QĐND - Dầu khí không chỉ làm đổi thay công nghiệp mà còn cả với nông nghiệp. Dòng khí từ biển khơi mang về cùng sự ra đời của Nhà máy Đạm Phú Mỹ và Cà Mau đã giúp người nông dân cả một vùng Đồng bằng sông Cửu Long phì nhiêu được hưởng lợi rất nhiều. Bài toán an ninh phân bón, phải phụ thuộc nước ngoài nhập khẩu phân đạm cũng không còn nữa…

Mong chờ nửa thế kỷ

Từng là người đã tham gia xây dựng Nhà máy Đạm Cà Mau từ những ngày đầu,  anh Hoàng Trọng Dũng, Phó tổng giám đốc Công ty cổ phần Phân bón Dầu khí Cà Mau (còn gọi là Nhà máy Đạm Cà Mau), một trong hai nhà máy phân bón thuộc Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam thấu hiểu đoạn trường của việc ra đời một nhà máy đạm. Xuất thân từ nhà nông, anh Dũng vẫn nhớ như in cái thời hợp tác xã, ở xứ Thanh quê anh, nhà nhà chờ đón phân đạm Liên Xô. Các cụ nói “nhất nước, nhì phân”, nhưng mong muốn có đủ phân đạm, không phải nhập khẩu từng là giấc mơ xuyên qua nhiều thập kỷ.

Công nhân nhà máy vận chuyển phân đạm hạt đục. Ảnh: Nguyên Minh

Thời chống Mỹ, ở miền Bắc, chỉ có duy nhất một Nhà máy Phân đạm Hà Bắc do Trung Quốc viện trợ, đang chạy thử thì bị Mỹ ném bom phá hoại, đến năm 1973 mới khôi phục, nhưng sản lượng rất ít, phần lớn phân bón vẫn phải nhập khẩu. Ước mơ có thêm những nhà máy phân bón từng thôi thúc bao thế hệ người Việt Nam, trong đó có những người làm dầu khí.

Ông Lê Xuân Tùy, nguyên cán bộ Đoàn Địa chất Xuân Thủy 36N, kể: “Vào khoảng năm 1973, khi khoan giếng khoan 102 tại Xuân Thủy, Nam Định, chúng tôi phát hiện khí thiên nhiên áp suất cao, ai cũng rất mừng vì nguồn khí này có thể cho ra đời dự án nhà máy đạm 600 tấn amoniac/ngày, đặt tại Núi Đính (Ninh Bình) do Liên Xô giúp đỡ. Nhưng dự án không thành vì… khí ít quá".

Ngay cả khi đất nước đã hòa bình, cũng chưa thể làm thêm nhà máy đạm ngay. Phải đến năm 1986, khi Vietsovpetro khai thác những tấn dầu đầu tiên, giấc mơ xây dựng nhà máy phân đạm từ khí mới được “tái khởi động”. Nghị quyết số 15-NQ/TW ngày 7-7-1988 của Bộ Chính trị nêu rõ: “… sử dụng khí đồng hành mỏ Bạch Hổ và các mỏ khác để sản xuất phân đạm, phát điện và phục vụ đời sống nhân dân”.

Nhà máy phân bón dầu khí đầu tiên

Từ năm 1995, Dự án xây dựng Liên hợp điện-đạm tại Phú Mỹ (Bà Rịa-Vũng Tàu) được triển khai với nhà máy phân đạm công suất 740.000 tấn urea/năm, sử dụng công nghệ của Đan Mạch) để sản xuất khí amoniac và I-ta-li-a. Đây là các công nghệ hàng đầu trên thế giới.

Kỹ sư Cao Tùng Sơn, Phó tổng giám đốc Vietsovpetro, nguyên Giám đốc đầu tiên của Nhà máy Phân đạm Phú Mỹ nhớ lại: “Việc lựa chọn những công nghệ tiên tiến nhất khi xây dựng nhà máy phân đạm đầu tiên đã thể hiện rõ tư duy chiến lược của ngành dầu khí, muốn góp phần cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp bằng sản phẩm tiên tiến nhất”.

Khi tiến hành kêu gọi đầu tư, dự án Nhà máy Đạm Phú Mỹ cũng gặp phải không ít khó khăn. Chi phí đầu tư lớn, 445 triệu USD, thế giới và khu vực vừa trải qua cuộc khủng hoảng tài chính (1997-1998), giá phân bón thế giới xuống thấp, độ rủi ro cao, các nhà đầu tư nước ngoài không mặn mà hoặc đặt ra nhiều điều kiện mà Chính phủ khó chấp nhận. Nhưng có thực mới vực được đạo, ngành dầu khí đã kiến nghị với Chính phủ về phương án tự đầu tư được chấp nhận làm chủ đầu tư.

