Bài 1: Những cơn ác mộng

QĐND - Từ giữa năm 2014 đến nay, lượng xe tải, xe đầu kéo, xe sơ-mi-rơ-moóc nhập khẩu vào nước ta gia tăng đột biến. Do những “lỗ hổng” về công tác quản lý, nên đã xuất hiện một số loại xe, dòng xe có vấn đề về chất lượng, làm bùng phát xe quá tải, phá hủy đường sá, gây nhiều tai nạn giao thông nghiêm trọng. Trong khi đó, công tác quản lý Nhà nước về quản lý xe nhập khẩu còn nhiều bất cập, chưa đúng với Chiến lược phát triển ngành công nghiệp ô tô đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Nhằm làm rõ thực trạng và tìm ra những giải pháp khả thi khuyến nghị các bộ, ngành chức năng khắc phục bất cập trên, Báo Quân đội nhân dân đã bước đầu điều tra, ghi nhận thực tế về vấn đề này.

Báo động đỏ

Một trong những vụ việc điển hình do xe đầu kéo gây ra phải kể đến vụ tai nạn thảm khốc vào rạng sáng 31-5, trước Khu chế xuất Linh Trung (quận Thủ Đức, TP Hồ Chí Minh). Xe đầu kéo do ông Võ Văn Răng điều khiển trong lúc đổ dốc cầu vượt Linh Xuân thì gặp sự cố mất phanh. Sau khi va chạm với một xe tải cùng chiều, xe đầu kéo đã chồm tới đâm, đè lên xe 5 chỗ ngồi đang dừng trước đèn đỏ làm 5 người chết.

Rạng sáng 21-7, trên đường Nguyễn Hữu Cảnh, phường Bến Nghé, TP Hồ Chí Minh, lái xe Kim Phi Xây điều khiển xe đầu kéo đã tông mạnh vào đuôi một xe đầu kéo khác. Bị đâm bất ngờ, xe này lại đâm vào một xe tải đang dừng phía trước, 4 người bị trọng thương, 3 xe hư hỏng nặng.

Ngày 26-7, trên đường Nguyễn Văn Linh (TP Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương), một đôi vợ chồng trẻ đã bị xe đầu kéo do tài xế Trần Hải Anh điều khiển chạy cùng chiều, đâm cuốn vào gầm, cả hai tử vong.

Trước đó, chiều 5-6, tại ngã tư đường Phan Đình Phùng, TP Vinh (Nghệ An), chiếc xe tải Howo (“hổ vồ”) mang biển kiểm soát 37C-42.73 đã tông phải một xe gắn máy khiến một phụ nữ bị xe tải cán lên người, chết tại chỗ.

Xe trọng tải lớn chạy trên Quốc lộ 5 gây hư hỏng đường sá. Ảnh: KIÊN THÁI.

Trước thực tế hàng loạt vụ tai nạn giao thông do xe nhập khẩu gây ra khiến dư luận đặt câu hỏi, phải chăng việc quản lý xe nhập khẩu có vấn đề? Để làm rõ vấn đề này, trước hết cần nhìn nhận nó trong mối quan hệ với hiện tượng “bùng phát” nhập khẩu xe tải và xe đầu kéo từ năm 2014 đến nay.

Nhập khẩu ô tô “phi mã”

Qua điều tra chúng tôi được biết, từ năm 2014, số lượng xe ô tô nhập khẩu, nhiều nhất là xe tải, xe đầu kéo tăng đột biến. Riêng xe tải có thùng lượng nhập đã tăng hơn 10 lần cùng kỳ năm 2013. Theo thống kê của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, 6 tháng đầu năm 2015, Việt Nam nhập siêu 3,75 tỷ USD, bằng 4,8% kim ngạch xuất khẩu, xấp xỉ giới hạn được Quốc hội phê chuẩn là 5%. Một trong những nguyên nhân gây nhập siêu là do nhập khẩu ô tô tăng quá nhanh.

