật lực mỗi ngày cũng thu được trên dưới 100 nghìn đồng, cũng có những người dân vì không đủ sức chẻ đá họ đã đến tận các mỏ đá nhặt những viên đá bể rồi dùng sức mình gồng gánh đến khi chất thành đống thì thuê xe ba gác chở đi tiêu thụ.

Cái chết chực chờ!

Dọc đoạn đường ở ga Hảo Sơn, gần nơi đón ánh mặt trời đầu tiên mặc dù chỉ mới 8 giờ sáng nhưng dưới cái nắng gắt rát da thịt, những người thợ chẻ đá vẫn miệt mài làm việc. Anh Nguyễn Hòa 42 tuổi, người ở xã Hòa Xuân Đông đang chẻ đá tại mỏ đá thôn Phú Khê kể lại: “Tui làm nghề bửa đá này từ khi mới 14 tuổi và cũng từ đó đến nay không làm nghề nào khác nên cũng có kinh nghiệm tránh nguy hiểm đá đè cho mình. Từ việc canh thời tiết, đến đoán tảng đá rơi, rồi bửa đá cho dễ vỡ… đều có quy trình hết, nếu không thì coi như là cái chết được báo trước từng ngày”.

Theo anh Hòa, chuyện tai nạn chết người dưới hầm đá chẻ đã không ít trong mấy năm qua, còn chuyện đục đẽo, chẻ, bửa đá gây toạc da máu chảy, đá lăn gãy chân thì thường xuyên như cơm bữa.

Rèn dụng cụ chuẩn bị bửa đá ca chiều

Khi nhắc đến những tai nạn chết người do đá đè, Bí thư Đảng ủy xã Nguyễn Duy Phùng tâm sự: “Xã đang có gần 60 hộ nghèo đều rơi vào thôn Hảo Sơn, trước đây chủ yếu họ đổ xô lên rừng đốt than, giờ kiểm lâm làm khắt khe quá nên họ chuyển sang nghề chẻ đá. Một cái nghề hết sức thủ công, tự phát, không bảo hiểm, chỉ dừng bằng tay bửa đá, rồi chẻ chúng ra chứ nếu dùng mìn nổ để khai thác như các địa phương khác thì tránh đâu được hiểm họa chết người triền miên”.

Đứng dưới Quốc lộ 1A, đoạn ga Hảo Sơn nhìn vào các mỏ đá do người dân tự tạo ra, dày chi chít và chia ranh giới khai thác bằng những tảng đá to “để giành”. Phía trên cao chót vót đang có một nhóm khoảng 5 người (nếu đem gộp lại cũng chỉ bằng 1/10 tảng đá) đang cố hết sức để bẩy tảng đá lớn lăn xuống vựa đường rồi cùng nhau ngồi chẻ. Dưới lòng đường dòng xe Bắc – Nam vẫn bon bon lăn bánh, cả xe khách cho đến những chiếc xe công vụ khác, ai ai cũng ló đầu ra nhìn cảnh có sức người sỏi đá cũng thành cơm trên chót vót núi đá kia. Hiểm họa vô chừng, từ cái nhìn đến cái hú vía khi thấy tảng đá bắt đầu lăn…

Box: “Xã mới chỉ thống kê được 103 người dân Hảo Sơn chuyên làm nghề chẻ đá có tay nghề lâu năm, còn người các xã khác về đây chẻ đá thì lủ khủ không tính hết. Lao động thì nhiều mà địa phương không quản được, chính quyền các cấp cần sớm có một chủ trương quy hoạch khai thác tài sản có giá trị này, nhằm giải quyết việc làm cho nhân dân. Nếu không, cứ kéo dài tình trạng này thì nhà nước mất ngân sách, nhân dân không an toàn”, Bí thư Đảng ủy xãNguyễn Duy Phùng nói.

Lý Hương