Có một đơn vị công binh biên chế cấp "xưởng", tên gọi nghe có vẻ rất "khiêm tốn", lại cũng đóng quân "khiêm tốn" hơn bốn chục năm nay bên con đường thiên lý Bắc-Nam thuộc địa bàn tỉnh Hà Nam, nhưng tên tuổi của đơn vị ấy gắn liền với biết bao kỳ tích huyền thoại của quân và dân đồng bằng Bắc Bộ trong những năm "xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước". Đó là Xưởng 10 công binh quân khu Hữu Ngạn, nay là Xưởng Công binh khu vực phía Bắc, trực thuộc Bộ Tham mưu Quân khu Ba...

Những năm tháng hào hùng "Tất cả cho tiền tuyến", "Thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người", Xưởng 10 là đơn vị chủ công trong việc sản xuất vật liệu, phương tiện, máy móc… bảo đảm giao thông vận tải phục vụ chiến trường; xây dựng các công trình quân sự phục vụ chiến đấu của các cơ quan và đơn vị trong địa bàn; tổ chức các đội sửa chữa xe, máy cơ động và tại chỗ nhằm đối phó với các tình huống bất trắc ảnh hưởng đến mạch máu giao thông. Đặc biệt, Xưởng 10 là "cha đẻ" của hai loại xuồng chiến đấu nhỏ mang tên "Hàm tử 1" và "Hàm Tử 2" mang máy phóng từ, góp phần vô hiệu hóa hàng ngàn quả thủy lôi và bom từ trường do máy bay Mỹ thả xuống các trục đường bộ, đường sắt, các lòng sông, cửa biển… hòng chặn đứng con đường tiếp tế của hậu phương lớn cho tiền tuyến lớn anh hùng.

Thượng tá Nguyễn Minh Tâm (người đội mũ cứng) giới thiệu sáng kiến cải tiến khuôn dập đinh đóng đồ gỗ quân dụng và dân dụng. Ảnh: Hương Giang.

Đất nước hoàn toàn thống nhất, Xưởng 10 tiếp tục nhiệm vụ sản xuất vật liệu công binh phục vụ cuộc chiến đấu bảo vệ Tổ quốc, tham gia xây dựng nhiều công trình kinh tế-quốc phòng trên các địa bàn biên giới và hải đảo thuộc Quân khu Ba và là một cơ sở sửa chữa, bảo dưỡng xe máy-khí tài công binh của quân khu. Năm 2005, Xưởng 10 được Bộ Quốc phòng nâng cấp thành Xưởng Công binh khu vực phía Bắc. Đồng thời, Thượng tá, kỹ sư Nguyễn Minh Tâm được cấp trên điều về làm Chỉ huy trưởng đơn vị. Một chỉ huy "mới"  đứng trước nhiệm vụ mới và tổ chức biên chế mới. Điều quan ngại nhất là sau hàng chục năm quản lý và sử dụng, khai thác, cơ sở vật chất, kỹ thuật của đơn vị đang trong tình trạng xuống cấp, nhà cửa dột nát, trang thiết bị cũ kỹ, lạc hậu… Trong khi đó, nhiệm vụ trên giao cho đơn vị rất nặng nề: Sửa chữa tại xưởng và sửa chữa cơ động trang bị cho các đơn vị công binh khu vực phía Bắc; sản xuất khí tài và đồ dùng quân sự tại xưởng; bảo quản, niêm cất một số lượng lớn xe máy công binh của Quân khu; thi công đường hầm, đường vành đai biên giới trong điều kiện quân số ít, địa bàn chủ yếu là vùng sâu, vùng xa…

Đứng trước tình hình ấy, Nguyễn Minh Tâm cùng Đảng ủy bàn bạc và thống nhất nhận định: Muốn hoàn thành được nhiệm vụ trên giao, đơn vị phải có hướng đột phá. Và mũi đột phá chủ yếu được xác định là cùng với việc đầu tư trang thiết bị tiên tiến và đổi mới công nghệ, phải đẩy mạnh phát huy sáng kiến, cải tiến kỹ thuật trên tinh thần "tự lực cánh sinh", tạo nguồn nhân lực tại chỗ, tiếp cận, làm chủ các trang thiết bị và công nghệ mới khi có điều kiện. Ngay trong năm đó, đơn vị đã phát động phong trào "Phát huy sáng kiến, cải tiến kỹ thuật" để các tập thể cá nhân đăng ký đề tài. Và Nguyễn Minh Tâm là người gương mẫu đi đầu.

