Lập lại trật tự thị trường phân bón: Khẩn trương hoàn thiện hành lang pháp luật quản lý

Tràn lan vi phạm

Theo báo cáo của Trung ương Hội Nông dân Việt Nam, tình trạng sản xuất phân bón giả theo công nghệ “cuốc, xẻng”, nhái nhãn mác, bao bì các thương hiệu nổi tiếng đã giảm đi rõ rệt. Nhưng thay vào đó, phân bón không bảo đảm chất lượng lại nở rộ trên thị trường với gần 50% số mẫu phân bón không đạt chỉ tiêu chất lượng như đăng ký và công bố trên bao bì, đặc biệt đối với phân bón hỗn hợp NPK. Các đối tượng lợi dụng kẽ hở quy định pháp luật về tổng các chất dinh dưỡng NPK, ghi mập mờ hàm lượng NPK trên vỏ bao bì, bổ sung chất trung, vi lượng, siêu vi lượng… gây nhầm lẫn, đánh lừa người tiêu dùng về hàm lượng các chất có trong phân bón để trục lợi bất chính.

Các đối tượng này còn lợi dụng sự thiếu hiểu biết, tâm lý ham rẻ của bà con nông dân ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào các dân tộc ít người, đời sống khó khăn để lừa đảo. Chúng chiết khấu tỷ lệ cao cho các đại lý vật tư nông nghiệp nhỏ lẻ, bán trả chậm, sản xuất tại một tỉnh nhưng bán sang tỉnh khác với giá rẻ, bán số lượng nhỏ nhằm qua mặt các cơ quan chức năng… Nếu bị cơ quan chức năng phát hiện, chủ cơ sở sẵn sàng bỏ hết để rồi cho ra sản phẩm mới, nhãn hàng khác…

Theo báo cáo của Cục Quản lý thị trường, Bộ Công Thương: Năm 2015, đơn vị này tiến hành kiểm tra 3.091 vụ và phát hiện, xử lý 878 vụ vi phạm. Xử phạt hành chính 10,6 tỷ đồng, thu giữa 276.454kg, 132.806 gói, 10.103 chai, 110 bao phân bón các loại; trị giá tang vật ước tính gần 39,7 tỷ đồng. Năm 2016, chỉ trong 7 tháng đầu năm đã phát hiện, xử lý 399 vụ vi phạm, xử phạt vi phạm hành chính 3,985 tỷ đồng, thu giữ 20 tấn phân đạm Trung Quốc, tiêu hủy 12.500 tấn phân bón NPK giả công hiệu sử dụng, 2.425kg phân bón quá hạn sử dụng... Các hành vi vi phạm chủ yếu là không thực hiện công bố hợp quy; sản xuất, kinh doanh hàng hóa không đạt chất lượng như công bố hoặc không đạt chỉ tiêu định lượng bắt buộc so với công bố tiêu chuẩn áp dụng; trên nhãn có thông tin không đúng sự thật; kinh doanh hàng hóa quá hạn sử dụng; không có giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh.

Ông Trần Hùng, Phó chánh Văn phòng Thường trực Ban chỉ đạo 389 Quốc gia cho biết, 8 tháng đầu năm 2016, các bộ, ngành, địa phương đã chỉ đạo lực lượng chức năng các cấp đẩy mạnh phối hợp đấu tranh có hiệu quả, phát hiện và bắt giữ, xử lý 132.860 vụ việc vi phạm (tăng 2,54% so với cùng kỳ năm 2015). Số thu nộp ngân sách từ xử phạt vi phạm hành chính ước đạt 8.861 tỷ 636 triệu đồng (tăng 34,8% so với cùng kỳ năm 2015). Các cơ quan chức năng cũng tiến hành khởi tố 1.237 vụ việc vi phạm với 1.532 đối tượng.