Ông Trần Ngọc Nam, Phó giám đốc Sở Kế hoạch và Đầu tư TP Hà Nội cho biết, ở Hà Nội đầu năm 2015 nhập khẩu ô tô nguyên chiếc tăng 4 lần so với năm trước. Theo Vụ Kinh tế dịch vụ (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), 6 tháng đầu năm cả nước nhập khẩu 56.000 ô tô nguyên chiếc, trong đó xe tải, xe khách chiếm 2/3.

Làm việc với phóng viên Báo Quân đội nhân dân, lãnh đạo Cục Đăng kiểm Việt Nam cung cấp con số nhập khẩu ô tô năm 2014 là 76.780 chiếc; 6 tháng đầu năm 2015 là 62.933 chiếc. Như vậy, số lượng xe nhập khẩu qua đăng kiểm 6 tháng đầu năm nay đã gần bằng cả năm 2014. Tuy nhiên, con số này có vẻ chưa sát so với số liệu từ các cơ quan chức năng khác. Cục Đăng kiểm Việt Nam nhận thấy, số lượng các phương tiện nhập khẩu từ Trung Quốc (đặc biệt là xe sơ-mi-rơ-moóc, xe đầu kéo Trung Quốc mức thuế 0%) tăng mạnh. Tính đến hết tháng 6-2015, thị phần xe nhập khẩu từ Trung Quốc đã chiếm tới 45,30% (28.509 xe) trên tổng số 62.933 xe nhập khẩu.

Mở cho… “hàng xóm”

Tìm hiểu thông tin  tại Cục Đăng kiểm Việt Nam và Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô Việt Nam (Vama) về quy trình đăng kiểm những loại xe nhập khẩu và xe sản xuất, lắp ráp trong nước, chúng tôi nhận thấy quy trình đối với xe nhập khẩu “nhẹ nhàng”, ít thủ tục hơn rất nhiều so với xe lắp ráp trong nước. Cụ thể, thủ tục cấp chứng chỉ chất lượng an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường xe cơ giới nhập khẩu theo quy định tại Điều 10 của Thông tư số 31/2011/TT-BGTVT của Bộ Giao thông vận tải (GTVT) rất đơn giản. Tổ chức, cá nhân nhập khẩu chỉ cần lập một bộ hồ sơ đăng ký kiểm tra và nộp trực tiếp cho cơ quan kiểm tra. Cơ quan kiểm tra sẽ xem xét, đối chiếu hồ sơ đăng ký kiểm tra với các quy định hiện hành để xác nhận vào Giấy đăng ký kiểm tra; đồng thời thống nhất với tổ chức, cá nhân nhập khẩu về thời gian và địa điểm kiểm tra. Sau đó, cơ quan kiểm tra tiến hành việc kiểm tra xe cơ giới nhập khẩu. Thời gian kiểm tra hồ sơ đăng ký kiểm tra và xác nhận vào Giấy đăng ký kiểm tra chỉ trong vòng 1 ngày; việc kiểm tra xe và cấp chứng chỉ chất lượng chỉ khoảng 5-10 ngày (tùy từng loại xe).

Điều đáng lưu ý là đối với xe nhập khẩu, không cần có công cáo về chất lượng và bảo vệ môi trường của cơ quan chức năng cho nhà sản xuất vẫn được nhập khẩu mà không cần phải thử nghiệm các chi tiết như: Gương, kính, đèn, lốp, bình khí. Thậm chí ngay cả động cơ, một phần quan trọng nhất của xe cũng... không cần thử nghiệm! Do đó, không ai biết được chất lượng thực tế của động cơ sẽ ra sao? Có lẽ, đây chính là nguyên nhân quan trọng khiến những xe nhập khẩu không bảo đảm chất lượng đã gây ra tai nạn chết người nhiều trong thời gian qua. Còn về chi phí thử nghiệm một kiểu loại xe nhập khẩu chỉ hết 12 triệu đồng.

