Vợ chồng ông Mười trước cổng vườn cò Tân Long

Cách trung tâm tỉnh Sóc Trăng khoảng 60 ki-lô-mét, có vườn cò Tân Long rộng hai héc-ta, tọa lạc tại xã Long Bình, huyện Ngã Năm, do ông Huỳnh Văn Thỏ (thường gọi Mười Thỏ) làm chủ từ hơn 30 năm qua…

 Ông Mười kể: "Đất này do tôi khai phá, hồi chiến tranh bom đạn của Mỹ cày nát hết. Nhưng tui vẫn ở đây bám trụ làm lúa, còn một phần đất rừng khoảng một héc-ta bị bọn lính đồn bắt buộc đốn sạch. Năm 1975, thống nhất đất nước, tui lên liếp trồng dừa, tre để lấy củi và trồng dừa nước lấy lá lợp nhà… Không ngờ đám dừa nước phát triển xanh tốt, bỗng dưng từng đàn cò tìm về đông dần". Được vài năm cò sinh sản đông thêm, ông Mười mở rộng thêm vườn cò bằng cách liên liếp trồng cây trên đất trồng lúa, mở rộng vườn cò. Rạng sáng, cò đậu trắng phau trên cây như cây sứ trổ trắng bông. Chiều về, mỗi đàn lại tìm đúng chỗ của mình. Khi cò bay đi ăn, ông Mười rảo khắp vườn xem con nào chết, con nào bị thương xệ cánh, gãy chân, con non rớt ổ còn nằm lại, đem vào nhà dưỡng thương, đi mua tép, bắt cá về đút cho chúng ăn. Có con, ông chăm sóc đến nửa tháng. Suốt 30 năm qua, ông đã cứu hàng ngàn con cò như thế.

 Ông yêu cò rồi cả gia đình ông cũng  thế, dù rằng thỉnh thoảng họ vẫn nghe câu: "Có công xúc tép nuôi cò, cò ăn cho lớn cò dò lên cây". Chăm sóc cò, dường như ông thuộc cả những tập tính của loài cò. Ông bảo: Cò ruồi rất nhát, đi ăn từng đàn, chúng bắt ruồi rất giỏi, về vườn chúng ngủ ở tầng thấp. Còn cò cá thì dạn dĩ, đi ăn một mình, nên dễ bị người ta bắn, chúng thường ngủ ở bìa vườn. Cò quắm thường bay đi ăn sớm về muộn, với thân mình cao to, nên là đối tượng dễ bị săn bắt nhiều nhất, vả lại bán được giá, thịt rất ngon. Về vườn, chúng thường ngủ trên cây cao… Ông Mười khoe: "Vườn cò này có đủ loài cò như cò ngà, cò trâu, cò bợ, cò lạo xám, cò nhạn, cồng cộc, cò quắm nữa đấy, đặc biệt là diệc mốc". Cò quắm là loài có trọng lượng lớn (con trưởng thành nặng hơn một ki-lô-gam), còn diệc mốc là loài quý hiếm nhất trong vườn cò của ông Mười, số lượng chỉ vài trăm con. Không chỉ cao to, nó còn nổi bật với bộ lông màu nâu xám, diệc mốc trưởng thành nặng trên 3kg với sải cánh rộng hơn 1,5 mét .