Nhiều “lỗ hổng” quản lý

Ông Nguyễn Văn Thanh, Cục trưởng Cục Hóa chất, Bộ Công Thương phát biểu tại hội thảo: “Nghị định số 202/2013/NĐ-CP của Chính phủ về quản lý phân bón còn một số hạn chế, vướng mắc trong quá trình thực hiện. Thực tế cho thấy, một số hoạt động trong lĩnh vực phân bón như: San chiết, đóng gói, gia công phân bón vẫn chưa được điều chỉnh. Quy định về khảo nghiệm, phân loại phân bón, xác định trách nhiệm quản lý còn vướng mắc trong thực hiện. Bên cạnh đó, một số quy định chưa phù hợp với thực tế như yêu cầu về nhân lực đối với cơ sở sản xuất, quy định việc cấp giấy phép sản xuất đồng thời phân bón vô cơ, hữu cơ và phân bón khác quy trình, thủ tục chứng nhận hợp quy, công bố hợp quy mất nhiều thời gian…”.

Ông Thanh cũng cho rằng, thời gian qua, các cơ quan chức năng đã phát hiện nhiều vụ việc vi phạm quy định về chứng nhận hợp quy chuẩn lượng phân bón. Trong đó, các tổ chức đánh giá phù hợp, vốn được coi là cánh tay nối dài của cơ quan quản lý nhà nước trong việc kiểm soát chất lượng lại có nhiều vi phạm trong hoạt động thử nghiệm. Điển hình là việc 11 trung tâm khảo nghiệm, kiểm định của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đều vi phạm các nghị định, thông tư về quản lý, khảo nghiệm phân bón (theo Kết luận số 235 ngày 28-4-2016 của Bộ này).

Liên quan tới bất cập trong việc kiểm soát chứng nhận chất lượng phân bón, ông Trần Quốc Khánh, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ cho rằng, có nhiều kết quả phân tích cùng một mẫu nhưng hai cơ quan lại cho ra hai kết quả kiểm nghiệm khác nhau. “Nguyên nhân vì chúng ta vẫn chưa có quy chuẩn kỹ thuật Việt Nam nào về phân bón. Hiện nay, Bộ Công Thương mới đang hoàn thiện hồ sơ gửi Bộ Khoa học và Công nghệ thẩm định 18 quy chuẩn Việt Nam về phân bón vô cơ”, ông Khánh nói.

Theo ông Trần Quốc Khánh, Điều 4, Thông tư số 29/2014/TT-BCT quy định phân bón vô cơ thành 6 loại cũng có nhiều bất cập. Thực tế, việc xây dựng quy chuẩn Việt Nam về phân bón vô cơ lại quy định quá nhỏ lẻ, vì 18 dạng phân bón cụ thể quy định trong 18 dự thảo quy chuẩn Việt Nam của Bộ Công Thương đều thuộc 6 loại phân bón theo quy định trên. Mặt khác, trong nhóm các dự thảo quy chuẩn Việt Nam quy định, dạng phân bón cùng loại đều có chung các nội dung về: Quy định chung, quy định kỹ thuật (gồm các nội dung về máy móc, chuẩn bị mẫu thử, phương pháp thử), quy định quản lý, trách nhiệm của tổ chức cá nhân và tổ chức thực hiện.

Ông Nguyễn Hạc Thúy, Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký Trung ương Hiệp hội phân bón Việt Nam cũng cho rằng, hiện việc tổ chức cung ứng quá chồng chéo và nhiều cấp; quản lý phân bón không thống nhất gây nên nhiều bất cập. Ngoài ra, thị trường hiện nay có đến hơn 7.000 chủng loại, nhãn hiệu phân bón với hàng nghìn doanh nghiệp sản xuất trong và ngoài nước. Điều này đã “đẩy” người nông dân rơi vào “ma trận” khi chọn mua phân bón. Đây cũng là kẽ hở cho đối tượng làm giả “móc túi” người tiêu dùng.

Giải pháp nào để lập lại trật tự?

