NoBà Đặng Thị Cấp sinh ngày 12-5-1882, là cháu ngoại của cụ Lãnh Trần ở làng Lệ Sơn (xã Văn Hóa, huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình), một chỉ huy tài năng của đề đốc Lê Trực. Chính bà đã nhen nhóm ngọn lửa yêu nước, truyền thống đánh giặc thời Cần Vương của dòng họ cho các con. Chồng mất sớm, một mình bà nuôi dạy các con khôn lớn trưởng thành. Nhà tuy nghèo, đông con nhưng bà vẫn cho các con học hết tiểu học. Riêng Đồng Sĩ Nguyên được học đến trung học (Trường Saint Marie tại Đồng Hới) rồi tham gia cách mạng.

Phụ nữ Hà Nội xưa. Ảnh: Internet

Bà Cấp giác ngộ cách mạng rất sớm. Năm 1937, bà đã nuôi giấu cán bộ cách mạng ở trong nhà. Nhà bà là nơi in ấn, cất giấu tài liệu bí mật của Đảng. Nhà bà cũng là nơi hội họp, cất giấu vũ khí chuẩn bị cho Tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945 ở huyện Quảng Trạch, Quảng Bình. Bà đã cho cả năm người con trai tham gia hoạt động cách mạng. Trong kháng chiến chống Pháp, bà là Hội trưởng "Hội mẹ chiến sĩ". Bà đã bị kẻ địch bắt giam nhưng vẫn một lòng một dạ tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, Bác Hồ. Sau ngày hòa bình lập lại, bà là Ủy viên Ban chấp hành Mặt trận Tổ quốc tỉnh Quảng Bình (từ năm 1958 đến năm 1976). Cả năm người con trai của bà đều là đảng viên và đều kinh qua quân đội. Bà có bảy mươi người con, cháu là đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam, trong đó có một Ủy viên Bộ Chính trị, ba người là Ủy viên thường vụ Tỉnh ủy (hoặc tương đương). Nay cả năm người con trai của bà đều là cán bộ lão thành cách mạng, hai con là cán bộ hoạt động tiền khởi nghĩa, bốn người con được nhận huy hiệu 60 năm tuổi Đảng. Trung tướng Đồng Sĩ Nguyên, nguyên Phó thủ tướng Chính phủ, Ủy viên Bộ Chính trị, Ủy viên Trung ương Đảng các khóa 4, 5, 6, đại biểu Quốc hội từ khóa 1 đến khóa 8. Thiếu tướng Nguyễn Hữu Anh, người con thứ 6 của bà nguyên là Phó giám đốc, Bí thư Đảng ủy Học viện Hậu cần. Cháu nội của bà là Trung tướng Nguyễn Hữu Cường, Tư lệnh Quân khu 4. Bà có 38 người cháu tham gia lực lượng vũ trang, trong đó có mười ba sĩ quan cấp tá, mười hai sĩ quan cấp úy.

Năm 1975, bà vinh dự được tham gia đoàn đại biểu tỉnh Quảng Bình ra Thủ đô Hà Nội dự lễ mừng giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc. Gia đình bà vinh dự được Đảng và Nhà nước tặng "Bảng vàng danh dự", bằng "Gia đình có công với nước", bà được tặng thưởng huân chương kháng chiến hạng Nhì.

Bà Đặng Thị Cấp mất ngày 22-4-1982, thọ chẵn 100 tuổi. Năm 2005, ngôi nhà bà đã được Đảng, Nhà nước công nhận và dựng bia "Di tích cách mạng".

 HOÀNG MINH ĐỨC