Đề tài đầu tiên của anh là "Chế tạo máy ép thủy lực lắp chốt cho xích xe máy công binh". Đề tài này xuất phát từ tình hình thực tế của đơn vị phải sửa chữa nhiều xe máy bánh xích, việc tháo chốt xích bằng thủ công (dùng búa đập) làm chốt xích hay bị biến dạng, gây khó khăn cho việc tháo lắp, vừa mất sức, vừa gây tiếng ồn lớn, lại dễ gây mất an toàn. Được sự ủng hộ và tham gia của đồng đội, máy ép chốt xích bằng thủy lực đã thành công. Máy có kết cấu gọn nhẹ, dễ sử dụng, chi phí rẻ. Máy có lực ép lớn, thuận tiện cho thao tác, tăng năng suất lao động gấp 15-20 lần. Sáng kiến của Nguyễn Minh Tâm đã được áp dụng ngay bằng việc phục hồi hàng loạt các dải xích của xe máy công binh, đảm bảo kịp thời nhiệm vụ thi công các công trình quốc phòng cho đơn vị và các đơn vị công binh khu vực phía Bắc. Sáng kiến này của anh đã được Bộ Quốc phòng tặng Bằng khen năm 2006.

Sáng kiến thứ hai của Nguyễn Minh Tâm mang tên "Cải tiến máy trộn bê tông". Sáng kiến này xuất phát từ thực tiễn đơn vị đang thi công đường vành đai biên giới tỉnh Quảng Ninh. Nhận thấy việc trộn bê tông bằng máy trộn loại nhỏ mất nhiều nhân công, chất lượng không đảm bảo vì phải tập kết vật liệu rải rác, bê tông không được trộn đều, năng suất thấp, mỗi ngày chỉ đổ được hai chục mét khối, không đáp ứng được tiến độ thi công công trình. Sau nhiều ngày quan sát, tìm hiểu ở một số công ty xây dựng có thiết bị công nghệ cao, anh nhận thấy, việc trộn bê tông ở đó được sử dụng bằng hệ thống máy tự động, sau đó có xe chuyên dụng chở bê tông đến vị trí công trình. Mơ ước để đơn vị được sở hữu một chiếc máy như thế luôn thôi thúc anh. Nhưng giá thành của những chiếc máy hiện đại đó có giá tới hai tỷ đồng, Xưởng 10 không thể mua được. Bởi vậy, ý tưởng cải tiến lắp đặt máy trộn bê tông trên xe IFA của Nguyễn Minh Tâm ra đời. Sáng kiến này phải mất nhiều lần thử nghiệm, thất bại rồi mới thành công. Máy được lắp ráp từ những phụ tùng đa dạng có sẵn trên thị trường, với tổng giá thành chưa tới 260 triệu đồng, lại dễ sửa chữa thay thế. Thùng chứa bê tông có dung tích 3m3, bảo đảm vừa trộn, vừa vận chuyển nên bê tông được trộn đều và kỹ. Sáng kiến này đã giúp đơn vị tăng năng suất lao động lên 4 lần, giảm nhân lực 4 lần vì các khâu đã được cơ giới hóa, được Cục Kỹ thuật, Binh chủng Công binh nghiệm thu và phổ biến cho các đơn vị trong toàn quân áp dụng.

Song song với những đề tài cá nhân, Nguyễn Minh Tâm còn tích cực tham gia vào các đề tài khác của đồng đội. Đó là đề tài "Sáng kiến cải tiến máy nâng hàng". Đề tài này được ra đời sau khi nhận thấy bộ đội vận chuyển vật liệu trong thi công đường hầm chủ yếu bằng xe cải tiến, rất nặng nhọc và độ an toàn thấp. Với chiếc máy nâng hàng cải tiến này đã tăng năng suất vận chuyển lên 4 lần. "Sáng kiến chế tạo máy tháo lốp xe máy công binh bánh lốp và ô tô bằng thuỷ lực" đã góp phần tăng năng suất lao động lên gấp 10-15 lần, an toàn gấp nhiều lần so với tháo lốp thủ công.

"Sáng kiến cải tạo xe Zil 130 tự đổ cải tiến từ động cơ xăng sang động cơ dầu" xuất phát từ tình hình thực tiễn nhiệm vụ của đơn vị là phải thi công trên địa hình rừng núi, đường nhiều đèo dốc. Trong khi đó, phương tiện được trang bị lại nhiều xe Zil 130 chạy xăng, sức chở chỉ đạt trên 3m3, nhưng lại tiêu thụ nhiên liệu bình quân bốn chục lít xăng cho  một trăm ki-lô-mét. Bằng trí tuệ tập thể, trong đó có sự đóng góp ủng hộ nhiệt tình của chỉ huy trưởng Nguyễn Minh Tâm, hàng loạt chiếc xe Zil 130 được cải tạo hệ thống nâng hạ, thay máy dầu nên đã nâng sức chở của xe lên 4m3 và hạ mức tiêu thụ nhiên liệu xuống còn 18 lít dầu cho một trăm ki-lô-mét. Sáng kiến này đã được Bộ Tổng tham mưu, các cơ quan chuyên ngành xe máy công nhận và cho phép đăng ký đưa vào sử dụng.

