QĐND - Bao đời nay, làng Nhân Hiền, xã Hiền Giang, huyện Thường Tín-Hà Nội, nổi danh nghề mộc. Thời Lý, thợ mộc Nhân Hiền đã được vời lên Thăng Long xây dựng Kinh thành. Ngày nay, những sản phẩm của làng mộc không chỉ dừng lại ở trong vùng mà còn được xuất khẩu ra thị trường thế giới. Sinh ra và trưởng thành từ đất nghề này, nghệ nhân Nguyễn Văn Trúc đã chế tác rất nhiều tượng Phật bằng gỗ và các tác phẩm của ông đã có mặt ở nhiều chùa chiền, miếu, điện... trong và ngoài nước.

Một tác phẩm chạm khắc gỗ của Nguyễn Văn Trúc.

 

Mang chữ “tín” đi xuất ngoại

Sinh ra trong một gia đình có truyền thống nghề mộc, 20 tuổi Nguyễn Văn Trúc bắt đầu tìm hiểu và theo học chạm khắc gỗ với những người thợ giỏi trong làng và các vùng lân cận. Thời gian vừa học vừa làm kéo dài 10 năm (1978 - 1988) cộng với tinh thần ham học và nhẫn nại, Trúc luôn được các thầy tin tưởng, chỉ bảo tận tình. Bên cạnh các bức tượng phục vụ cho việc trùng tu xây mới đền chùa trong cả nước, như: Chùa Đỏ, chùa Giác Hải, chùa An Đà (Hải Phòng), chùa Tượng Linh (Gia Lâm-Hà Nội), chùa Bửu Long (TP Hồ Chí Minh)… các sản phẩm từ cơ sở sản xuất của ông còn có mặt ở rất nhiều nước trên thế giới, như: Mỹ, Anh, Đức, Nhật... Năm 2007, toàn bộ 74 bức tượng Phật gỗ bao gồm tượng Thích Ca, Quan âm, La hán, Di lặc, các vị Hộ pháp… trong ngôi chùa Trúc Lâm ở U-crai-na đã được chế tác dưới bàn tay của Nguyễn Văn Trúc. Đây là ngôi chùa Việt đầu tiên tại thành phố Khắc-cốp, nơi sinh hoạt văn hóa tâm linh và nhớ về nguồn cội của đông đảo cộng đồng người Việt sinh sống ở thành phố này.

Chưa thỏa mãn với những gì đạt được, Nguyễn Văn Trúc còn giành nhiều thời gian gặp gỡ khách hàng cũng như các nhà nghiên cứu văn hóa. Ông thường xuyên tìm hiểu nét đặc trưng cơ bản, những giá trị văn hóa ẩn dưới những bức tượng Phật. Ông chia sẻ: “Khi chế tác, mỗi tượng Phật cũng phải mang một giá trị riêng, một thần thái riêng. Điều đó phụ thuộc vào bàn tay tài hoa và tâm hồn người tạc. Với tôi, thương hiệu phải gắn với chữ Tín và chữ Quang. Chữ Tín thể hiện ở chất lượng sản phẩm, vừa tuân thủ nguyên mẫu vừa phải bảo đảm giá trị văn hóa lịch sử và nghệ thuật làm sao trong tượng có sức tiềm ẩn cuốn hút người chiêm ngưỡng; còn Quang chính là sự trong sáng của tâm hồn. Chỉ có sự trong sáng, làm nghề không chỉ vì tiền, trân trọng sản phẩm mình làm ra thì mới giúp người thợ bắt được nét thần thái của các bức tượng”.

Hiện tại, bức tượng Phật Thích Ca an vị trong chùa Đỏ (Hải Phòng) do nghệ nhân Trúc chạm khắc vẫn được coi là bức tượng Phật bằng gỗ lớn nhất Việt Nam. Tượng có chiều cao 8,4m, rộng 6m, trong đó thân tượng cao 5,4m, rộng 4,4m và dày 3,8m. Để hoàn thành tác phẩm này, ông Trúc đã cùng với 10 thợ phụ chế tác trong vòng 10 tháng, tiêu tốn 60 khối gỗ mít thành phẩm. Các chuyên gia đánh giá, giá trị thực của bức tượng trên thị trường vào khoảng gần 1 tỷ đồng. Song với tâm niệm công đức nhằm góp phần tạo nên một hình ảnh tâm linh cho chùa Đỏ, ông Trúc đã xin nhận của nhà chùa 90 triệu đồng để trả công thợ và chi phí nguyên liệu ban đầu.

Chạm khắc cũng... truyền thần!

Gầy đây, ngoài phương pháp chạm khắc truyền thống, Nguyễn Văn Trúc còn tự mày mò áp dụng chạm khắc gỗ vào lĩnh vực truyền thần. Chạm khắc truyền thần khó khăn hơn nhiều so với vẽ, nặn... truyền thần. Khi chế tác, chỉ một sai sót nhỏ cũng đủ làm cho cả bức tượng thành khúc gỗ bỏ đi. Từ ảnh trực diện được phóng to, người nghệ nhân phải tưởng tượng ra hình khối đường nét trong không gian ba chiều… Bên cạnh đó, theo cá nhân ông, người thợ đặc biệt cần sự mẫn cảm với nhân vật thì mới chạm trổ được hồn cốt của người đó.

Nghệ nhân Nguyễn Văn Trúc chạm khắc một bức tượng Phật.

 

Người nghệ nhân thuận tay trái này có một phong cách làm việc rất tài tử: Chỉ chạm khắc truyền thần vào ban đêm. Với ông, đó là lúc mà ông tập trung được hết tinh thần cho từng đường đục mà không bị chi phối bởi xung quanh. Một trong những bức truyền thần nghệ nhân tâm đắc nhất là chân dung của Đệ nhất Pháp chủ Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Hòa thượng Thích Đức Nhuận (1897 - 1993). Bức tượng do Hòa thượng Thích Tâm Hoan, trụ trì chùa Hòe Nhai đặt và được hoàn thành trong khoảng 50 đêm. Hiện bức tượng đang an vị tại chùa Hòe Nhai (Hà Nội), nơi Hòa thượng Thích Đức Nhuận từng trụ trì trước khi ngài viên tịch. Các nhà sư đều đánh giá bức tượng đã khắc họa được sự thông tuệ và nhân từ của vị Hòa thượng khi ngài còn trên dương thế. Đó chỉ là một trong hàng trăm bức tượng truyền thần của ông “lấy lòng” được mọi người và giới chuyên môn.

Hiện tại, cơ sở chạm khắc tượng của nghệ nhân Nguyễn Văn Trúc luôn có từ 15 đến 20 học trò là con em địa phương được ông tận tình kèm cặp. Trong các thế hệ học trò của ông, có người hiện đã ra nghề, mở xưởng và lại tiếp tục truyền đạt kinh nghiệm cho lớp kế cận. Ông tâm sự rằng, khi mỗi học sinh của mình thành đạt hoặc lĩnh hội thêm các kinh nghiệm đều mang lại cảm giác hạnh phúc trong ông...

Bài và ảnh: LỮ THỊ MAI