Chỉ sau 3 năm xây dựng, ngày 4-6-2004, nhà máy có sản phẩm urea đầu tiên. Không những đúng tiến độ, nhà máy còn tiết kiệm chi phí đầu tư tới 65 triệu USD. Việc tập đoàn tự vay vốn, tự đầu tư xây dựng khu Khí-Điện-Đạm Phú Mỹ và Khí-Điện-Đạm Cà Mau quả là một hướng đi mạnh dạn, táo bạo nhưng cũng đầy trách nhiệm chính trị.

Thời gian càng lùi xa càng thấy rõ hiệu quả kinh tế vô cùng to lớn của các nhà máy phân bón dầu khí trong sự công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn. Chỉ sau 4 năm hoạt động, đến cuối năm 2008, vốn vay cho dự án đã được hoàn trả xong và đến nay, nhà máy đã cán mốc sản lượng 8 triệu tấn, đáp ứng khoảng 30% nhu cầu phân đạm của cả nước, làm lợi cho Nhà nước hàng tỷ USD do không phải nhập khẩu phân bón.

Nhà máy thứ hai: Không còn nhập khẩu phân bón

Một năm sau ngày đường ống dẫn khí PM3-Cà Mau hoàn thành, ngày 26-7-2008, nhà máy phân bón dầu khí thứ hai - Nhà máy Đạm Cà Mau được khởi công. Ông Nguyễn Đức Thành, Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Phân bón Dầu khí Cà Mau kể lại bối cảnh ra đời nhà máy lúc bấy giờ. Tuy đã có “đạm Phú Mỹ” nhưng nhu cầu phân bón của nước ta lúc đó vẫn rất cao, lên đến hơn 1,7 triệu tấn/năm, nhưng sản xuất trong nước chỉ mới đáp ứng khoảng 50%. Tại vựa lúa Đồng bằng sông Cửu Long, nơi có nhu cầu phân đạm cao nhất thì lại chưa có nhà máy nên phải lệ thuộc phân nhập khẩu. Cứ vào mùa, thương lái ép giá phân bón tăng vọt. Vì thế, sự ra đời của đạm Cà Mau còn có vai trò lớn hơn cả đạm Phú Mỹ, vừa khai thác tốt dòng khí trên vùng biển chồng lấn (nếu không sẽ phải xuất khẩu với giá rẻ), vừa góp phần cân bằng nguồn cung phân bón cho cả vùng Tây Nam Bộ rộng lớn.

Sau 42 tháng thi công, lắp đặt, ngày 29-1-2012, nhà máy đã chính thức đi vào hoạt động. Nhà máy vận hành đã 3 năm, nhưng đến thăm nhà máy, ở từng chiếc van, từng mối hàn, chúng tôi đều bắt gặp dấu niêm phong, chữ ký mang tên từng người thợ, người giám sát. Đúng là một cách quản lý “Made in Dầu khí”, chặt chẽ đến từng mối hàn, từng ốc vít đều quy trách nhiệm. Có lẽ nhờ thế mà nhà máy có tốc độ xây lắp nhanh nhất tại Việt Nam và còn tiết kiệm gần 200 triệu USD. “Chặt tới mức có lần nhà thầu nước ngoài đưa sang 20 thợ hàn bậc cao, nhưng chúng tôi khảo sát và loại tới 17 “ông” - Kỹ sư Hoàng Trọng Dũng kể. Đến nay, nhà máy đã hoạt động đạt 100% công suất thiết kế, cung cấp liên tục gần 2 triệu tấn sản phẩm urê mang thương hiệu mới “Hạt ngọc mùa Vàng”. Đạm Cà Mau đã trở thành lựa chọn số 1 của nông dân miền Tây Nam Bộ với 60% thị phần.

 Đi trước với công nghệ xanh

Vì sao chỉ 3 năm bước vào thị trường, đã có tới 60% nông dân chọn đạm Cà Mau? Theo Kỹ sư Hoàng Trọng Dũng, có hai nguyên nhân: Gần nông dân, hiểu nông dân và hướng tới công nghệ xanh.

Người dầu khí tưởng như chỉ giỏi tìm dầu, hút khí nhưng khi nhập cuộc thương trường lại cần mẫn đến từng cánh đồng, lội qua từng nẻo kênh rạch, xây dựng hệ thống phân phối chằng chịt. Tham gia chương trình xóa cầu khỉ, đạm Cà Mau xung phong làm tới 1.400 chiếc, vừa làm, vừa tạo cầu nối đưa hạt đạm về khắp bưng biền. “Người bán hàng ai cũng muốn bán thật nhiều hàng. Nhưng tui thấy các cô chú đạm Cà Mau thiệt chân tình, tư vấn cho tụi tui bón đúng cách, không bón nhiều, bón thừa. Đúng là bạn của nhà nông, chơi được” - Tham dự cuộc hội thảo do nhà máy tổ chức cùng hơn 600 nông dân, ông Nguyễn Văn Sáu-xã Hưng Hà, huyện Tân Hưng, tỉnh Long An ngợi khen. Mấy năm qua, nhà máy đã đi khắp miệt vườn, tổ chức rất nhiều cuộc hội thảo, tư vấn cho hàng vạn nông dân như thế.