"Sáng kiến chế tạo khuôn dưỡng" là sáng kiến phục vụ việc sản xuất ke khóa bản lề trong sản xuất hòm hộp quốc phòng. Sáng kiến đã phát huy được tính đa dụng của các trang thiết bị hiện có, tạo ra sản phẩm có chất lượng cao, mẫu mã đẹp và giá thành rẻ 50% so với bên ngoài. Sáng kiến đã đoạt giải A trong Hội thi sáng tạo kỹ thuật Quân khu 3 lần thứ nhất năm 2008. "Sáng kiến dùng máy ép thủy lực dập các đầu đinh" trong quy trình gia công hòm hộp tăng năng suất lao động lên 15-20 lần. "Sáng kiến chế tạo thiết bị khoan đá bằng thủy lực phục vụ thi công đường hầm khẩu độ nhỏ" là đề tài Nguyễn Minh Tâm tham gia cùng với cơ quan công binh quân khu, hiện đang hoàn thiện đưa vào sử dụng…

Nhờ những sáng kiến, cải tiến kỹ thuật trên mà Xưởng 10 đã tăng năng suất lao động lên gấp nhiều lần, tiết kiệm nhiên liệu, quân số tham gia sản xuất, thi công giảm một phần ba. Nhờ thế, các công trình đều hoàn thành vượt thời gian từ 4 đến 6 tháng. Điều kiện môi trường lao động sản xuất và thi công công trình đã được cải thiện đáng kể, bảo  đảm sức khỏe và an toàn cho người và trang bị, tận dụng được các trang thiết bị cũ hiện có của đơn vị, chất lượng các sản phẩm và các công trình xây dựng không ngừng được nâng lên.

Qua chứng minh bằng thực tiễn, các sáng kiến của cá nhân Nguyễn Minh Tâm và tập thể kỹ sư, thợ cơ khí Xưởng 10 đã được cấp trên và các đơn vị đánh giá tốt, uy tín của đơn vị ngày càng được nâng cao. Do đầu tư cho các sáng kiến cải tiến kỹ thuật rất thấp, nhưng hiệu quả giá trị lại rất lớn, nhờ vậy trong 5 năm qua, đơn vị đã có tiền đầu tư mua sắm nhiều trang thiết bị trị giá hàng chục tỷ đồng. Những thành tích trên đây đã góp phần xây dựng Xưởng 10 trở thành một điểm sáng trong phong trào thi đua quyết thắng của Lực lượng vũ trang Quân khu Ba. Đặc biệt, ngày 30-5-2009, Xưởng Công binh khu vực phía Bắc đã được Nhà nước tuyên dương Đơn vị Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân trong thời kỳ đổi mới.

Phong trào "Phát huy sáng kiến cải tiến kỹ thuật" ở Xưởng 10 đã mang lại những hiệu quả to lớn không chỉ về kỹ thuật, tài chính… mà còn tạo ra môi trường tốt để xây dựng được một đội ngũ kỹ sư và thợ ham mê nghiên cứu khoa học kỹ thuật. "Giỏi một nghề, biết nhiều nghề", đó là tiêu chí đánh giá chất lượng đội ngũ của đơn vị. Nhờ vậy mà hiện nay có tới  hơn hai phần ba số thợ của Xưởng 10 có thể vừa lái máy xúc, vừa biết hàn, khoan, vận hành máy nổ. Và hình ảnh những người lính thợ áo quần lấm lem dầu mỡ sẵn sàng mở láp-tốp để trao đổi công việc trên công trường là "chuyện thường ngày" ở Xưởng 10…

Gặp Nguyễn Minh Tâm trong những ngày anh chuẩn bị đi dự Đại hội Thi đua quyết thắng toàn quân lần thứ VIII, chúng tôi muốn tìm hiểu những bí quyết dẫn đến thành công của anh. Rất cởi mở, Nguyễn Minh Tâm nói rằng: "Những thành công của tôi là kết quả của những năm được đào tạo trong Trường Sĩ quan Kỹ thuật ô-tô và Học viện Kỹ thuật quân sự, cộng với kinh nghiệm có được từ những tháng năm công tác trên nhiều cương vị, từ đại đội phó cho đến chủ nhiệm kỹ thuật lữ đoàn. Những vị trí công tác ấy đã giúp tôi có nhiều ý tưởng, nhưng phải khi về Xưởng 10, được cấp trên giao nhiệm vụ là "phải nâng đơn vị này lên"  tôi mới có cơ hội và điều kiện thực hiện".

Anh nói vậy, nhưng qua tìm hiểu, chúng tôi được biết, để có những sáng kiến đó, chỉ huy trưởng Xưởng 10 Nguyễn Minh Tâm đã phải hằng ngày lăn lộn cùng đồng đội ở tất cả các công trường, xưởng máy để vào vai lái xe, thợ hàn, thợ khoan… như một người lính thợ thực thụ. Bởi thế, tất cả những sáng kiến của anh và đồng đội không phải là những ý tưởng xa vời, mà hết sức thiết thực cho việc thực hiện nhiệm vụ của đơn vị.

Đỗ Tiến và Mai Nam