Ông Mười nay đã sang cái tuổi 73, ngày ngày ông vừa động viên con cháu bảo vệ vườn cò, vừa lặng lẽ trồng thêm dừa nước, phía ngoài trồng thêm tre gai. Vì ở tầm thấp, cò ngủ êm hơn, ít bị đong đưa như trên tàu dừa. Với hai héc-ta đất, ông chỉ trồng cây mắm, dừa, dừa nước, tre cho cò ngủ. Sau mùa sinh sản, vườn cò Tân Long có chừng từ 15-20 ngàn con cò. Có những lúc, vì nhà nghèo, ông định  phá vườn cò để lấy đất trồng lúa, trồng cây ăn trái cho thu nhập khá hơn. Nhưng rồi ông không đành, sợ đàn cò bỏ đi, rồi chúng bị người ta bắt sạch. Cuối cùng ông nói dứt khoát với các con: "Thà nghèo thì chịu nghèo chứ dứt khoát không phá vườn cò". Nguồn thu từ du lịch sinh thái vườn cò chẳng là bao, ông vẫn cố giữ vườn dù thiếu vốn nâng cấp. Cách đây hơn hai năm, có một công ty nước ngoài gạ gẫm mua vườn cò để khai thác du lịch với giá hơn hai tỉ đồng, ông Mười lắc đầu vì sợ họ không… yêu cò được như ông.

Trời chiều vừa buông xuống. Buổi trò chuyện giữa tôi với ông về lũ cò trên nhà chòi trở nên đứt quãng. Ông không còn tập trung nữa, mắt cứ dõi ra xa. Tôi nhìn theo mấy bóng trắng đang sà trên ngọn dừa. Ông Mười thốt lên: "Kìa, lũ nó kéo về. Hai, ba tốp nữa!". Hàng chục tốp nối tiếp nhau. Hàng ngàn con tiếng oang oác, lao xao. Một góc trời bỗng ồn ào như cái chợ. Mừng vui với chúng tôi một hồi lâu, ông Mười thở than: "Cò về nhiều nhưng cũng bị săn bắt dữ lắm. Mỗi mẻ lưới người ta bắt vài mươi con. Quanh đây có hơn chục tay lưới, mỗi ngày họ bắt bao nhiêu cò thì quy ra mà tính".

Thật buồn khi từ Cần Thơ theo quốc lộ 1A về hướng Sóc Trăng, tới thị xã Ngã Bảy (Hậu Giang) đi dọc dốc cầu Phụng Hiệp có rất nhiều điểm bán chim chóc cột thành từng xâu treo lủng lẳng trên cây. Còn từ vườn cò Tân Long đến Quốc lộ 1A có gần chục quán nhậu treo bảng "Cò bằm nhuyễn nấu cháo đậu xanh, cò rô ti, cò khìa nước dừa…". Nhiều loại cò bị đem nấu cháo đã nằm trong… sách đỏ Việt Nam! Ông Mười bức xúc nói: "Vợ chồng tui với mấy đứa con ra sức bảo vệ nhưng không xuể chú ơi. Hồi trước canh đầu trên thì họ lẻn vào đầu dưới. Rảo đêm thì họ phá ngày. Tui mua mấy con chó béc-giê thì tình hình mới tạm ổn". Anh Huỳnh Văn Cọp, con trai ông Mười vừa dẫn chúng tôi đi xung quanh vườn vừa góp chuyện: "Dù khó ngặt nhưng gia đình tôi vẫn huy động vốn bao đê, làm hàng rào bao quanh vườn cò. Vậy mà bọn xấu vẫn chui vô bắt trộm cò. Mình cự thì tụi nó dọa đánh. Bây giờ lại khác, gia đình huy động con cháu thay phiên nhau canh vườn cò. Thế là họ lại giăng những cái lưới chụp cò, chờ khi cò bay đi kiếm ăn và bay về tổ là họ giựt dây. Mình phản ánh thì họ cự: "Chim trời cá nước, tui bẫy trên đất của tui, liên quan gì đến ông mà xía vào".

Đôi mắt ông Mười đã mờ, chân bước thấp bước cao, nhưng mỗi chiều chiều, ông lại ra sau vườn trông ngóng và đợi lũ cò như đợi lũ trẻ đi học về. Trước lúc chia tay, ông Mười chỉ mong Nhà nước và các cấp chính quyền giúp ông giữ vườn cò, không để cò bị bắt làm đặc sản.

Bài và ảnh: Phương Nghi