QĐND - Bình Thuận có diện tích và sản lượng thanh long lớn nhất cả nước. Thanh long không chỉ là cây xóa đói, giảm nghèo mà đã trở thành cây làm giàu của người nông dân. Tuy nhiên, hiện nay trái thanh long rớt giá thê thảm cộng với diện tích phát triển quá nhanh, phá vỡ quy hoạch, đặt người trồng thanh long vào nguy cơ thua thiệt!

Phát triển “nóng” vượt quy hoạch

Thanh long mất giá nhưng người dân Bình Thuận vẫn mở rộng thêm diện tích.

Đến cuối tháng 6-2014, diện tích trồng thanh long của tỉnh Bình Thuận đã lên đến 22.758ha, vượt 7.758ha so với quy hoạch đến năm 2015. Sáu tháng đầu năm, trên địa bàn tỉnh đã có 2.188ha cây thanh long được trồng mới. Điều lo ngại nhất là trong đó có 543ha được trồng trên đất quy hoạch trồng lúa. Cây thanh long được bà con nông dân đánh giá là cây trồng có giá trị kinh tế cao số một của Bình Thuận. So với trồng lúa, 1ha trồng thanh long cho lợi nhuận gấp gần 10 lần. Vì thế những năm qua ở Bình Thuận mới xảy ra tình trạng nhà nhà, người người trồng thanh long. Hàm Thuận Nam là huyện có diện tích thanh long lớn nhất tỉnh, với 11.528ha. Trưởng phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Hàm Thuận Nam Nguyễn Văn Phúc nói: “Nếu Hàm Thuận Nam không có thanh long thì là huyện nghèo nhất tỉnh, nhưng từ khi có thanh long trở thành huyện giàu nhất tỉnh”. Đi đến đâu trong huyện chúng tôi cũng thấy bên cạnh những vườn thanh long tươi tốt là những vườn thanh long mới được trồng. Trên đường 719 chạy qua thôn Thanh Phong, xã Tân Thuận, nhiều thửa ruộng năm trước còn trồng lúa, trồng dưa lấy hạt thì đến nay được đổ đất trồng thanh long. Đoạn đường từ thị trấn đến hồ Tân Lập, chúng tôi thấy một số hộ dân vẫn đang san ủi, đổ đất để chuẩn bị xuống dây. Gia đình chị Trần Thị Mai ở khu phố Nam Trung, huyện Hàm Thuận Nam có 2ha vườn thanh long. Thời điểm trúng giá, mỗi năm gia đình chị lãi khoảng 600 triệu đồng. Chị Mai nói: “Tôi vừa xuống dây hơn 600 trụ mới, nhưng giá thanh long xuống thê thảm thế này thì cầm chắc lỗ”.  Việc phát triển ồ ạt diện tích trồng đã và đang đẩy thanh long vào khủng hoảng kép về sản xuất và đầu ra sản phẩm.

Thanh long rớt giá và vấn đề thị trường

Mặc dù đã có những cố gắng mở rộng thị trường xuất khẩu, đẩy mạnh khâu chế biến, đa dạng sản phẩm từ quả thanh long để giải tỏa áp lực về thị trường, song kết quả còn rất khiêm tốn, trong khi sản lượng  ngày một tăng. Con đường xuất khẩu thanh long sang Trung Quốc sẽ giảm đi trong những năm tới khi mà các địa phương Trung Quốc trồng được thanh long. Thời hoàng kim của trái thanh long vào cuối năm ngoái và sang đầu năm nay đã qua. Khi đó, giá thanh long dao động từ 20.000-30.000 đồng/kg. Thời điểm này, thanh long loại I giá  8000 đồng/kg, loại II từ 3000 đến 5000 đồng/kg. Với diện tích khoảng 17.000ha đang cho trái, lượng thanh long Bình Thuận cung cấp ra thị trường mỗi năm khoảng 5000 tấn. Lo ngại nhất là có hơn 70% sản lượng thanh long Bình Thuận được xuất khẩu vào thị trường Trung Quốc nhưng chủ yếu qua đường tiểu ngạch, tính rủi ro rất cao. Bà Đào Thị Kim Dung, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu phát triển cây thanh long tỉnh Bình Thuận cho biết: Tỉnh khuyến cáo bà con hạn chế phát triển diện tích cây thanh long mà tập trung vào nâng cao chất lượng, bảo đảm vệ sinh, an toàn thực phẩm cho trái thanh long. UBND tỉnh đã cùng với các ngành, các doanh nghiệp tiếp tục đầu tư xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường, khuyến khích bà con sản xuất thanh long theo hướng vệ sinh, an toàn để tăng tính cạnh tranh. Đến nay, toàn tỉnh có khoảng 7.500ha thanh long đạt tiêu chuẩn VietGAP (Thực hành sản xuất nông nghiệp tốt ở Việt Nam), chiếm 1/3 diện tích trồng thanh long toàn tỉnh. Đây là hướng đi đúng cho sản xuất thanh long của Bình Thuận. Nhưng nghịch lý là trong tỉnh hiện chưa có doanh nghiệp nào tổ chức thu mua sản phẩm theo tiêu chuẩn VietGAP. Vì vậy, sản phẩm thanh long đạt tiêu chuẩn VietGAP cũng chỉ bán với mức giá như thanh long sản xuất bình thường, điều này không khuyến khích được người nông dân mà còn làm cho không ít người sản xuất nản lòng.

Đầu ra cho trái thanh long đang là nỗi lo của người trồng thanh long không chỉ ở Bình Thuận. Hiện nay, trái thanh long phụ thuộc lớn vào thị trường Trung Quốc, đa phần xuất theo tiểu ngạch. Để khắc phục tình trạng này, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Bình Thuận Mai Kiều chia sẻ: “Tỉnh đang chỉ đạo các doanh nghiệp tham gia xuất khẩu xúc tiến tìm các thị trường mới. Đến nay, trái thanh long của Bình Thuận đã xuất khẩu sang 14 quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới. Ngoài việc tìm kiếm thị trường mới, phải nối lại các thị trường đã bị ngưng trệ do hàng rào kĩ thuật ngăn cản mấy năm qua”. Thị trường tiêu thụ thanh long hiện nay chủ yếu là châu Á, chiếm tỷ trọng 80-90% sản lượng và giá trị. Đối với thị trường châu Âu, châu Mỹ, việc xuất khẩu vẫn gặp khó khăn do thời gian vận chuyển dài và những rào cản thương mại, kỹ thuật vệ sinh an toàn thực phẩm…

Để sản xuất cây thanh long phát triển bền vững, đạt hiệu quả cao, các chuyên gia kinh tế khuyến cáo, từng địa phương phải chấm dứt tình trạng sản xuất tự phát, không mở rộng thêm diện tích, sớm quy hoạch vùng nguyên liệu ổn định và nhanh chóng giải quyết đầu ra cho sản phẩm, đặc biệt là sản phẩm đạt tiêu chuẩn VietGAP.

 Bài và ảnh: HUY VÕ