Cũng cần nói thêm, lợi dụng quy định tạm thông quan trước, kiểm tra sau, một số đơn vị nhập khẩu ô tô tải tự đổ xuất xứ từ Trung Quốc có dấu hiệu lách luật. Trước thực trạng này, đầu tháng 10-2013, Cục Đăng kiểm Việt Nam cũng đã có kiến nghị chỉ tiếp nhận hồ sơ đăng ký kiểm tra các loại ô tô nhập khẩu từ Trung Quốc thuộc phạm vi áp dụng Thông tư 32 nếu các loại xe này đã được cơ quan có thẩm quyền Trung Quốc chứng nhận kiểu loại (được công bố trên công cáo của Nhà nước Trung Quốc), nhưng kiến nghị trên mãi chưa có hiệu lực. Một điều hết sức khó hiểu là trong khi xe đầu kéo, xe sơ-mi-rơ-moóc của các nước vào nước ta phải chịu mức thuế nhập khẩu từ 5 đến 15% thì xe cùng chủng loại của Trung Quốc lại có mức thuế suất bằng 0.

Đi ngược chiến lược được Thủ tướng phê duyệt

Việc cho phép nhập khẩu ồ ạt ô tô 2 năm qua đã làm trái với Chiến lược phát triển ngành công nghiệp ô tô Việt Nam đến năm 2015, tầm nhìn đến năm 2035 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1168/QĐ-TTg ngày 16-7-2014. Chiến lược đã chỉ rõ: “Tỷ lệ số xe sản xuất lắp ráp so với nhu cầu nội địa, năm 2020, xe lắp ráp trong nước chiếm 67%, trong đó: Xe đến 9 chỗ đạt 60%, xe từ 10 chỗ trở lên đạt 90%, xe tải đạt 78%, xe chuyên dụng đạt 15%". Thế nhưng, 6 tháng đầu năm 2015, lượng xe nhập khẩu chỉ tính riêng xe Trung Quốc đã là hơn 45,3% nên mục tiêu chiến lược đề ra đã bị phá vỡ.

Chiến lược xác định: “Phát huy nội lực của mọi thành phần kinh tế trong nước, chú trọng liên kết, hợp tác với các tập đoàn sản xuất ô tô lớn trên thế giới để phát triển ngành công nghiệp ô tô đồng bộ với phát triển hạ tầng giao thông, đáp ứng nhu cầu trong nước về những loại xe có lợi thế cạnh tranh, phù hợp với chính sách tiêu dùng và yêu cầu bảo vệ môi trường, tiết kiệm năng lượng; nâng cao năng lực cạnh tranh để trở thành nhà cung cấp linh kiện, phụ tùng trong chuỗi sản xuất công nghiệp ô tô thế giới; tạo động lực thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế của cả nước theo hướng hiện đại”.

Đáng lưu ý, trong chiến lược trên, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ rõ trách nhiệm của Bộ Công Thương là đơn vị chủ trì công bố và triển khai thực hiện chiến lược. Thủ tướng cũng yêu cầu khi ban hành chính sách mới phải bảo đảm nguyên tắc kế thừa và không trái với chủ trương phát triển ngành công nghiệp ô tô đã được phê duyệt. Bộ Khoa học và Công nghệ là đơn vị chủ trì phối hợp với các bộ, ngành liên quan xây dựng hàng rào kỹ thuật đối với xe ô tô nhập khẩu. Song, hai ngành này lại quá dễ dãi đối với xe nhập khẩu, vừa chưa thực hiện việc lập "hàng rào" kỹ thuật đối với xe nhập khẩu như quy định trong chiến lược của Chính phủ, lại vừa siết chặt "hàng rào" đối với xe trong nước, làm “bùng phát” nhập khẩu ô tô, phá vỡ chiến lược đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

--------------------

Bài 2: Nghịch lý “siết chặt nội, buông lỏng ngoại”

Điều tra của CÔNG MINH - THÁI KIÊN