Còn về công nghệ xanh, ông Lê Mạnh Hùng, Phó tổng giám đốc Tập đoàn Dầu khí Việt Nam, nguyên Trưởng ban Quản lý Dự án cụm Khí Điện Đạm Cà Mau cho biết, ngay từ đầu, chúng tôi muốn chọn sản xuất đạm hạt đục, một công nghệ chưa nhà máy nào ở Việt Nam sản xuất. Công nghệ tiên tiến nhất được lựa chọn.

Cầm trên tay ba chiếc lọ nhỏ chứa 3 loại phân đạm mang 3 màu “đen”, “trắng, “nâu”, ông Nguyễn Đức Thành giãi bày với chúng tôi về mong muốn cùng nông dân xây dựng một nền nông nghiệp xanh, sạch, giá trị cao. Những người dầu khí ngay từ khi xây dựng nhà máy đã trăn trở phải làm sao thực hiện được điều đó. Có một thực tế, phân đạm là thứ không thể thiếu trong gieo trồng nhưng nếu dùng loại phân truyền thống, lâu ngày sẽ khiến đất bị chai, bạc màu. Vì thế, cùng với công nghệ đạm hạt đục, nhà máy đã sản xuất được loại đạm “đen”. Phía ngoài màu đen là lớp hữu cơ bọc lấy bên trong là hạt đạm đục nguyên thủy. Với loại đạm này, đất sẽ được bồi bổ, cây cối cũng tốt hơn. Nhà máy còn kết hợp với viện nghiên cứu của GS Nguyễn Lân Dũng sản xuất thêm loại phân vi sinh rất hữu ích cho cây trồng. Vẫn chưa hài lòng, nhà máy còn muốn sản xuất thêm phân đạm “xanh”, nghĩa là sẽ bọc thêm một lớp hữu cơ nữa để nó phân giải chậm hơn tới 25-40%, giúp tiết kiệm cho nông dân hơn nữa. Nhà máy cũng đã suy nghĩ tới việc sử dụng củi trấu, rơm rạ thừa tại chỗ để làm phân vi sinh, không còn cảnh “coi khói đốt đồng đường mòn xưa dãi nắng dầm mưa”.

Ông Nguyễn Đức Thành cho biết thêm, nhà máy đã ký kết với Công ty Cổ phần Bảo vệ Thực vật An Giang, mời nông dân đến từ những cánh đồng lớn tham gia hợp tác. Nếu chỉ bán hạt đạm cho nông dân thì đơn giản quá. Hạt đạm giờ đây, từ bàn tay người dầu khí đến nông dân đang được gắn với chuỗi giá trị liên kết. Làm sao để người nông dân sẽ làm ra sản phẩm sạch và có giá trị gia tăng cao như một giống lúa ở Nhật cho gạo ngon có giá bán cao gấp 13 lần bình thường. Hay nhờ chuỗi liên kết, rồi nông dân sẽ phải hướng tới mô hình như ở Ixraen, trồng cây chất lượng cao, bón phân gì, lúc nào, bón bao nhiêu đều qua hệ thống máy tính kết nối gửi về nhà máy.

Ông Phạm Văn Dư, Phó cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) đánh giá, theo kết quả nghiên cứu của Cục Trồng trọt, đạm hạt đục Cà Mau chậm tan hơn và cho hiệu quả tác dụng lâu bền hơn trên cây lúa, vừa chống thất thoát đạm, đồng thời giúp cây lúa có thời gian hấp thu dinh dưỡng tốt nhất, giúp nông dân tiết kiệm được 10% lượng phân bón.

Giờ đây, miền Bắc có đạm Hà Bắc, Ninh Bình, miền Đông Nam Bộ có đạm Phú Mỹ, miền Tây Nam Bộ có đạm Cà Mau, nền nông nghiệp nước nhà đã tự chủ được nguồn phân bón, không còn nhu cầu nhập khẩu, không còn cảnh nông dân phấp phỏng lo thương lái ép giá phân bón. Bài toán “nhất nước nhì phân” đã được hóa giải. Có được điều đó chính là nhờ bàn tay, khối óc người thợ dầu khí đã đi qua những chặng đường rất ngắn, chỉ trong mươi năm hiện thực hóa giấc mơ kéo dài hàng thế kỷ, góp sức làm xanh tươi hơn những cánh đồng từ dòng khí thiên nhiên - dòng sữa từ biển Mẹ Tổ quốc.

Bài 4: Thế đứng trên biển

Ghi chép của NGUYÊN MINH

Bài 1: “Đi nhanh” trong gió đổi mới


Bài 2: Luồng sinh khí biển làm đổi thay cực Nam Tổ quốc