Cũng như mỗi làng quê đất Việt đều lưu giữ những phong tục tập quán riêng của mình, tại huyện đảo Trường Sa, có những "phong tục, tập quán" mặn mòi phong vị Trường Sa…

Tục đón khách bằng nước ngọt

Đến quần đảo Trường Sa, khi bước chân lên bờ, khách sẽ được cán bộ chiến sĩ trên đảo quân phục chỉnh tề, xếp hàng đón tiếp với nghi lễ đặc biệt cùng "phẩm vật" là một dãy thau nước ngọt, hàng chục chiếc khăn lau mặt để khách tẩy trần trước khi nhập đảo. Gọi là "phẩm vật" không ngoa khi  trên đảo (hoặc nhà nổi) giữa mênh mang biển cả, nguồn nước ngọt được xếp vào một trong những loại báu vật thuộc diện dự trữ chiến lược. Sẽ thật thú vị khi so sánh phong tục đón khách quý bằng phẩm vật nước ngọt là thứ quý nhất của đảo với phong tục đón khách quý bằng bánh mì và muối của người Nga. Song cảm động hơn nhiều, khi bạn tình cờ nhận thấy câu khẩu hiệu "Nước ngọt là máu của đảo" đã được các chiến sĩ trên đảo cố tình che kín trước khi tiễn khách lên bờ…

Bạn của đảo.

Tục đãi cơm rau đại dương

Trong bờ, mỗi khi đón khách, câu cửa miệng của chủ nhà thường là: Mời anh, mời chị... dùng bữa cơm rau, muối.  Mời vậy nhưng khi dọn mâm lên, thay vì rau muối thì mâm bát ngồn ngộn những cá, những thịt. Còn như ở Trường Sa, khi mâm cơm dọn ra, ngoài món thịt hộp hoặc thêm vài đĩa cá anh em trên đảo vừa câu được hẳn một xoong canh cải nấu thịt hộp, đĩa rau muống luộc, vài trái ớt tươi... Suốt bữa, chủ nhà gần như chỉ chan canh, gắp rau nhường cho khách. Quả thật, sau mấy ngày theo tàu lênh đênh trên hải trình Trường Sa, bữa cơm trên đảo có rau, có canh, nuốt đến đâu mát ruột đến đó. Song thêm thương, thêm quý các chiến sĩ trên đảo khi biết rằng, bữa cơm lấy rau làm chủ vị đặc sản của đảo đãi khách là những bẹ cải được tỉa từ những cây rau trồng trong thùng, trong chậu kê quanh nhà đảo. Bình thường không có khách, khẩu phần rau hiếm hoi cho những người chiến sĩ trên tuyến đảo chắn sóng được xếp theo lịch mỗi tuần một lần. Mỗi lần như vậy, theo chỉ lệnh của người chỉ huy, nhà bếp chỉ được cắt tỉa tận thu những lá, những bẹ rau vừa hết kỳ tăng trưởng. Có lẽ vậy, những cây rau cải, rau muống, cây ớt trồng trong chậu sau nhiều lần cắt tỉa vẫn tiếp tục trưởng thành… "rau cổ thụ" chỉ có ở Trường Sa.

Tục trao tài sản

Tục này thường diễn ra ở đảo mỗi khi thay quân. Trong dịp này, ngoài bữa cơm đón người mới ra đảo, tiễn người cũ vào bờ cũng đồng thời là cuộc chuyển trao tài sản giữa những người lính đảo. Gần ngàn ngày đêm chung lưng đấu cật vui buồn với nhau trên điểm đảo giữa trùng khơi, hơn ai hết, những người lính đảo hiểu rất cụ thể cái gì cần cho người ở đảo, cái gì cần cho người trở về. Vì vậy, những người  được lệnh vào bờ đã không chút đắn đo trao lại toàn bộ những trang bị, vật dụng cần thiết ở đảo của mình cho những người ở lại tiếp tục sử dụng. Và những người ở lại có bao nhiêu vật kỉ niệm, từ con ốc, quả bàng vuông, nhành san hô... thu nhặt được trong những ngày ở đảo lại gói gém trao hết cho người vào bờ làm quà cho đất liền. Những người lính Trường Sa trước khi rời đảo, ngoài việc trao lại tài sản của mình từ cây kim, sợi chỉ, chiếc bật lửa, chiếc đèn pin đến những vật dụng thiết yếu khác, còn có cả những lá thư nhà cho người ở lại.

Chuẩn bị nước ngọt đón khách.

Tục thả hoa trên biển

Đã thành phong tục, những chiến sĩ mỗi lần đến hoặc rời quần đảo Trường Sa đều tổ chức lễ thả hương hoa trên biển. Được biết, khởi đầu lễ thả hoa được hình thành từ khoảng thời gian thập niên 80 của thế kỷ trước để tưởng nhớ những đồng đội đã chiến đấu, hi sinh. Mãi về sau lễ thả hương hoa được cán bộ, chiến sĩ Hải quân duy trì thành tập tục thả hoa truyền thống mỗi khi theo tàu qua vùng biển Trường Sa. Theo nhiều cán bộ, chiến sĩ thường xuyên làm nhiệm vụ trên quần đảo Trường Sa cho biết: Tục thả hoa được tổ chức ở các điểm đảo trong quần đảo Trường Sa, song ấn tượng, linh thiêng hơn cả là lễ thả hoa tại vùng biển giữa cụm đảo Len Đao, Cô Lin... Không ai bảo ai, sau 3 hồi còi tàu âm vọng vào biển khơi, tất cả các sĩ quan, chiến sĩ có mặt trên tàu, ai nấy quân phục chỉnh tề túa lên mặt boong rồi tự động xếp thành đội hình dọc theo mạn tàu. Thường vẫn có sự chuẩn bị trước, các sĩ quan trong đoàn công tác chuyển lên trước đội hình một bè hoa, trên đó kết nổi một nải chuối, một trái dừa còn tươi nguyên. Lễ mọn lòng thành, một chút trái ngọt, hương hoa từ đất liền theo tàu ra biển, được thả từ từ vào lòng biển với chan chứa  cảm xúc thiêng liêng đồng vọng lời thề giữ đảo của các công dân làng đảo Trường Sa - Việt Nam.

Bài và ảnh: LÊ BÁ DƯƠNG