Phân bón giả, phân bón kém chất lượng gây thiệt hại hàng tỷ USD cho người nông dân mỗi năm. Nó cũng là tác nhân gây ô nhiễm môi trường, mất các chất dinh dưỡng trong đất và nhiều hệ lụy khác. Không những thế, nó còn làm xói mòn lòng tin của người dân đối với chính quyền và các cơ quan quản lý. Những điều đó đặt ra yêu cầu bức thiết phải siết chặt lại việc quản lý thị trường phân bón.

Để giải quyết được những bất cập trên, ông Trần Quốc Khánh cho rằng, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Công Thương cần xem xét lại năng lực thử nghiệm phân bón của các tổ chức thử nghiệm đã được quy định. Đồng thời, tiếp tục xây dựng và áp dụng hệ thống quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn ISO/IEC 17025, các thử nghiệm viên phải được đào tạo phù hợp với lĩnh vực thử nghiệm, phải tham gia chương trình thử nghiệm thành thạo và có sự so sánh liên phòng. Ngoài ra, cần phải đăng ký lĩnh vực hoạt động thử nghiệm mới được xem xét chỉ định.

Dưới góc độ doanh nghiệp, ông Trần Anh, Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Phân bón Hà Lan, kiến nghị: “Cần nghiên cứu thống nhất ban hành quy chuẩn quốc gia về sản phẩm phân bón NPK, hữu cơ để thực hiện thủ tục công bố hợp quy được rõ ràng, cụ thể hơn. Đồng thời, cần bỏ việc chứng nhận hợp quy thông qua đơn vị được chỉ định mà để nhà sản xuất tự công bố và chịu trách nhiệm trước pháp luật”. Ngoài ra, ông Trần Anh cũng mong muốn các cơ quan chức năng tăng cường thanh tra, kiểm tra  các cơ sở sản xuất, kinh doanh phân bón, lưu ý các điểm sản xuất, kinh doanh ở vùng sâu, vùng xa, nơi có ít thông tin về sản phẩm phân bón; có biện pháp mạnh đối với những người cố tình vi phạm pháp luật về sản xuất, kinh doanh phân bón.

Tiến sĩ Nguyễn Đăng Nghĩa, chuyên gia về phân bón cho rằng, cần xây dựng quy chuẩn quốc gia về phân bón và các chỉ tiêu để xây dựng “hàng rào kỹ thuật” nhằm ngăn chặn những loại nguyên liệu và phân bón có nguy cơ gây hại cho môi trường đất nông nghiệp và chất lượng nông sản Việt Nam. Bên cạnh đó, cần chuẩn hóa 100 loại phân bón chuyên và đa dụng phục vụ các quy trình kỹ thuật bón phân cho các loại cây trồng chính của Việt Nam; soạn thảo quy trình kỹ thuật hướng dẫn sử dụng những loại phân bón trên.

Theo ông Lại Xuân Môn, Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ tịch Trung ương Hội Nông dân Việt Nam, làm trong sạch thị trường phân bón trong nước là đáp lại tình cảm, niềm tin của người nông dân và những doanh nghiệp làm ăn chân chính; đồng thời, nếu không giải quyết các tồn tại trên thì sẽ nảy sinh các vấn đề bức xúc khác đối với xã hội. “Các phát biểu trong hội thảo sẽ là cơ sở để chúng tôi kiến nghị với Quốc hội xem xét sửa đổi Điều 3 của Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của luật về thuế; kiến nghị với Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ xem xét sửa đổi, bổ sung một số quy định tại Nghị định số 202/2013/NĐ-CP. Trong đó, cần quy định cụ thể hơn trách nhiệm của chính quyền các cấp ở địa phương khi để xảy ra những vụ việc vi phạm pháp luật về sản xuất, kinh doanh phân bón giả, kém chất lượng trên địa bàn quản lý. Đồng thời, nên giao cho một bộ quản lý về phân bón để tránh chồng chéo giữa các cơ quan chức năng”, ông Lại Xuân Môn phát biểu.

ĐỨC TUẤN - SỸ CƯỜNG