Ngôi nhà cổ đẹp nhất đất Tây Đô

Cần Thơ được mệnh danh là vùng đất Tây Đô có nhiều ngôi nhà cổ mang nhiều giá trị văn hóa lịch sử, tuy nhiên theo thời gian hiện Cần Thơ chỉ còn khoảng 70 ngôi nhà. Hiện có một ngôi nhà cổ nằm trên đường Bùi Hữu Nghĩa, phường Bình Thủy (Bình Thủy - TP Cần Thơ) hầu như còn nguyên vẹn được coi là ngôi nhà đẹp nhất Tây Đô. Ngôi nhà cổ của gia đình họ Dương, được xây từ năm 1870.

KIẾN TRÚC ĐỘC ĐÁO

Ngôi nhà cổ theo kiến trúc Pháp, là sự kết hợp giao lưu văn hóa Đông – Tây , được thể hiện nhiều họa tiết hoa văn đẹp mắt. Hiện nay, hậu duệ đời thứ sáu họ Dương là ông Dương Minh Hiển cùng gia đình tiếp tục kế thừa và giữ gìn.

Ngôi nhà cổ Bình Thủy rộng năm gian hai chái có chiều ngang 22m, chiều sâu 16m, nền nhà cao hơn mặt sân 1m trên diện tích đất 6.000m2. Sân trước rộng lót gạch tàu, lối vào nhà xây bốn cầu thang hình cánh cung tao nhã, nối kết nhà với khoảng sân rộng. Nhà rộng thênh thang với sáu hàng 24 chiếc cột gỗ lim đen bóng, đường kính cột khoảng 30cm. Kết nối giữa hệ thống cột, xà là những chi tiết gỗ màu nâu chạm trổ hết sức tinh vi. Ngôi nhà có tường bốn mươi, cửa gỗ lá sách theo phong cách Art – Nouveau một nghệ thuật trang trí châu Âu thịnh hành vào đầu thế kỷ XX với vòm cửa hình vòng cung có phù điêu, hoa văn họa tiết, nền cao ốp đá xanh, lợp ngói ống... Ngôi nhà cổ Bình Thủy được chủ nhân xử lý chống mối và giữ độ lạnh trong nhà rất độc đáo, bằng cách rải đều dưới nền hơn 10cm muối hột, không dùng xi măng để xây mà dùng keo ô dước, toàn bộ hệ thống kèo và cột được nối kết không phải bằng đinh mà bằng mộng - ngoàm; luật đối xứng có âm có dương, có tả có hữu, có trước có sau được gia chủ đặc biệt chú ý.

Khánh thờ được sơn son thếp vàng.

Nhà được chia làm ba phần: Nhà trước, nhà giữa, nhà sau. Ngăn cách giữa nhà trước và nhà giữa là một hệ thống bao lam và liên ba gồm nhiều con tiện và ô hộc được tạo tác bằng gỗ, chạm khắc tỉ mỉ bởi các nghệ nhân tài hoa với các chi tiết quen thuộc trong kiến trúc cổ rất gần gũi với đời sống của người Việt ở Nam Bộ: Mai, lan, cúc, trúc, sen, điểu, tùng lộc, dơi, tôm, cua, nho…

Trong ngôi nhà trước được bày trí theo phong cách đặc trưng Nam Bộ. Bàn thờ uy nghi ngay gian giữa, khánh thờ được sơn son thếp vàng, giường thờ, tủ chè, sập gụ, trường kỷ đều cẩn ốc xà cừ. Du khách sẽ tìm thấy ở đây sự bài trí rất hài hòa xen lẫn bộ bàn ghế Trung Quốc, bộ xa lông khảm trai kiểu Pháp đời Louis XIV, cặp đèn treo thế kỷ XIX, bốn trụ đèn dầu đặt ở bốn góc nhà cao hơn 3m của Pháp. Ngôi nhà còn mang dấu ấn rất lạ, từ gạch bông lót nền, hàng rào sắt, bộ đèn chùm pha lê tới bức tranh treo tường và đặc biệt là chiếc bồn rửa tay bằng men sứ trắng, hoa xanh đặt trên bục gỗ độc đáo đều có xuất xứ từ Pháp. Dù có cách bài trí theo phong cách Tây Âu nhưng nơi trang trọng nhất là gian thờ vẫn theo phương Đông. Sự giao tiếp văn hóa Đông – Tây khá hài hòa, thể hiện được thị hiếu thẩm mỹ tinh tường của chủ nhân. Đây là mẫu nhà cổ hiếm hoi còn sót lại khá nguyên vẹn giúp các nhà nghiên cứu tìm hiểu đời sống sinh hoạt, văn hóa cũng như tiến trình phát triển lúc giao thời giữa hai thế kỷ của cư dân đồng bằng sông Cửu Long.

Đến nhà cổ Bình Thủy, du khách còn có thể đàm đạo với gia chủ để hiểu thêm những điều lý thú khác như vị trí trong bữa ăn của một gia đình xưa như thế nào, hòn non bộ vì sao xây trước cửa lớn; kích cỡ non bộ cùng tỉ lệ đá và nước theo nghiêm luật. Làm thế nào để phước vô họa ra và thể hiện được khát vọng của gia chủ về một giang sơn thái bình, gia đạo an vui, cốt cách hướng.

VƯỜN LAN – KHO CỔ VẬT DUY NHẤT ĐẤT TÂY ĐÔ

Nhà cổ của gia đình họ Dương còn có một cái tên gọi khác là Vườn lan Bình Thủy, bởi hậu duệ đời thứ năm của ngôi nhà là ông Dương Văn Ngôn có thú chơi hoa kiểng. Vào thập niên 60 của thế kỷ trước, ông đã sưu tầm được nhiều giống lan quý rồi bắt đầu tổ chức các hội chơi lan để những người cùng sở thích có dịp trao đổi kinh nghiệm, cùng thưởng thức thú chơi hoa và làm thơ. Trước sân có hòn non bộ, hoa kiểng, bên phải là vườn lan, góc bên có cây xương rồng Mê-hi-cô Kim lăng trụ cao khoảng 10m, khoảng 40 năm tuổi, năm 2005 cây ra hoa lần đầu tiên trông rất lạ mắt.

Hằng năm, ngôi nhà cổ Bình Thủy đón rất nhiều du khách trong và ngoài nước đến thăm.

Chính những điều ấy ngôi nhà cổ Bình Thủy có duyên với “nghệ thuật thứ bảy” đã lôi cuốn nhiều đạo diễn, hãng phim chọn nơi đây làm phim trường. Hơn chục năm trước, nhà văn Sơn Nam đã đưa hẳn một đoàn làm phim người Pháp đến ngôi nhà này để lấy bối cảnh quay bộ phim “Người tình” một bộ phim rất nổi tiếng của đạo diễn Pháp

J.Annaud. Còn các hãng phim trong nước chọn nơi đây để quay cảnh các bộ phim: Chân trời nơi ấy, Những nẻo đường phù sa… Ngôi nhà cổ - vườn lan Bình Thủy được Bộ Văn hoá – Thể thao – Du lịch công nhận là Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia, đã thu hút nhiều khách du lịch trong và ngoài nước đến tham quan.

Bài và ảnh: Phương Nghi